Patrice Lumumba (1925-1961) werd de eerste, overigens democratisch verkozen, premier van het onafhankelijke Congo in 1960. Hij ging een coalitie aan met de veeleer pro-Belgische Joseph Kasavubu, aangezien ook ABAKO, Kasavubu’s partij, een belangrijk deel van de stemmen had gehaald.
Kasavubu werd president, maar had een veel zwakkere persoonlijkheid dan Lumumba, die als eerste minister dus als de facto leider van het land kon worden beschouwd. Het is vooral deze situatie die de Belgen minder en minder zinde.
Lumumba’s houding tegenover België was immers heel wat minder dankbaar dan o.a. koning Boudewijn had verwacht, zoals bleek uit de beroemde speech die Lumumba reciteerde op de officiële onafhankelijkheidsplechtigheid van 30 juni 1960 in het bijzijn van heel wat Belgische hoogwaardigheidsbekleders, de koning incluis.
Kasavubu bleek uiteindelijk als stroman ontoereikend, maar België had een plan B in petto in de vorm van politieke en militaire steun voor de afscheiding (secessie) van Katanga, de rijkste provincie van het land, wat de rest van Congo vleugellam zou maken.
Deze ‘opstand’ kwam absoluut niet uitsluitend tot stand door toedoen van Moïse Tshombe (de leider van Katanga) alleen, want België ging zelfs zover om een Belgisch schaduwkabinet in Katanga te installeren, onder leiding van o.a. kolonel Frederic Vandewalle.
Lumumba wordt soms enige naïviteit aangewreven i.v.m. zijn onwankelbare geloof in de eenheid van de Congolese bevolking en het pan-Afrikanisme. In feite bewijst de mate van Belgische betrokkenheid in de afscheiding van Katanga dat deze overtuiging van Lumumba modulo westerse inmenging misschien al bij al nog niet zo onrealistisch was.
Tshombe nam praktisch geen enkele belangrijke beslissing zonder goedkeuring van zijn Belgisch schaduwkabinet, dat op zijn beurt dan weer in rechtstreekse verbinding stond met de Belgische ministers van Buitenlandse Zaken en Afrikaanse Zaken.
De feitelijke executie van Lumumba gebeurde ten slotte met Belgische kogels, op bevel van een Belgische legerkapitein, in Elisabethville op 17 januari 1961.
De verantwoordelijkheid van België in deze zaak is dus verpletterend, ondanks verwoede pogingen om alles op een intern Congolees conflict te laten lijken. De Belgische steun bij de installatie van het daaropvolgende nefaste regime van Joseph Mobutu maakt dit alles des te erger.
Ludo De Witte publiceerde in 1999 zijn boek ‘De Moord op Lumumba’ [2], dat bovenstaande feiten aan het licht bracht en heel wat ophef veroorzaakte. Tot en met de installatie van een parlementaire onderzoekscommissie. Desondanks blijven de verantwoordelijken tot op vandaag ongestraft. Op basis van een relatief recente wet kan het onderzoek echter heropend worden door de moord als ‘oorlogsmisdaad’ te categoriseren. Maar of dat ook werkelijk voor gerechtigheid zal zorgen?
Mogelijk is een belangrijk neveneffect van het voeren van de discussie alvast dat brandhout kan worden gemaakt van stellingen die vandaag de dag in bepaalde kringen nog steeds populair zijn als zouden Afrikanen (en Congolezen in het bijzonder) intrinsiek niet in staat zijn tot degelijk zelfbestuur.
Bronnen:
[1] http://www.intal.be/nl/fotoreports/250-deelnemers-aan-lumumba-manifestatie
[2] Ludo De Witte, De Moord op Lumumba, Van Halewyck, 1999
Hans Schippers
Hans Schippers is als doctor-assistent Formal Techniques in Software Engineering (FoTS) verbonden aan de Universiteit Antwerpen. Hij is ook ACOD-militant binnen zijn onderzoeksinstelling.
