In een Duits frontverslag van oktober 1918 stond: “Im Westen nichts Neues”, van het Westen geen nieuws. De opvatting domineert dat dezelfde mensen die de Oorlog begonnen waren ze beëindigd hadden: politici, hoge officieren en mannen van staat. Maar vergeten wordt hoe doorslaggevend de opstand aan het thuisfront was.

Uiteraard zijn het niet exact dezelfde mensen die oorlogen beginnen en eindigen. Een regimewissel gaat er vaak aan vooraf. Nadat Bush de oorlog in Irak begon, was het Obama die ze beëindigde. (Hoewel onder Bush het einde van “militaire operaties” als was ingeluid.) En in 1918 waren de Russische tsaar en de Duitse keizer er al niet meer.

Mensen zouden zich kunnen afvragen waarom dat vandaag niet lijkt te lukken. Waarom Europese en nationale leiders zo lang kunnen dralen. Ook bij Obama heeft “change” een wrange nasmaak. Waar is die? Een minderheid hoopt toch nog op een doorbraak in Griekenland nu de bankier Lucas Papademos er het roer overneemt. Maar in België verwachten we allang niets meer van wissels.

Er is met andere woorden meer aan de hand dan louter regimewissel of interne machtsverschuiving. Aan de basis van echte verandering ligt iedere keer de actieve inmenging van “de massa”. Dat zijn gewone mensen – vaak vrouwen -, geen mannen van staat (in tijden van crisis zelfs “99%” van de bevolking) die bewust en openlijk aan politiek gaan doen. Vandaag uit dat zich vaak in een kopie van het Tahrir-protest: pleinbezettingen.

Die bewuste daad heeft uiteraard haar gradaties. In het Amerika van 2008 leidde het tot de verkiezing van Obama. Hij kon enkel verkozen worden met de belofte dat hij de Amerikaanse troepen uit een enorm onpopulaire oorlog zou trekken. Maar in het Rusland van 1917 leidde het tot de val van de tsaar en tot het aan de macht komen van de Bolsjewieken niet veel later. Dat heeft minder met cultuur of tijdsperioden te maken dan met krachtsverhoudingen.

Ook in 1918 was het die actieve inmenging van onderuit die doorslaggevend was. De Fransen hadden al in 1917 een opstand aan en achter het front bloedig onderdrukt. Na die slachting waren de officieren van zins om de oorlog jusqu’au bout te voeren: tot het einde. Maar in Duitsland ging dat niet meer. Wat bij een opstand van matrozen begon, ontwikkelde zich in een revolutie waar zelfs de Fransen ongerust van werden.

Die opstand begon op 4 november 1918 in de havenstand Kiel. Een week voor Wapenstilstand nota bene. En op 8 november namen in grote delen van het Westen van Duitsland – vooral de steden – arbeiders en soldaten de macht over. Ze vormden er hun “raden” en een dag later trad de keizer al af. Een coalitie van sociaaldemocraten en zogenoemde onafhankelijke socialisten nam het over.

De Russische en Duitse revoluties wisten de oorlog zowel in het Westen als in het Oosten te beëindigen. Na een week van onrust trokken de Duitse mannen van staat – van een staat die op instorten stond! – als verslagenen naar het bos van Compiègne. Dus er schort iets aan de populaire geschiedschrijving als het die gebeurtenissen achterwege laat.

De verslagenheid had meer met de revolutie dan met verschuivingen aan het front te maken. Sterker nog, die revolutionaire situatie verklaart juist voor een groot deel de Duitse oorlogsmoeheid. Want veel nieuws van het oostelijk front! Familieleden van frontsoldaten kwamen op straat en dreigden neergeschoten te worden door hetzelfde regime dat die soldaten aan het front had gezet. Voordat de vrede gesloten was ging een aantal soldaten al in stilte naar huis en wapenden de revolutie.