Verontwaardiging als journalistiek
Journalistiek, Dag van het socialisme, Nieuwe media, Gebakken lucht, Nick Davies, Basta, Verontwaardigden, Occupy -

Verontwaardiging als journalistiek

zaterdag 5 november 2011 00:58
Spread the love

De tweede Dag van het Socialisme voorzag enkele workshops waarvan één over nieuwe actiemiddelen. Het tweede deel van deze werkgroep debatteerde over de rol van media. Sprekers waren Lieven Scheire (Basta), Rona Kennedy (Fou de Coudre) en Han Soete (DeWereldMorgen).

De geest van ‘Gebakken Lucht’

Het debat was bij momenten hilarisch. Je kunt je de fouten die media maken zo gek nog niet bedenken. Rona Kennedy en Lieven Scheire vertelden vanuit eigen ervaring verschillende verhalen waarin ze traditionele media om de tuin wisten te leiden. Ook op dit debat is de geest van Nick Davies’ geruchtmakende boek Gebakken Lucht niet ver weg.

Rona Kennedy had het over het gebruik van hoaxen als aanzet tot maatschappelijk debat. De zaal kreeg ter illustratie een fragment te zien van Ring TV, een regionale zender voor de Vlaamse rand rond Brussel. In 2010 had Greenpeace namelijk een klucht opgezet waarmee het de regeringsplannen over de uitbreiding van de ring wilde aankaarten. Eer de stunt werd ontmaskerd hadden media het valse nieuwtje al opgepikt.

Niet veel later kwam een andere, beter bekende stunt aan het licht. Basta stuurde enkele verzonnen persberichten naar traditionele media er vanuit gaande dat Nick Davies wel eens gelijk zou kunnen hebben. De stelling van Davies is simpel gezegd: er is een schrijnend gebrek aan middelen op de redactie en de tijdsdruk is nooit groter geweest. Met als gevolg dat nieuwsmedia onnoemelijk veel fouten maken en dat sommige berichten gewoon niet kloppen.

De kwestie of nieuwsmedia in hun berichtgeving al dan niet correct zijn moet breed geïnterpreteerd worden, vindt Lieven Scheire. Het gaf het voorbeeld van de koppen boven internetartikels. Hij noemde ze klikzuigers, want hun doel is mensen aanzetten om erop te klikken. De waarheid komt dan op de tweede plaats. Het is een van de vele voorbeelden van een geest van sensatie die door ons medialandschap waart.

Ondanks wat mensen over Basta vertellen, gaat het volgens Scheire niet om onderzoeksjournalistiek. Basta bracht op ludieke en mediagenieke wijze bestaande dossiers aan het licht. Gaëtan De Weert bijvoorbeeld, die in Basta de code van een belspel wist te kraken, was met een actiegroep al vijf jaar bezig.

Verontwaardiging als vorm van journalistiek

Met die stelling kon Han Soete niet helemaal akkoord gaan. Journalistiek betekent ook dat informatie op een begrijpelijke en toegankelijke manier aan een breed publiek wordt overgebracht. Ja, Basta heeft geen nieuwe feiten gebracht. De samenwerking met Gaëtan De Weert is illustratief. Maar journalisten doen dat ook niet altijd. Journalisten maken vooral nieuws(berichten) door nieuws(feiten) in de publieke sfeer te brengen.

En, benadrukt Soete, Basta informeert ons vanuit iets dat hij een gevoel van verontwaardiging noemt. Verontwaardiging, dat is media maken door vragen te stellen over de samenleving. Vandaar dat hij het als de meeste eerlijke vorm van journalistiek omschrijft. Het is niet toevallig dat iemand van DeWereldMorgen een pleidooi voor engagement houdt.

Dat engagement koppelen we best aan de ontwikkeling van eigen media. Nieuwe media zijn daar een voorbeeld van. Maar zij nemen niet weg dat mensen zich voor een nog breder spectrum aan eigen media moeten engageren. Want je hebt iemand nodig om al die informatie die we twitteren ordelijk en verteerbaar te maken. Dat is ook meten de rol die beroepsjournalisten zich toe-eigenen als antwoord op de druk van nieuwe media.

Vandaag verkondigen sommige beroepsjournalisten dat ze neutraal en objectief zijn. Maar objectiviteit is feitelijkheid; en wie de meeste recente mediakritiek en mediastudies heeft gevolgd, die weet dat ook feitelijkheid betwistbaar is en betwist moét worden.

Er is nog veel werk aan de winkel. Han Soete had het bijvoorbeeld over de communicatie tussen vakbonden en media. De toestand van hun huis-aan-huisbladen is vaak erbarmelijk. Zulke fouten worden door commerciële mediabedrijven gretig gebruikt om preken voor eigen parochie in het verdomhoekje te duwen. Ook persberichten van vakbonden zijn vaak niet om over naar huis te schrijven.

Het voorbeeld dat Rona Kennedy aangaf toont aan hoe sterk een gevestigde macht is en hoe ze hun invloed laten gelden. Ze moet toegeven dat ook in haar werk een paradox schuilt. De middelen waarmee ze media om de tuin leiden zijn tevens de middelen waarmee bedrijven, politici, enzovoort de media manipuleren. Met een kostuum en public relations geraak je overal binnen, ook in de huiskamer via televisie.

Lieven Scheire wees dan weer op de gebreken van Basta. De keuze voor de samenwerking met Woestijnvis maakte dat niet alles werd uitgezonden. Basta kon zich ook niet exclusief op media richten. Ook hier een paradox: Basta moest namelijk zelf scoops brengen. Of althans iets dat erop lijkt. Een tweede seizoen was bijgevolg onmogelijk. En de zoektocht naar een humoristische of entertainende insteek maakt het moeilijk om echt diep op een problematiek in te gaan.

Op het einde van deel een van de workshop nieuwe actiemiddelen kwam nog een ander punt aan bod: actievoeren om het 13-uurjournaal te halen brengt ons soms geen stap dichterbij. Traditionele media hebben ook een aandachtstoornis. De beperkte tijd die ze voor een nieuwsfeit uittrekken maakt dat er heel wat bochtenwerk en manipulatie nodig is om een actie in de media te krijgen. En dat gaat soms ten koste van de andere facetten van actie voeren.

Zoeken naar wat ons drijft

Een antwoord formuleren op het probleem is niet gemakkelijk. Eigen media creëren is een aanzet. Maar het is geen allesomvattende oplossing. Basta illustreert hoe een kritisch programma uitgezonden op primetime zelf (gedeeltelijk) aan de voorwaarden van mainstreammedia moet voldoen. De hedendaagse mediacultuur is als een hegemoon en onderwerpt alles en iedereen aan haar invloed.

Maar een maatschappij staat niet stil. Verschillende factoren kunnen bijdragen aan breuken met het verleden: schandalen zoals die van het Murdoch-empire, structurele problemen bij mediabedrijven, of pogingen nieuwe media op te zetten of verstikkende mediaregimes te ontwijken zoals in de opstanden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Die breuken leiden niet automatisch tot de verhoopte resultaten. Maar als gewone mensen media willen veranderen en het heft in eigen handen nemen, dan zal dat noodzakelijker wijs een proces van vallen en opstaan zijn.

We kunnen wel een kwalitatieve omslag verwachten. Die zal zich noodzakelijk over langere termijn aftekenen. Kleine, onopvallende gebeurtenissen veranderen over langere termijn de maatschappij waarin wij leven. De verandering gebeurt geleidelijk maar het valt ons allemaal pas op na een tippingpoint. Die is vaak symbolisch of het kan een schok zijn. Het is net zoals het geduld dat we hebben moeten uitoefenen sinds de financiële crisis van 2008.

Veertig jaar voordien kwamen jongeren massaal op straat. Het was mei ’68. En de arbeidersbeweging is hen gevolgd. Maar in 2008 bleef het relatief stil. Het heeft namelijk drie jaar geduurd. Maar eenmaal het er was, kon niemand ontkennen dat de wereld was veranderd. Wat ogenschijnlijk als de wanhoopsdaad van een jonge Tunesiër begon, eindigt voorlopige met protesten, bezettingen en betogingen die zich over de hele wereld laten kopiëren. Op de ene plaats al wat heftiger en grondiger dan op de andere.

Ongetwijfeld kunnen eigen, geëngageerde media – hoe kleinschalig ook – een gelijkaardige rol spelen. Maar ze hebben een aandrijvingskracht nodig. Ook traditionele media debatteren over de manier waarop ze zich aan een maatschappij in verandering kunnen aanpassen. Zij zitten eveneens met de handen in het haar. Gecommercialiseerd als ze vaak zijn, gebruiken ze investeringen en kapitaalstromen als hun motor voor verandering.

Maatschappijkritische en sociaal geëngageerde media kunnen dat niet. Hun potentieel ligt in een andere kracht: de zoektocht van miljoenen zogenoemde verontwaardigden of “indignados” die hun stem willen uiten, de maatschappij willen analyseren, over hun strategie willen kunnen overleggen, en vanuit hun oprechte verontwaardiging nieuws brengen.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!