Het echtpaar José Cláudio Ribeiro da Silva en Maria do Espírito Santo werd op 24 mei 2011 vermoord in de deelstaat Pará. Ze reden op een motorfiets in afgelegen gebied toen ze in een hinderlaag terechtkwamen en werden doodgeschoten. Van de dodelijk gewonde Da Silva werd eerst nog een oor afgesneden.

De twee uitvoerders, huurmoordenaars, werden vorige week veroordeeld. Het brein achter de aanslag, grootgrondbezitter José Rodrigues Moreira, ging vrijuit. Het openbaar ministerie had zeventig jaar geëist tegen hem maar er waren “geen concrete elementen” die zijn schuld bewezen, zei de rechter.

Landconflicten

Het motief voor de moord was een conflict rond een landbouwgrond, een van de belangrijkste oorzaken van geweld in Brazilië. Vooral in Pará komt dit geweld vaak voor. Dit jaar volgen nog vijf processen rond landconflicten.

Het proces werd bijgewoond door tientallen vertegenwoordigers van sociale bewegingen en mensenrechtenorganisaties, ook uit het buitenland. Bijna tweehonderd mensen hielden een wake voor de rechtbank. Toen de uitspraak viel, staken activisten kruisen in brand en gooiden ze stenen naar het gebouw.

“De uitspraak toont nog maar eens hoe deze Braziliaanse justitie veroordeelt wie de moord uitvoert maar vrijspreekt wie motieven heeft voor de moord”, zegt Antônio Escrivão Filho, coördinator van de organisatie Terra de Direitos.

Illegale houtkap

Da Silva en zijn vrouw hadden een project voor duurzame landbouw in Nova Ipixuna, op 500 kilometer van Belém, de hoofdstad van de deelstaat. Sinds 2005 klaagden ze aan dat er illegaal hout werd gekapt.

De rechtstreekse aanleiding voor het conflict was de illegale aankoop door José Rodrigues Moreira van 150 hectare in de zone voor duurzame landbouw. Er woonden drie families, Rodrigues wilde hen uit hun huizen zetten maar slaagde daar niet in door de steun die de families kregen van Da Silva en zijn vrouw.

Volgens het openbaar ministerie besloot Rodrigues daarop huurmoordenaars in te schakelen. Het gaat in beroep tegen het vonnis. “De maatschappij is nog niet klaar om de schuld te leggen bij de verantwoordelijke uit angst voor zijn economische macht en politieke invloed”, zei openbaar aanklager Danyllo Pompeu Collares. “De rest van de familie blijft aan bedreigingen blootgesteld terwijl hij vrij rondloopt.”

1645 moorden

Pará is de Braziliaanse deelstaat met het grootste aantal moorden als gevolg van landconflicten. Volgens gegevens van de Comissão Pastoral da Terra, gelieerd aan de Braziliaanse bisschoppenconferentie, zijn er sinds 1985 1645 moorden gepleegd. In slechts 100 gevallen kwam het tot een rechtszaak. En daarbij werd maar 22 maal het brein achter de moord veroordeeld.

“Choquerend en beschamend”, noemde Amnesty International het vonnis van vorige week. “Het ergste is dat de tekst van het vonnis de slachtoffers criminaliseert en culpabiliseert, volledig absurd”, zegt Atila Roque, Amnesty-directeur in Brazilië.

Bij de bekendste zaken rond landconflicten in Pará bevinden zich de moord op de Amerikaanse non Dorothy Stang in 2005 – de 73-jarige Stang had veertig jaar bij de arme bevolking in het centrum van Pará gewerkt – en het bloedbad van Eldorado de Carajás in 1996, toen de politie op een boerenmanifestatie schoot en negentien mensen doodde.