Alle hoogste magistraten in ons land buisden de GAS-wet. Op korte termijn kan die misschien wel doeltreffend lijken, fundamenteel lost ze echter niks op en op lange termijn is ze zelfs nefast. De politiek investeert al tien jaar niet in justitie. En nu wordt tot de slotsom gekomen: ‘Hey, dit werkt niet! Laten we iets nieuws bedenken’. De uitkomst is een kluwen dat alle specialiteiten op een hoop gooit: strafrecht, milieurecht, jeugdrecht. De pretentie van steden en gemeentes is legendarisch: ‘Wat justitie niet kan, dat kunnen wij zonder probleem’. En zo kunnen kinderen boetes krijgen voor zaken waar ze via het strafrecht niet voor kunnen worden bestraft.
Vier soorten GAS, met elk een eigen aanpak
Grofweg kunnen we stellen dat er vier soorten GAS-overtredingen zijn, die allemaal een andere aanpak vergen, en niet op een hoop dienen te worden gegooid zoals in de GAS-wet.
Ten eerste heb je de absurde GAS-boetes. Denk maar aan de jongen die een boete kreeg voor het eten van een broodje op de trappen van het stadhuis, de vrouw die een kersenpit op de grond gooide en de jongeren die sneeuwballen gooiden. Dit soort boetes kunnen we schrappen, ze zijn nergens voor nodig, het gaat immers niet om overtredingen of overlast.
Ten tweede heb je de boetes die worden uitgedeeld voor betogingen en flyeren. Actievoerders kunnen een boete of een plaatsverbod opgelegd krijgen, ook al gaat het over vreedzaam protest. Dit gaat in tegen rechten en vrijheden die zijn opgenomen in de grondwet en internationale verdragen. Dit zijn verworven rechten, daar mag niet aan worden geraakt. Schrappen dus.
Een derde soort GAS-boetes betreffen de zogenaamde gemengde inbreuken, zaken die normaalgezien door het strafrecht worden opgelost. Slagen en verwondingen, maar ook vandalisme vallen daar onder. Dit soort overtredingen kunnen niet door een willekeurig ambtenaar worden aangekaart, daar hebben we rechters voor nodig. Ook deze overtredingen kunnen we dus schrappen uit het GAS-reglement, meer investeren in justitie is hier de oplossing.
Het laatste type GAS-overtredingen zijn de typische vormen van overlast, zaken die te maken hebben met samen-leven dat soms strop loopt. Voorbeelden zijn sluikstorten, wildplassen, hangjongeren en geluidsoverlast. Op dit moment is de doelstelling bestraffen in plaats van het oplossen van de problemen. Zou het niet beter zijn als we op zoek gaan naar manieren waarop we problemen in de toekomst kunnen voorkomen? Naar hoe we geleden schade moeten herstellen? In een ideale wereld is er voldoende sociale controle om het samenleven goed te laten verlopen. In die wereld leven we jammer genoeg (nog) niet, maar dat wil niet zeggen dat we geen stappen kunnen ondernemen in die richting. Hier is de actieve rol van de gemeenschap cruciaal.
Ten eerste, investeer in preventie. Voor zaken als sluikstorten en wildplassen stellen gemeentes dat GAS noodzakelijk zijn, “Niets anders werkt”. Maar is er wel iets anders geprobeerd? Dat voor elke wildplasser niet naar het parket moet worden gestapt is natuurlijk logisch, maar er zijn wel degelijk andere manieren. Het plaatsen van openbare toiletten is heel wat doeltreffender tegen wildplassen dan een zuiver repressief beleid. Want in heel wat van die gemeenten waar GAS als enige oplossing tegen wildplassen wordt voorgesteld, zijn gewoon geen of bijna geen openbare toiletten aanwezig! Sluikstorten heeft dan weer vaak te maken met vuilniszakken die op een verkeerd moment worden buitengezet. In Berlijn en Bratislava kennen ze dat probleem niet: daar staan publieke containers waar alle vuilnis in wordt gegooid. Het systeem van GAS kost geld, zonder dat het iets oplevert. Investeer dat geld in structurele oplossingen.
Een tweede belangrijke piste is buurtwerk, het sociale middenveld, investeren in sociale diensten. Jeugdhuizen, meer toegankelijke sport en cultuur, meer begeleiding op school, maar ook de aanwezigheid van een sociaal werker die met mensen in de buurt in contact staat, zijn zaken waar alsmaar minder in wordt geïnvesteerd. Dit zijn nochtans zaken die het samenleven aanzienlijk veraangenamen én heel wat problemen waar nu GAS-boetes voor worden gegeven kunnen voorkomen. Denk maar aan jongeren die rondhangen en mogelijks voor nachtlawaai zorgen. Geef hun een alternatief, een plek om jong te zijn, of breng hen in contact met een buurtwerker die kan uitleggen wat wenselijk is en wat niet.
Ten slotte moet er meer worden bemiddeld alvorens te bestraffen. Vaak helpt het om mensen te laten discussiëren over wat zij als storend gedrag aanzien en hen zelf voorstellen te laten doen om dat op te lossen. Centrale bemiddelingsdiensten waar mensen eerst naartoe gaan, alvorens een GAS-ambtenaar op de proppen komt, zijn hier een middel toe. Dat zorgt er ook voor dat een duidelijk slachtoffer en dader tegenover elkaar staan. Nu is het vaak ‘de gemeenschap’ die slachtoffer is. Heel moeilijk om dan te werken aan een herstelgericht plan.
Dit alles zorgt voor een veel soepelere aanpak van overlast dan het logge gerecht. Het voorkomt ook dat de kleinste zaken voor de rechtbank moeten komen én maakt het samenleven aangenamer. Moeten we dan nooit beboeten? Als blijkt dat investeren in sociale en collectieve oplossingen niets uithaalt voor bepaalde personen, kan een boete worden opgelegd; maar dan een boete door een rechtbank die het recht van verdediging respecteert, en niet de gemeente die rechter en partij is.
