“De burgermaatschappij is erin geslaagd de afschaffing (van de doodstraf) op de agenda te plaatsen in veel Arabische landen”, zegt mensenrechtenconsultant Mervat Reshmawy. “Jammer genoeg zijn de bewegingen voor de afschaffing van de doodstraf in de regio het nog altijd niet eens of ze een moratorium moet eisen, een vermindering van het aantal doodstraffen of de volledige afschaffing.”

In alle Arabische landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika is de doodstraf opgenomen in het strafrecht maar de toepassing varieert van land tot land. Marokko, Algerije en Tunesië handhaven al twee decennia de facto een moratorium, ook al spreken de rechtbanken nog altijd doodstraffen uit. Irak, Jemen en Egypte zijn grote voorstanders van het gebruik van de doodstraf en voeren die regelmatig uit door ophanging en het vuurpeloton. In Saoedi-Arabië, dat vorig jaar minstens 69 executies uitvoerde, worden misdadigers, ook jongeren, onthoofd op een openbaar plein.

Verschillen

Activisten in de Arabische wereld werken aan een regionale coalitie. Die omvat groepen uit Algerije, Egypte, Jordanië, Libanon, Marokko, Palestina en Jemen. Maar het blijft nog te beperkt, zegt Taghreed Jaber, regionaal directeur van Penal Reform International, een ngo die voor de hervorming van het strafsystemen ijvert.

De Verklaring van Alexandria in 2008 was een belangrijke mijlpaal voor de beweging. Het document vraagt Arabische regimes VN-resolutie 62/149 in acht te nemen, een resolutie die landen oproept een moratorium op executies in te stellen als een stap naar de volledige afschaffing.

Maar verschillen in rechtssystemen, waarden en publieke gevoeligheden staan een gemeenschappelijke strategie in de weg. “Eén strategie voor de afschaffing de regio bestaat niet, je moet deze zaak land per land bekijken”, zegt Magda Boutros van het Egyptische Initiatief voor Persoonlijke Rechten. “Alle Arabische landen zijn zeer verschillend, er zijn sterke verschillen in de opvatting over de doodstraf op nationaal vlak, en zelfs binnen burgermaatschappij zelf.”

Bedreigingen

Een decennium geleden was er in Arabische landen nauwelijks sprake van bewegingen voor de afschaffing van de doodstraf. Nu zijn er campagnes in steeds meer landen, activisten laten steeds meer van zich horen.

Maar het is geen gemakkelijke strijd. Campagnevoerders zeggen dat ze voorzichtig te werk moeten gaan omdat tegenkanting van repressieve regeringen en conservatieve religieuze groepen groot is. Veel activisten zeggen dat ze het slachtoffer werden van bedreigingen of laster.

“In Jemen ziet het publiek de afschaffing nog altijd als een vorm van verzet tegen de sharia”, zegt Taghreed Jaber. ” In Algerije ontvangen activisten zware bedreigingen van islamisten en in alle Golfstaten is het zeer riskant om campagne te voeren.”

Misverstanden

Rechtenactivisten zeggen dat in de regio diep gewortelde misverstanden heersen over de doodstraf. Veel Arabieren denken dat de sharia (islamitische wet) de basis vormt voor de doodstraf in hun strafrecht. Pogingen om de doodstraf uit het strafrecht te halen stuiten op zwaar verzet van islamisten en conservatieven.

“De mensen in Arabische landen zijn er zich niet van bewust dat de sharia de toepassing van de doodstraf tot slechts enkele misdaden beperkt”, zegt Abood Sarraj, hoogleraar rechten aan de Universiteit van Damascus. Sarraj stelt dat de meeste toegestane doodstraffen niet in de sharia te vinden zijn maar veeleer bedoeld zijn om gewelddelicten en bedreigingen van de staatsveiligheid tegen te gaan. Volgens Sarraj is gebleken dat de doodstraf de misdaadcijfers niet kan indijken. “We zijn tegen de doodstraf omdat het geen effectief afschrikkingsmiddel is maar eigenlijk een daad van wraak. Maar we moeten de massa daarvan overtuigen.” (RP)