Ik ging met veel nieuwsgierigheid en verwachtingen donderdagavond kijken naar dit toneelstuk van Victoria de Luxe. Voor mij was dit mijn eerste stuk dat ik van dit theatergezelschap zag – dat het de eerste keer was heeft meer te maken met het feit dat ik soms gewoon vergeet dat er zoiets bestaat als theater: de acteurs brengen je live performance, sommigen voelen ietwat plankenkoorts, ze hopen op een levendige interactie met het publiek, …

Des te meer respect als je weet dat die acteurs en actrices er vrijwillig het beste uit zichzelf geven na weken/maanden van repetities en het uittekenen van het scenario op een participatieve manier!

De belangrijkste drijfveer voor mijn theaterbezoek was evenwel de thematische inslag: een toneelstuk over de financiële crisis, en over het durven in vraagstellen van de huidige vorm van kapitalisme dat ons leven van elke dag beheerst. En geef zelf toe: er is weinig reden tot optimisme, onzekerheid over de toekomst is alomtegenwoordig. 

Benieuwd om te zien of een groepje gewone mensen uit het Gentse erin zou slagen om mogelijke oplossingen of alternatieven te kunnen aanrijken voor de vrije val van de ‘casino royal‘. Hieronder enkele highlights…

Troost op triest!

De eerste scène begint eigenlijk met wat koorgezang (al dan niet gezamenlijk) op een bekende melodie, en we horen af en toe de woorden ‘Geen paniek’. Eén van de vier mannen, de ‘serieuze Marc’ die een bril draagt, neemt daarachter het woord. 
“We wilden u een stuk presenteren waarin we het economisch systeem uitlegden, maar dat is ons niet gelukt. Echt niet. Maar geen paniek, we gaan u amuseren met een aantal plezante scènes.”

Het systeem zit blijkbaar te complex in mekaar. Verwoede pogingen van overleg en zelfstudie binnen de groep hebben blijkbaar geen vruchten afgeworpen. Uit een gesprek achteraf met de acteurs is dit zelfs de realiteit. Enkele weken voor de première is het scenario nog grondig herschreven. Misschien hebben sommige repetities zelfs geleid tot onenigheid, tot een beetje frustratie of teleurstelling.  Niet iedereen had waarschijnlijk dezelfde ambitie, capaciteit of moed om zich volledig te verdiepen in de analyse van de mondialisering van de vrije markt van het geld. ‘Een ver van mijn bed show’, voor sommigen. Niet iedereen van de groep is met de economische crisis bezig: soms is die (nog) niet rechtstreeks voelbaar, soms zijn de eigen problemen van elke dag al erg genoeg. En is het misschien wel teveel gevraagd om je ook nog eens bezig te moeten houden met het redden van de wereld.

Zeker de serieuze Marc had wel gehoopt om ons te kunnen uitleggen waar en waarom het nu juist verkeerd gelopen is met het kapitalisme, want hij wordt wat melancholisch op scène en laat zijn tranen vloeien. Maar al gauw zien we als het ware ook de vruchten van de voorbereidingen van het toneelstuk: die hebben de sociale banden tussen de vrijwillige acteurs versterkt, want iedereen probeert zijn verdriet weg te sussen. De vrolijke spaanssprekende actrice slaagt daar het best in door hem met zang en dans op te vrolijken en Marc mag tenslotte uithuilen op haar schoot. (foto). Ook al brengt het toneelstuk de oplossing niet, het toont toch al aan dat deze groep mensen er in geslaagd is iets positiefs op te bouwen door samen te werken, ondanks het sombere weer en storm op de beurs.

Elk een leven van ups en downs, met z’n allen of alleen

En zo gaat het theaterstuk verder. Van de ene scène naar de andere, een opeenvolging van gezamenlijke zang en dans, het ene vrolijk, dan weer melancholisch, soms wat absurd, dan weer serieus. Iemand alleen aan het woord met een persoonlijke bekentenis, of een tirade van clichés. Dit alles ingebed in een soort luchtigheid die soms aanstekelig werkt: je weet niet of het wel gepast is als er sarcastische zelfironie aan te pas komt. 

We zijn het noorden kwijt

Er is de scène waarbij ze met z’n allen zingen: “We zijn het noorden kwijt”, een uitbeelding vormend van een ronddrijvende boot die op het water dobbert, met weinig wind in de zeilen, zonder echte kapitein. (foto). De jongedame die met een touw rond haar nek de voorste positie inneemt, zou wel eens de gegijzelde kapitein kunnen zijn. Want zoals later blijkt, speelt zij de rol van een bankier die de gewone mensen om geld smeekt om haar eigen financieel imperium te redden. En niet iedereen in de groep wil nog uitgemolken worden door deze financiële overheersers, van wie ze uiteindelijk niets meer terugkrijgen.

Einde van de wereld

Er wordt dikwijls op een zo luchtig mogelijke manier schrijnende toestanden beschreven die voorkomen in onze moderne samenleving. “Als de financiële crisis blijft voortduren, dan zal de werkloosheid stijgen. (met z’n allen:) Hoera! En dus zullen ook meer mensen in armoede leven. Hoera!! En dan zal ook de criminaliteit toenemen. Hoera!!! Maar als dit allemaal nog niet genoeg is, dan is er op het einde nog de kers op de taart, de …. Zondvloed!!

Get up, stand up … for your right

Enkele individuën slagen erin om verzet te bieden tegen de onrechtvaardigheid van kapitalisme jegens de armeren. Ze verrichten heldendaden, soms gewelddadig. Zo doet ook de grote ‘Maarten met het paard en het zwaard’ op het podium. Hij slaagt erin, in het belang van de samenleving, enkele boosdoeners van het kapitalisme een kopje kleiner te slaan, aangespoord met muziek en gejuich van de andere acteurs. Later komt deze strijdlust nog terug en slaat ook over op de groep: iedereen heeft een mes bij en toont dreigend hoe ze de anderen de keel kunnen oversnijden. (foto) Wraaklust, de wil om het bloed met bloed te vergelden. De kapitalisten zijn de zondebokken en ze zullen het geweten hebben: als de onderdrukking van het voetvolk zo groot wordt, zouden zij wel eens onder de voeten kunnen gelopen worden.

Een andere scène is iets minder wraakbelust maar toont de kracht van het verzet demonstraties zoals in de jaren ’60 en ’70. In el capitalismo: Politiek revolutionair theater. Met de vuist op straat (foto).

Waar moet dat heen? Over cynisme en onverschilligheid. 

In koor wordt het lied “Waar moet dat heen” gezongen. De schouders worden opgehaald, de middenvingers worden de lucht in gestoken. Het kan ons niet meer schelen. Collectieve onverschilligheid, zelfironie en cynisme helpen ook om te leren leven met de crisis.

Zo wordt ook in een nieuwe show de ‘Sympathiekste sukkelaar’ verkozen. Carla –Catherina, een doodbrave en bedeesde dame, is de uitverkorene en wordt even in de watten gelegd: ze krijgt een hoed met een sigaar, symbool van de kapitalist (foto) en de even daarna zingen de anderen een lied met haar mee: “Waarom zijn de armen dom”. De rijken zien het duidelijk anders: de armen moeten hun lot maar eens aanvaarden, het werk doen dat wij hen aanbieden en blij zijn met de kruimels die van de tafel van overvloed vallen. “Waarom luisteren de armen niet naar ons.” Het is nu eenmaal niet mogelijk dat iedereen zo succesvol, intelligent, rijk en mooi zou kunnen zijn.

I need your money (i): afhankelijkheid van het kapitalisme

Ik dacht dat “ik altijd gelukkig zou zijn”, “dat geld niet belangrijk was”, “dat ik niemand nodig had”, “dat ik alleen vrienden had”. Om beurt bekent éénieder hoe afhankelijk hij of zij is van het geld dat we soms de schuld geven van alle kwaad in de wereld. “Money, the roots of all evil” blijkt niet voor iedereen te kloppen. 

Aanpassen of verzuipen. 

Je kan maar beter goed voorbereid zijn op een leven na de financiële crisis! Een actrice wordt met koekjes en koffie bediend zodat zij haar stukje ‘theatrale antropologie’ kan brengen. Uit een tijdschrift leest ze voor uit verschillende artikels die je helpen overleven in een wereld die iets minder welvarend wordt als deze (voor ons). En de boekskes zouden de boekskes niet zijn als de titels geen optisme of cynisme zouden uitstralen. “Hoe kan ik overleven zonder rimpelcrème”, “Wat doe ik als het WC-papier op is”, “Hoe leer ik fietsen zonder fiets”, “Hoe kan ik leven zonder coca-cola?”. Oei, die laatste zou voor haar alvast moeilijk blijken. 

Aanpassing aan een nieuw soort tijden lijkt in ieder geval een optie. Er zijn er dus die met innovatie een nieuwe markt in de crisis zullen zien, net zoals de bedrijfswereld ook op zoek gaat om ‘Groene economie’ de mogelijkheden van economische groei te verkennen. Eén dame wil alvast de broeksriem aanspannen en zal trachten rond te komen met de helft van haar budget.  “Als ik maar de helft zoveel geld zou hebben, dan: zou ik geen vol bad meer nemen, zou ik de verwarming lager zetten, maar ik zou wel nog altijd 3 truien nodig hebben, zou ik geen nieuwe schoenen meer kopen, en zou ik misschien zelfs mijn kousen zelf stoppen, zou ik misschien niet meer zoveel eten.” Haar besparingen worden evenwel niet door de anderen gedeeld. De meesten maken duidelijk dat ze verslaafd zijn aan consumptie, dat consu-minderen geen optie is voor hen. Toch zeker niet als het vooral de ‘working poor’ is die moet inleveren, en de helft van het loon inleveren, dat is zeker te veel. 

Poging tot analyse van het systeem

Het toneelgezelschap stelt zich in groep ook een aantal vragen en uitspraken waarbij het niet aan grappige gebarentaal ontbreekt (stukje video). “Hoeveel geld is er in de wereld?” “Ik dacht dat de overheid voor ons zorgen zou.” 

Iedereen van het publiek krijgt ook een blad met vragen, enkele toeschouwers mogen er één voorlezen en we hebben recht op antwoord. De serieuze Marc is allang blij dat we toch wat dieper op de inhoud lijken in te gaan. Maar de antwoorden zijn dikwijls nog cynischer dan de korte vragen. Was het allemaal maar zo simpel…

– “Waarom speculeert een speculant?” “Omdat hij dat graag doet!”
– “Moeten we ons geld van de bank halen?” “Ja!”
– “Is het al te laat?” “Neen!”
– “Moeten wij de crisis betalen?” “Neen!”
– “Waar zijn de schuldigen?” “Overal!”

Reddingsplan voor de banken 

Het kapitaal is er slecht aan toe. Maar we hebben het kapitaal nodig ? We moeten het kapitaal redden! Door te reanimeren, het te voeden, … Een actieve actrice treedt met de attributen van de kapitalist (hoed en sigaar) naar de voorgrond met de woorden: I am a very honest banker, but I need your money. You need the banks. Give me the money! (foto)

Ze gaat met de hoed rond, en probeert iedereen met nog wat valse beloftes te persen, maar dit lukt niet. Iedereen is leeggezogen, ze zijn allemaal op. Duidelijk dat het kapitalisme zich steeds vrijgeviger profileert, maar in feite worden de gewone mensen toch meestal uitgemolken.

De wanhoop nabij

De boot is opnieuw het noorden kwijt: iedereen zit aan boord en vooraan wordt de ‘eerlijke’ bankierster opnieuw met het touw rond de nek vastgehouden. Ze zou eigenlijk de boot zelf moeten sturen, maar het reddingsplan van het financiële systeem is niet gelukt. Ze wordt gegijzeld. Maar de andere mensen zitten nu zelf ook zonder geld. 

Het enige wat hen nog rest is de dood. Iemand deelt de koorden uit, en wat ik al vreesde, werd in scène gebracht: ze hebben geen andere oplossing collectieve zelfmoord. Gelukkig eindigt die alsnog ook in een vrolijke noot, met wat zang, net zoals de scène in de fim van Monthy Pyton’s Life of Brian. “Always look on the bright side of life”.

Dit nieuwste stuk van Victoria Deluxe verdiende een staande ovatie. De laatste vertoning was voorlopig gepland op zaterdag 1 oktober 2011. Misschien komen er nog wel een aantal extra voorstellingen, misschien een vervolgserie. Zolang we leven zal de economie ons leven bepalen. De uitdagingen van de thematiek rond het geldsysteem zullen misschien wel veranderen, en hoewel dit toneelstuk de oplossingen niet in petto heeft, zet het je toch tot nadenken. Gewone mensen die dezelfde bedenkingen maken, dezelfde vragen hebben als jij en ik. Hoe meer we ons hiervan bewust zijn en er samen willen over nadenken en veranderen, hoe groter misschien de kans dat er ook effectief iets gebeurt. Yes, we can!