Vernieuwing secundair onderwijs opnieuw ‘on hold’
Pascal Smet, Secundair onderwijs, Onderwijs, onderwijshervorming -

Vernieuwing secundair onderwijs opnieuw ‘on hold’

donderdag 24 januari 2013 05:27
Spread the love

De vernieuwingsnota secundair onderwijs van minister Pascal Smet (sp.a) werd in november 2012 afgeschoten. Noch in het Parlement, noch op de werkvloer is er voldoende draagvlak: te ingrijpend, te grootschalig en te abrupt.[i] Na alle commotie is het weer angstvallig stil geworden. Toch zijn er aanwijzingen dat een diepgaande hervorming noodzakelijk en zelfs hoogdringend is. Onderwijs is bij uitstek het veld dat gericht moet zijn op de toekomst. In Vlaanderen blijven we al drie legislaturen ter plaatse trappelen. Hoe lang nog?

Als leerkracht en Piraat ben ik verontwaardigd dat er niets is veranderd na jaren commissiewerk, debat en oriëntatienota’s over hervorming. Ons onderwijs bestendigt sociale segregatie en telt steeds meer schoolverlaters en bissers, onze technische scholen lopen leeg. Ja, ik geloof dat ons onderwijs nood heeft aan een diepgaande structurele hervorming. De waterval wordt gecreëerd door onze perceptie. Onze maatschappij heeft getalenteerde wetenschappers, kapsters, kunstenaars, leerkrachten, managers én technici nodig. Elk kind is anders en moet de kans krijgen zich te ontplooien. Verschillen respecteren doe je niet door allen dezelfde meetlat op te leggen, maar door individuele capaciteiten te waarderen. Leg de focus op talent en inclusie, in plaats van jongeren te stimuleren ‘zo hoog mogelijk te mikken’ en hen op te zadelen met faalangst in onze prestatiecultuur. Er is nood aan een mentaliteitswijziging bij ouders, leerkrachten en leerlingen.

‘De scholen van de ongelijkheid’

U kent ze wel, de volkswijsheid “Het Vlaamse onderwijs behoort tot de wereldtop”. Toch zijn er redenen om deze uitspraak te betwijfelen. Steeds meer jongeren verlaten het secundair onderwijs zonder diploma. Bijna één op drie scholieren dubbelt minstens een jaar.[ii] Het aantal spijbelaars neemt toe. In Antwerpen is de situatie ronduit alarmerend: 20% van de jongens verlaat voortijdig de schoolbanken. Het aantal zittenblijvers stijgt tot 50%,[iii] in Brussel zelfs tot 56%.[iv] Het is makkelijk te voorspellen wie de ‘falers’ zijn: hoofdzakelijk jongeren uit lagere sociale klassen of allochtone gezinnen.[v]

Deze situatie wordt bevestigd door de PISA-testen, een vergelijkend onderzoek in de OESO-landen naar de prestaties op vlak van leesvaardigheid, wiskunde en wetenschappen. Onze topleerlingen scoren goed. Maar het verschil tussen de best en slechtst presterende leerlingen is zeer groot.[vi] De socio-economische status van leerlingen is een doorslaggevende factor voor hun schoolprestaties en het onderwijsniveau dat ze uiteindelijk bereiken. Conclusie: ons onderwijssysteem bestendigt ongelijkheid.[vii] Hoezo, ‘wereldtop’?

Technische scholen lopen leeg

Het Vlaamse onderwijs is zeer hiërarchisch ingedeeld: het befaamde ‘watervalsysteem’. Slechts zelden is de keuze voor tso of bso een positieve keuze omwille van talent of interesse. Technische en beroepsscholen zijn voor de ‘zwakkeren’: zij die faalden in aso, of de leerlingen waarvoor aso helemaal geen optie is.[viii]

Geen wonder dus dat ons tso leegloopt, en dan vooral de ‘harde’ sectoren in de scholen voor wetenschap en techniek. Veel leerlingen met technisch talent zijn fout geörienteerd en trachten het hoofd boven water te houden in het prestigieuzere aso. Op 10 jaar tijd daalde het aantal leerlingen in nijverheidsrichtingen met 20%. Deze bekoren tegenwoordig slechts 13% van de scholieren[ix], tegenover 43,6% van de leerlingen die voor aso kiest. Ondertussen schreeuwt de nijverheidssector om goed opgeleid technisch personeel.[x] Wat moet er veranderen opdat jongeren de weg vinden naar deze knelpuntberoepen?

Hervormingsvoorstellen

Het lijkt logisch dat we in zo’n klimaat openstaan voor een onderwijshervorming. Niet zo in Vlaanderen. Dat ondervonden voormalige onderwijsministers Marleen Vanderpoorten (Open VLD, 1999-2004) en Frank Vandenbroucke (sp.a, 2004-2009) al. Vanderpoorten startte het project ‘Accent op Talent’. In twee rapporten bepleitten zowel onderwijsspecialisten als externe experts de nood aan hervorming. Zonder gevolg. Vandenbroucke installeerde de ‘proeftuinscholen’. Deze stuitten op zo veel weerstand dat ze voortijdig werden afgeschaft. [xi] In 2009 werkte de commissie-Monard een visie op het toekomstige secundair onderwijs uit: het befaamde rapport ‘Kwaliteit en kansen voor elke leerling’.

In 2010 verscheen de oriëntatienota ‘Mensen doen schitteren’ van huidig minister Pascal Smet. Hierin stelt hij ondermeer voor om de schotten tussen aso, tso, bso en kso te elimineren. Studierichtingen worden opgedeeld in zes belangstellingsgebieden: techniek en wetenschappen, natuur en wetenschappen, welzijn en sociale wetenschappen, handel en economische wetenschappen, creatie en kunst, en tenslotte taal en letterkunde. Deze belangstellingsgebieden kunnen verschillend benaderd worden: abstracter of concreter, gericht op de arbeidsmarkt of op doorstroming naar het hoger onderwijs.

Een tweede element is de uitbouw van een brede eerste graad met een algemeen basispakket. In heterogene klasgroepen maken leerlingen kennis met alle belangstellingsgebieden. Zo wordt de definitieve studiekeuze uitgesteld tot 14  jaar. In deze setting wordt differentiatie noodzakelijk om de zwakkere leerlingen op te trekken en de sterkere uit te dagen. Terwijl de ene zich verdiept in de leerstof, krijgt een ander remediëringsoefeningen.[xii] De rol van leerkrachten verschuift van ‘enige bron van kennis’ naar ‘begeleider van individuele leertrajecten’. Is het deze verschuiving die zoveel reactie uitlokt in het werkveld?

Vernieuwingsscholen

Op lokaal niveau wordt hier en daar geëxperimenteerd. Zo bijvoorbeeld de Sint-Laurensscholen in Zelzate. Gebaseerd op de belangstellingsgebieden van Pascal Smet creëerden ze daar vijf departementen over de vroegere grenzen van aso, tso en bso heen. De ruim 1100 leerlingen zitten niet meer samen per onderwijsvorm maar per graad, met elk hun eigen gebouwen en speelplaats. Zowel leerlingen als leerkrachten ontmoeten nu ook ‘andere’ leerlingen en leerkrachten. Een eerste stap om structurele segregatie uit te roeien.[xiii]

In Antwerpen experimenteren verschillende stadsscholen met ‘onderwijs op maat’ en individuele programma’s. In het Leonardo Lyceum werken de leerlingen vaker zelfstandig, wat ruimte biedt voor differentiëring. Terwijl zwakkere leerlingen hun pijnpunten bijschaven, verdiepen sterkere leerlingen zich in bepaalde lesonderwerpen. Verder kunnen leerlingen ook aansluiten bij hogere of lagere jaren, naargelang hun sterktes en zwaktes. Dit gebeurt vooral voor wiskunde, wetenschappen en Frans. Op een jaar tijd daalde het aantal C-attesten van 18 naar 10.[xiv]

Het onderwijsdebat

Na geruzie tussen de Vlaamse partijen CD&V, sp.a en NV-A werd de nota van Smet in november 2012 afgevoerd. Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) bevestigt: “Er komt geen diepgaande onderwijshervorming, maar er moet wel iets gebeuren”.[xv] Over de doelstellingen van de hervorming zou er consensus bestaan, over de inhoud niet. Pascal Smet hoopt tegen begin 2013 een goedgekeurde regeringsnota op tafel te kunnen leggen. Kris Peeters houdt het op voorjaar 2014.[xvi]

Niet enkel in het Parlement is er onenigheid, ook in de media kwam het debat op gang. De vernieuwing roept duidelijk veel weerstand op. De Onderwijskrant riep een online petitie in het leven, die momenteel meer dan 11000 handtekeningen telt. De hervorming zou volgens hen leiden tot verdere ontscholing, niveaudaling en nivellering.[xvii] Denktank Itinera benadrukt dat leerlingen vroeg groeperen op basis van cognitieve capaciteiten de leerprestaties bevordert.[xviii] Het hervormingsdebat moet volgens hen gaan over sociale én cognitieve aspecten.[xix] Dirk Van Damme van OESO treedt hen hierin bij.[xx] Professor in de cognitieve psychologie Wouter Duyck (UGent) stelt: “Kinderen verschillen. Laat ons dan ook John Rawls’ difference principle toepassen en onderwijsverschillen aanvaarden, omdat dat de hele maatschappij ten goede komt en niet kiezen voor een systeem dat deze verschillen miskent”.[xxi]

De voorstanders roepen op om te kiezen voor scholen van de toekomst in plaats van scholen voor het verleden. Voormalig Antwerps onderwijsschepen Robert Voorhamme benadrukt dat ons onderwijs vandaag geen antwoord kan bieden op de toenemende heterogeniteit. Hij pleit voor vernieuwing van onderuit en meer ruimte om te experimenteren.[xxii] Voorhamme ziet heil in een ‘digitale school’ om differentiëring mogelijk te maken.[xxiii] Sociologen Mieke Van Houtte (UGent) en Dirk Jacobs (ULB) slaan alarm en noemen het schrijnend dat Vlaanderen niet in staat is een visionair beleid te voeren.[xxiv]

Ook Georges Monard mengt zich opnieuw in het debat. Hij betwist dat de afschaffing van aso, tso en bso zou leiden tot nivellering. Maar de hervorming heeft tijd nodig om te groeien. Hij raadt Smet aan deze stapsgewijs te concretiseren en een breed draagvlak te creëren. Continuïteit overheen de legislaturen is een noodzakelijke voorwaarde voor grote onderwijshervormingen.[xxv] Lyle Muns, de 18-jarige voorzitter van de Vlaamse Scholierenkoepel, vraagt: “Hoe lang nog?” Ons onderwijs staat momenteel stil en dat werkt demotiverend. Kunnen er tegen het einde van deze legislatuur eindelijk tastbare voorstellen op tafel komen?[xxvi]

[i] Belga. “Onderwijsnota van Pascal Smet is van de baan”. De Standaard, 26/11/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121126_002>

[ii] AMKREUTZ, Remy. “Bijna één op drie scholieren doet jaar over”. De Morgen, 30/08/2012. <http://www.demorgen.be/dm/nl/1344/Onderwijs/article/detail/1493079/2012/08/30/Bijna-een-op-drie-scholieren-doet-jaar-over.dhtml>

[iii] VOORHAMME, Robert. “Onderwijs moet wél anders”. De Standaard, 27/06/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120626_00201114&word=hoger+onderwijs>

[iv]Helft Brusselse tieners is zittenblijver”. Brusselnieuws.be, 30/08/2012. <http://www.brusselnieuws.be/artikel/56-procent-brusselse-tieners-zittenblijver>

[v] Zie: <http://www.indymedia.be/index.html%3Fq=node%252F26046.html>

[vi] Zie: <http://www.pascalsmet.be/article/vlaams-onderwijs-vice-kampioen-in-europa/>

[vii] VAN HOUTTE, Mieke. “De structurele hervorming van het secundair onderwijs : de weg naar gelijke kansen?” Impuls, jrg. 41, nr 1 (2010): p. 8-17.

[viii] JACOBS, Dirk & VAN HOUTTE, Mieke. “De onderwijshervorming afblazen is een historische fout”. De Morgen, 29/11/2012. <http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1541427/2012/11/29/De-onderwijshervorming-afblazen-is-een-historische-fout.dhtml>

[ix] TRAVERS, Frank. “Waar blijven de bèta’s? ” Impuls, jrg. 42, nr 2 (2011): p. 89-96.

[x] Belga/lej. “Technische richtingen lopen leeg”. De Standaard, 30/09/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120920_008>

[xi] VOORHAMME, Robert. “Wat we lokaal doen, …”  De Standaard, 28/11/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121127_00384071>

[xii] TEGENBOS, Guy. “Waterval van ASO, TSO en BSO verdwijnt”. De Standaard, 13/09/2010. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=PF2V8VNB>

[xiii] Zie: <http://www.klasse.be/archief/school-in-zelzate-test-hervorming-secundair-uit/>

[xiv] ECKERT, Maxie. “Nooit meer zittenblijven. Antwerpse scholen geven les op maat”. De Standaard, 31/08/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120830_00277453&word=zittenblijven>

[xv] Belga. “Peeters sluit big bang in onderwijs uit”. Knack, 26/11/2012. <http://www.knack.be/belga-algemeen/peeters-sluit-big-bang-in-secundair-onderwijs-uit/article-4000213533094.htm>

[xvi] Belga. “Geruzie in meerderheid, geen antwoorden in onderwijsdebat”. De Morgen, 28/11/2012. <http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/1541120/2012/11/28/Geruzie-in-meerderheid-geen-antwoorden-in-onderwijsdebat.dhtml>

[xvii] FEYS, R. & GYBELS, N. & HULLEBUS, M. & VAN BIERVLIET, P. “Septemberdebat over niveaudaling en nivellering op alle onderwijsniveaus: ontmaskering nefaste hervormingen én afwijzing hervorming s.o.”. Onderwijskrant 159 (2011), p. 2-11. <http://www.onderwijskrant.be/kranten/ok159.pdf#page=2>

[xviii] Belga/rdc. “Itinera: ‘Vroege studiekeuze bevordert leerprestaties’”. De Standaard, 03/09/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120903_065>

[xix] Zie: <http://www.itinerainstitute.org/upl/1/default/doc/20120827_discussion%20paper_early%20tracking%20onderwijs_wd_ivdc.pdf>

[xx] Belga/EE. “’Pascal Smet hypothekeert toekomst jongeren’ (OESO)”. Knack, 09/10/2012. <http://www.knack.be/nieuws/belgie/pascal-smet-hypothekeert-toekomst-jongeren-oeso/article-4000190150613.htm?nb-handled=true&utm_medium=Email&utm_source=Newsletter-09%2F10%2F2012&utm_campaign=Newsletter-RNBDAGKN>

[xxi] DUYCK, Wouter. “Bontere klassen zijn geen slimmere klassen”. De Morgen, 27/06/2012. <http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1460800/2012/06/27/Bontere-klassen-zijn-geen-slimmere-klassen.dhtml>

[xxii] VOORHAMME, Robert. “Wat we lokaal doen, …”  De Standaard, 28/11/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121127_00384071>

[xxiii] VOORHAMME, Robert. “Nobody left behind”. De Standaard, 18/06/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120617_00187865&word=zittenblijven>

[xxiv] JACOBS, Dirk & VAN HOUTTE, Mieke. “De onderwijshervorming afblazen is een historische fout”. De Morgen, 29/11/2012. <http://www.demorgen.be/dm/nl/2461/Opinie/article/detail/1541427/2012/11/29/De-onderwijshervorming-afblazen-is-een-historische-fout.dhtml>

[xxv] MONARD, Georges. “Strakke tweedeling aso – tso/bso is achterhaald”. De Standaard, 26/06/2012. <http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120625_00199734>

[xxvi] Zie: <http://www.scholierenkoepel.be/info/standpunten/OpiniestukHervormingen>

take down
the paywall
steun ons nu!