Op 28 november 2011 zijn het verkiezingen in Congo. Elf presidentskandidaten en maar liefst 18.386 kandidaat-volksvertegenwoordigers dingen naar de gunst van de kiezer.

We legden een paar veel gehoorde vragen voor aan Congo-kenner Tony Busselen, die het verkiezingsproces op de voet volgt. In dit eerste deel hebben we het over het verloop van de verkiezingen. In het tweede deel gaat het over de echte inzet van de verkiezingen.

Vinden de verkiezingen plaats zoals gepland op 28 november?

Tony Busselen: “De regering spaart alvast geen moeite om de verkiezingen toch op 28 november te laten doorgaan. Er werd een verkiezingscommissie aangesteld met vertegenwoordigers van regeringspartijen en parlementaire oppositie, de CENI (nvdr: Commission Electorale Nationale Indépendante). Deze commissie doet titanenwerk.”

“Een eerste succes was het afronden van de kiezerslijsten waar ongeveer 7 miljoen meer kiezers op staan dan in 2006. Dit werd afgerond tegen eind juli. De financiële inspanningen om deze verkiezingen te laten lukken, zijn enorm. Terwijl de verkiezingen in 2006 grotendeels gefinancierd en georganiseerd werden door het Westen, is het nu andersom. De Verenigde Staten geven 11 miljoen dollar, de Europese Unie ongeveer 49 miljoen dollar. De Congolese overheid legt 210 miljoen dollar op tafel. 77 procent van de kosten van de verkiezingen van 28 november worden zo door de Congolese regering gedragen.”

Vanwaar die ‘drive’ van de regering?

“Colette Braeckman merkte terecht op dat het er op lijkt dat ‘Congo zich deze democratische oefening aan het toe-eigenen is met de hulp van zijn nieuwe partners (China, Rusland, Zuid-Afrika), terwijl de traditionele partners een beetje achterop blijven’. En inderdaad: een Duits bedrijf dat de bestelling binnen had voor de productie van de verkiezingsurnen liet weten dat het niet op tijd de bestelling kon leveren. Die bestelling is dan naar China gegaan. De baas van Monusco (de VN-blauwhelmen) insinueerde dat zijn organisatie niet meer alle transport op zich zou kunnen nemen, Rusland beloofde prompt 50 helikopters mét piloot. Zuid-Afrika produceert de stembiljetten …”

Vanuit het Westen werd er nogal aangedrongen op uitstel van de verkiezingen, waarom?

“Het is een publiek geheim dat het Westen niet tevreden is met de oriëntatie van de Congolese regering om de banden met de opkomende landen (de BRIC-landen) almaar meer aan te halen. Meest in het oog springend is natuurlijk het contract China-Congo, maar ook met andere niet-westerse landen wordt de samenwerking opgevoerd.”

“In de VS en in Europa waren velen al van in het begin allesbehalve enthousiast over deze verkiezingen. Dat werd duidelijk met de publicatie van een rapport van de International Crisis Group (ICG) op 5 mei van dit jaar in de aanloopperiode van de verkiezingscampagne. De ICG is een studiebureau dat in zijn raad van bestuur en onder zijn politieke adviseurs talrijke politieke personaliteiten telt die deel uitmaken van de heersende kringen in Washington en Europa. Het rapport zette al meteen de toon: het in orde krijgen van de technische voorbereiding van de verkiezingen zou niet realistisch zijn vanwege de zwakke Congolese staat.”

“Verkiezingen die niet goed voorbereid zijn, zouden kunnen uitlopen op destabilisering en geweld. Conclusie: de internationale gemeenschap die deze keer ‘het verkiezingsproces niet meer stuurt’ moest eisen dat de verkiezingen werden uitgesteld en dat er opnieuw een regering van nationale eenheid zou worden gevormd voor een overgangsperiode die dan naar ‘echt democratische’ verkiezingen zou moeten leiden.”

“Met zo’n regering van ‘nationale eenheid’ of een of ander politiek compromis wilden sommige kringen weer greep krijgen op de evolutie van de Congolese staat zoals ze die hadden in de periode 2003-2006 toen de aanhangers van Kabila de macht moesten delen met vertegenwoordigers van de verschillende rebellen- en oppositiegroepen. Die periode was catastrofaal voor het land en werd afgesloten met de verkiezingsoverwinning van Joseph Kabila in 2006. Deze strategie om de verkiezingen uit te stellen, is tot dusver mislukt.”

Sommige NGO’s vroegen enkel een kort uitstel om de organisatie beter te laten verlopen.

“Dat is te verstaan als je de enorme logistieke problemen ziet die overwonnen moeten worden en dat was misschien goed bedoeld, maar die NGO’s dreigden hiermee in gevaarlijk vaarwater terecht te komen. Herinner u wat er in 2005 gebeurde, toen de verkiezingen voor de eerste keer werden uitgesteld. De oppositie schreeuwde dat de president illegaal aan de macht was en organiseerde haar ‘volksopstand’. Die mislukte, maar niet zonder slag of stoot.”

“De regering en ook de meerderheid van de civiele maatschappij wou nu zo’n situatie absoluut vermijden. De Conférence Episcopale Nationale du Congo, die plaatsvond tussen 8 en 24 oktober 2011, analyseert de situatie omtrent de verkiezingen en begint met de CENI te feliciteren voor haar werk, waarschuwt voor een toename van geweld om de verkiezingen te boycotten en klaagt de onverschilligheid van de internationale gemeenschap ten overstaan van het goed verloop van het verkiezingsproces aan.”

Kabila zou de verkiezingen manipuleren door het systeem van twee verkiezingsrondes af te schaffen.

“Sabine De Bethune (CD&V), sinds kort voorzitter van de Belgische senaat en toch geen ‘Kabila-girl’, was daarover nogal nuchter tijdens een debat onlangs in Brussel, ze zei: ‘we moeten de Congolezen de les niet lezen, zowel in Frankrijk als in België is het al meermaals gebeurd dat de kieswet werd veranderd in aanloop van verkiezingen’. En er zijn voldoende landen in de wereld die presidentsverkiezingen kennen in één ronde, de VS bijvoorbeeld.”

“Maar vooral: waarom zou dit ‘manipulatie’ zijn? Of de verkiezingen nu verlopen in één of twee rondes: de kansen blijven gelijk voor iedereen. Het verschil zit hem in het bilan dat de verschillende kandidaten hebben gerealiseerd de voorbije jaren. De huidige president heeft moeten regeren in zeer moeilijke omstandigheden en met zeer weinig middelen. Vital Kamerhe en Etienne Tshisekedi dweilden de voorbije maanden westerse hoofdsteden af op zoek naar steun van Parijs, Ottawa en vooral Washington natuurlijk. Kamerhe zweert bij een ‘transatlantisch bondgenootschap’ en Tshisekedi belooft een ‘Marshall-plan voor Congo’ nadat hij verkozen is tot president. Maar hoeveel buitenlandse investeringen hebben zij – met al hun internationale contacten – effectief aangebracht in de laatste vijf jaar?”

Maar door de tweede ronde af te schaffen, zou de president verkozen kunnen worden met een laag percentage en zou de kans op contestatie en eventueel geweld na de verkiezingen groot zijn.

“Wat baat het een hoog percentage te hebben als de verliezer hoe dan ook heel de verkiezingen in vraag stelt? Een tweede ronde kan zelfs gemakkelijker aanleiding geven tot nodeloze polarisatie tussen de twee overblijvende kandidaten. Juist dan is de kans op geweld en burgeroorlog zeer groot, want het politieke debat wordt dan helemaal vervangen door demagogische en persoonlijke aanvallen.”

“Dat gebeurde de voorbije jaren bijvoorbeeld al in landen als Kenia en Ivoorkust. Maar ook de vorige verkiezingen in Congo tonen dit gevaar aan. In 2006 won Joseph Kabila in de eerste ronde met 48 procent van de stemmen, Jean-Pierre Bemba haalde 20 procent. In de tweede ronde ontketende Bemba een woeste campagne gebaseerd op demagogie (‘Kabila is een Rwandees’) en militaire intimidatie, waarbij hij Kinshasa op de rand van de burgeroorlog bracht. En toen Kabila de tweede ronde won met 52 procent van de stemmen, weigerde Bemba zijn nederlaag toe te geven en probeerde hij een oorlog te ontketenen in het hartje van Kinshasa. Moeten we daar opnieuw naartoe?”

Sedert de campagne op 28 oktober begon, is er toch al heel wat geweld waargenomen aan de twee kanten, zowel in het kamp-Kabila als dat van de oppositie?

“Er zijn inderdaad heethoofden in het presidentiële kamp die zich blijkbaar nooit echt hebben losgemaakt van hun Mobutistische verleden. Als iemand als Kyungu, de leider van de UNAFEC (nvdr: Union des Nationalistes Fédéralistes du Congo), een partij die tot de MP (Majorité Présidentielle) behoort, dingen zegt als ‘ik wil enkele echte Katangezen als kandidaten’, dan hanteert hij een taal die in het verleden in Katanga al tot etnisch geweld en slachtpartijen tussen Congolezen heeft geleid.”

“Eigenlijk is dat in tegenstelling met het programma van Kabila dat de eenheid van Congo verdedigt. Kyungu krijgt daarvoor trouwens openlijk kritiek van andere leden van diezelfde MP. Zo schreef de krant L’Avenir op 7 november een zeer scherp artikel over Kyungu.”

“Men schuift Kabila in de schoenen dat hij koste wat het kost aan de macht wil blijven. Maar je moet de moeite doen om te luisteren naar wat hij echt zegt. Onderaan deze site is een luisterfragment te vinden van zijn persconferentie van 18 oktober. Toen hem uitdrukkelijk werd gevraagd of hij, in geval van verlies, zijn presidentszetel zou afstaan, antwoordde hij tot driemaal toe zeer duidelijk ‘ja’.”

“Natuurlijk voegt hij er ook aan toe: ‘maar ik ben zeker dat ik niet zal verliezen’. Had hij dat laatste niet gezegd, dan hadden zijn tegenstanders reeds uitgebazuind dat Kabila zelf niet gelooft in zijn kansen.
Maar dat wordt in de media dan gelijkgesteld aan het optreden van Tshisekedi.”

“Tshisekedi hanteert in zijn campagne een uitgesproken etnisch discours. Net als Bemba in 2006 laat hij zich systematisch ‘zoon van het land’ noemen, alsof de andere kandidaten dus geen ‘zonen van het land’ zouden zijn. Zijn antwoord op Kyungu was trouwens dat Kyungu zelf geen Congolees zou zijn, maar een Portugees. Het is dat soort racistisch getint nationalistisch opbod dat een sfeer van geweld schept. Dat heeft niets te maken met een gebrekkige organisatie of voorbereiding van de verkiezingen.”

“Sinds september organiseert de UDPS (nvdr: Union pour la Démocratie et le Progrès Social, Tshisekedi’s partij) betogingen die systematisch met geweld eindigen. Als klap op de vuurpijl roept hij nu openlijk op tot geweld.“

“Zondag 6 november riep hij zich tijdens een televisie-interview zelfs openlijk uit tot ‘enige echte president’ en stelde hij in die ‘hoedanigheid’ een ultimatum van 48 uur aan de huidige regering om zijn militanten, die gearresteerd waren tijdens de septemberbetogingen, vrij te laten. ‘Zoniet roep ik mijn basis op om de gevangenissen open te breken en om onze aanhangers te bevrijden’. We hebben de tekst van dit interview vertaald. Het is zo provocerend en onthullend dat de lezer best zelf kan oordelen. De UDPS heeft toegegeven dat het interview authentiek is.” (Download de tekst hier)

Danny Claes

Danny Claes is stafmedewerker Congo bij de NGO intal – www.intal.be

Lees hier Deel 2: Vragen en antwoorden over de verkiezingen in de DR Congo (deel 2 – De inzet van de verkiezingen)