Wereldwijd zijn meer dan 70.000.000 mensen op de vlucht. Hun aantal is verdubbeld op minstens 20 jaar tijd. Dat is bedroevend nieuws op deze #WorldRefugeeDay.
Enkele dagen geleden kreeg de wereld alweer een ‘trumpiaanse’ tweet op haar bord gesmeten. Het ging over de removal of millions of illegal aliens. Het verdoezelen van de ware problematiek tiert welig.
‘Vertel me het einde’ van Valeria Luiselli onthult de schrijnende waarheid van kinderen die zonder ouders vanuit Centraal-Amerika (Guatemala, Honduras, El Salvador) de Amerikaanse grens oversteken via mensensmokkelaars of ‘coyotes’. Het zijn kinderen die vluchten voor reëel geweld. Ze nemen de omstreden La Bestia of El tren de la muerte en hopen zo te kunnen ontsnappen aan criminele bendes en drugskartels die deze kinderen maar al te graag willen rekruteren. Daarbij wordt misbruik niet geschuwd.
Valeria zelf is een pending alien. Ze wacht op haar green card en is in tussentijd aan de slag als vertaler bij de rechtbank om intake gesprekken van kinderen te vertalen van het Spaans naar het Engels. Zo’n intake gesprek telt veertig vragen. Enkele van deze vragen zijn of ze bang zijn om terug te keren of wie er voor ze zou zorgen als ze terugkeerden naar hun thuisland. Dit essay gaat in op alle vragen maar kijkt vanuit het perspectief van de kinderen zelf.
Het werk beschrijft de harde realiteit dat deze minderjarigen moeten doorstaan in hun zoektocht naar een waarachtige jeugd, iets waar kinderen recht op hebben. Ondanks de gradaties in hardvochtigheid zijn het verhalen die we móeten kennen willen we begrijpen wat ‘trumpiaanse’ tweets trachten te verdoezelen. Heel wat kinderen hebben geen weet van waar hun ouders zijn, er worden telefoonnummers in jurkjes genaaid, meisjes nemen uit voorzorg anticonceptie alvorens hun tocht aan te gaan. Het is shockerend dat op regelmatige basis massagraven in de grensstreek tussen Mexico en de Verenigde Staten aan het licht komen met menselijke resten of ‘woestijnbotten’. Eens de grens over loert een nieuw gevaar onder de vorm van bewapende burgerwachten civilian vigilantes die jagen op aliens. Terwijl deze kinderen zoals Valeria schrijft ‘het leven najagen, zelfs als die jacht hun dood zou betekenen’ investeren regering na regering extra maatregelen voor een stevig anti-migratieplan. Een plan waarbij de focus op één vraag ligt: ‘Hoe komen we zo snel mogelijk van deze kinderen af, of hoe krijgen we ze zover dat ze niet meer komen?’ Ik moet je eraan herinneren: dit is geen fictie.
Valeria schrijft uitvoerig over de lichtvaardigheid waarmee politici en media met woorden omgaan en bijgevolg stigmatisatie stimuleren. Dat gaat over woorden als -hou je vast- sprinkhanen die refereren naar een Bijbelse plaag die het oppervlak van de aarde zullen bedekken, gebruinde barbaren, buitenlands vlees, ongewenste indringers die chaos en ziekte meebrengen. Ook omschrijft ze hetzelfde fenomeen dat ook wij hier registreren: “Wat met de diepere oorzaken en gevolgen?”
Regelmatig zie ik gelijkenissen met hoe men hier omgaat met migratie. Fysieke en administratieve muren moeten mensen stoppen en ontmoedigen. Zij die het leven laten tijdens een levensgevaarlijke tocht sterven een eenzame dood. Geen mens die hen lijkt te zoeken, niemand die wakker ligt van vermissingen die in het zeemansgraf of aan onze grenzen de eeuwige rust vinden.
In haar zoektocht naar humane oplossingen schrijft Luiselli dat “de wortels en reikwijdte van de huidige situatie zich vertakken over hemisferen en een complex globaal netwerk vormen waarvan we ons de grootte en het werkelijke bereik nauwelijks kunnen voorstellen. Het zou een stap voorwaarts zijn als onze regeringen eindelijk de dimensies van het probleem erkenden.”
Ook hier blijft het verdacht stil wanneer het neerkomt op constructieve oplossingen. Zij die de touwtjes in handen hebben gaan symptomatisch te werk. Maar wat met vastberaden luisteren naar oorzaken waarom mensen vluchten? ‘De onbeantwoorde waarom-vraag.’ Wat met handen in elkaar slaan op zoek naar fundamentele oplossingen? Denk maar aan Badara Ndiaye die waardig kon terugkeren naar Senegal. Zou het niet ontzettend mooi zijn mochten trauma’s transformeren naar mooie herinneringen en een waardevol leven of mochten naties de handen in elkaar slaan om criminele netwerken te ontmantelen en kinderen te beschermen in plaats van ze af te doen als illegal aliens?
Als één ding me bij blijft als antwoord op de vele bezorgdheden rond het politieke theater en circus op de sociale media dan is het dit wel: “Als nieuwsberichten tendentieus zijn, zijn reacties van lezers dat nog meer.”
Het is aan ons om positieve verhalen de wereld in te sturen en blijvend te vertellen, opnieuw en opnieuw tot ze gehoord worden en tot ze correct begrepen worden. Het is aan ons om tegengewicht te bieden tegen boodschappen vol haat. De uitnodiging van je nieuwe buren om samen te lunchen en elkaar beter te leren kennen, de glimlach de eerste schooldag na een lange tijd vluchten, de eerste keer ‘boke met choco’ in een nieuwe taal, de eerste werkdag, nieuwe vrienden,.. Dit is niet banaal. Laat je stem horen en ontgiftig bezoedelde geesten.
Op deze #WorldRefugeeDay sluit ik af met de laatste zin uit Jungle: “Ik zal altijd aan de zijde staan van mensen die oorlog en geweld ontvluchten. Want vluchteling worden, dat is kiezen voor het leven. We moeten zorgen voor elkaar, voor onze samenleving. Over alle grenzen heen.”
