De comeback van Vandenbroucke is een feit. Hij is volgens de zogeheten Wetstraat-watchers dé staatsman die dit land nu nodig heeft, want hij garandeert de combinatie van twee noodzakelijke dingen: een communautaire ingreep en de aanpak van de crisis. Via een ‘sociale staatshervorming’ zal hij dit mirakel realiseren. De staat wordt hervormd, niet zoals N-VA dat wil maar wel volgens een sociaal-economische agenda.

Daardoor krijgt ieder zijn zin, zowel diegenen die vinden dat politiek over de grote dingen moet gaan als diegenen die vinden dat ze over communautaire futiliteiten moet gaan. Het feit dat de SP.A als enige grote Vlaamse partij nog een Franstalige zusterpartij heeft en dat Di Rupo allicht te intelligent is om voluit voor het premierschap te gaan, is lekker meegenomen.

Na Rik Torfs en Siegfried Bracke hebben de Wetstraatwatchers hiermee hun derde wit konijn gevonden: de toverformule van Vandenbroucke. En wat de SP.A betreft: zij kunnen het alsnog zo voorstellen dat Vandenbroucke niet op straf was gezet maar op retraite – reculer pour mieux sauter.

De recepten

De recepten waarmee dit mirakel wordt bereid zijn al lang bekend. Vandenbroucke noemt zichzelf ‘sociaal’, en bij uitbreiding soms zelfs ‘socialist’, terwijl zijn sociaal-economische visie eenvoudig samen te vatten is als de ‘sociaal gecorrigeerde markteconomie’. In De Standaard van 22 mei zet Vandenbroucke zelf zijn visie uiteen (zie http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=7G2QFFLF). Alle Paarse thema’s worden er nogmaals in uitgespeeld. Lees de volgende passage:

“Een staatshervorming moet dat als inzet hebben. Ze moet het mogelijk maken dat het federale niveau zich volop kan concentreren op kerntaken (zoals pensioenen) en daarvoor ook de middelen krijgt, terwijl de deelstaten geresponsabiliseerd worden voor alles wat te maken heeft met activering en integratie van mensen in de arbeidsmarkt”.

De staatshervorming volgt, simpel samengevat, het ideologische model dat Vandenbroucke al jaren voorstaat: de actieve welvaartstaat. In die actieve welvaartstaat (die in zijn staatshervorming volledig een zaak wordt van de deelstaten) staat ‘integratie in de arbeidsmarkt’ centraal: mensen moeten meer, langer en meer flexibel werken (in het jargon: ‘geactiveerd worden’).

Voor de SP.A is het dan ook evident dat de pensioenleeftijd wordt opgetrokken. En tegenover die ‘activering’ staat een beloning van enkele honderden euro per maand in het pensioen. Die extra euros verdien je, want je hebt ze zelf gespaard via de tweede pijler:

“Met een gedemocratiseerde en robuuste tweede pijler die toelaat om effectieve arbeidsprestaties sterker te laten meetellen in het pensioen. Dat is een keuze. Een tweede pijler opbouwen veronderstelt dat de financiële ruimte voor loonsverhogingen gedurende een periode prioritair wordt ingezet voor pensioenbijdragen eerder dan voor loonsverhogingen — wat natuurlijk niet wil zeggen dat sowieso voor niemand opslag mogelijk is. Dat veronderstelt dat de werkgevers bereid moeten zijn om over een marge te spreken. En dat verschuivingen in de fiscaliteit toelaten de bijdragen op arbeid te drukken. Waarbij we er ook van uitgaan dat mensen gemiddeld langer werken.”

We halen de extra middelen voor pensioenen dus uit, enerzijds, langer en harder werken, en anderzijds uit fiscale ingrepen ten voordele van de ondernemers waarmee de ‘lasten’ op arbeid verlaagd worden. En wat loon betreft: loon wordt in Vandenbrouckes visie meteen pensioen. Er komen geen loonsverhogingen, wel toegenomen bijdragen in de tweede pijler van je pensioen. Van het zo geroemde Zilverfonds is geen spoor meer te bekennen, je bent zelf volledig aansprakelijk voor de omvang van je pensioen. Ongelijkheid wordt tot één kort zinnetje herleid: het gaat hier om solidariteit, en dus moeten ‘de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen’. Voilà.

Socialisme?

Met dit recept gaan Vandenbroucke en de SP.A de campagne in. Anderen hebben dit recept al uitvoerig bekritiseerd, lees bijvoorbeeld de bijdrage van de Ronde Tafel van Socialisten in Knack van enkele weken terug.  In die bijdrage schreven we dat deze visie gewoon een verderzetting is van het beleid van de Europese sociaaldemocratie van de afgelopen decennia: een beleid dat zich volledig achter de markt schaart, en via marktmechanismen hoopt nog een restant van de welvaartsstaat te bewaren.

Van welvaartsdeling via structurele aanpassingen is geen sprake meer – een vermogensbelasting, miljonairs- of Tobintaks zijn voor de Europese sociaaldemocratie geen opties, en de afschaffing van de notionele aftrek evenmin. Wanneer sociaaldemocraten het hebben over ‘sterke schouders die de zwaarste lasten moeten dragen’ dan gaat het simpelweg om het feit dat hogere inkomens hogere bijdragen in de kas storten.

We horen bij de sociaal-democraten al decennia lang niets meer over herverdeling. Wel horen we veel gezoem over solidariteit en ‘fairness’ – het recept dat de sociaal-democraten van de Derde Weg hebben geadopteerd van Vandenbrouckes leermeester Rawls. Het is in dat opzicht interessant, en terzelfder tijd lachwekkend, dat sociaaldemocraten dwepen met Rawls terwijl een hardcore liberaal zoals Verhofstadt zich nu in Amartya Sen (de voornaamste linkse criticus van Rawls) terugvindt. Dat laatste maakt ons duidelijk dat de sociaaldemocraten ideologisch opgeschoven zijn naar een positie die een decennium terug door de liberalen werd bezet: een zachtaardig, goedmenend neoliberalisme.

Die verschuiving heeft de liberalen zelf doen opsplitsen in twee richtingen: één richting, die van Verhofstadt, die steeds meer de zachtaardige en goedmenende kant wil uitdiepen, en een andere richting, die van Bouckaert en LDD, die het orthodoxe neoliberalisme verder bespeelt. Beide stromingen hebben in die beweging wel de kern van hun ideologie opgegeven – de grote liberale vrijheden die men met de Verlichting associeert – en ook deze worden nu over heel Europa door sociaaldemocraten opgeraapt. Mensen als Wilders willen het gelijkheids- en nondiscriminatiebeginsel afschaffen, en het zijn de sociaaldemocraten die daar nu de verdediging van opnemen. De sociaaldemocraten zijn volmaakte ouderwetse liberalen geworden. Daar is niks verkeerds mee, maar ze zijn wel al lang geen socialisten meer.

Prima!

Ikzelf heb in Vandenbroucke nooit enig spoor van socialisme bespeurd, en ik ben dus niet geschokt of ontgoocheld over zijn stellingname. Hij is er in geslaagd om, in alle domeinen waarin hij al actief is geweest als beleidsmaker, socialistische motieven perfect om te zetten in liberale vormen van beleid.

Het Gelijke Kansen motief in het onderwijs werd bijvoorbeeld omgezet in een beleid van ‘de lat gelijk’ en dus ‘hoog voor iedereen’, waardoor degenen die nu al zwak scoren in dit nieuwe beleid vanzelfsprekend nog zwakker scoren. Onder Vandenbroucke is ons onderwijssysteem bijgevolg verder geëvolueerd naar het meest ongelijke en door sociale uitsluiting gedomineerde systeem in allerhande internationale studies. Hijzelf had zo veel vertrouwen in ons Vlaamse onderwijssysteem dat hij zijn doctoraat in Oxford gaan halen is. Hij gelooft nu eenmaal in competitiviteit, selectie en elitarisme als kwaliteitsgaranties.

Laat Vandenbroucke dus maar premier worden. Mensen zullen dan wel begrijpen dat hij en zijn partij niets met socialisme te maken hebben, en voor socialisten is dat een goede zaak. Het zal eindelijk voor iedereen duidelijk worden dat de Europese sociaaldemocratie geen enkel fundamenteel antwoord heeft op de crisis van het kapitalisme. Hun recepten zijn erop gericht dit kapitalisme te restaureren naar de vorm die het dertig jaar terug had, de tijd voordat Reagan en Thatcher hun aanslag op de welvaarststaat organiseerden, en voordat de wereldeconomie gedomineerd werd door de bokkensprongen van speculanten op de kapitaalmarkt.

Zo’n terugkeer is gedoemd tot mislukken, want de drie decennia die men probeert terug te draaien hebben de wereld ingrijpend veranderd. Wie de kapitalistische logica volgt zal derhalve bijzonder snel geconfronteerd worden met het TINA argument – There is No Alternative. Of zoals De Wever deze week bekende, “er is maar een beperkt aantal manieren waarop men de crisis kan aanpakken”, waarmee hij zijn uiterst liberale economische programma goed praatte.

De professoren economie die men in de media aan het woord laat, alsook de Paul Dhoores van deze wereld, sluiten zich daarbij volmondig aan. En de bottom line van die boodschap is: het kapitaal is in crisis, en de gewone mens zal die crisis dus (naar aloud gebruik) moeten betalen. Herlees de uitspraken van Vandenbroucke hierboven: je merkt dat hij precies hetzelfde zegt.

Vandenbroucke als premier zou het einde betekenen van de maskerade die de sociaaldemocratie al decennia in Europa opvoert: poseren als socialisten en denken als liberalen. Voor socialisten is dat een opportuniteit: we raken eindelijk af van de schaduw die de sociaaldemocratie over socialisme heeft geworpen, en we kunnen nu zonder dat dode gewicht en zonder die illusie dat de sociaaldemocratie een verplichte gesprekspartner is voortwerken aan reële socialistische alternatieven. Vandenbroucke premier? Ik vind dat prima.

Jan Blommaert is professor Language, Culture and Globalization aan de universiteit van Tilburg.