Maar hij is de gevangene van zijn lot. “Terugkeren na zoveel verloren jaren is ondenkbaar.”

“Mijn moeder is een jaar geleden gestorven”, zegt Mamadou (een schuilnaam). “Ik heb niet meer de kans gehad haar terug te zien, daar heb ik nog het meeste spijt van. Wanneer ik er vandaag aan terugdenk, had ik meteen naar mijn land moeten terugkeren.”

Mamadou was een van de vele jonge Senegalezen die zich hadden laten verleiden door het Europese avontuur, door de hoop op een beter leven, op een kans om iets te realiseren. Twaalf jaar later ziet zijn leven eruit als een aaneenschakeling van ontgoochelingen.

Hij kwam in België aan met een toeristenvisum voor drie weken. “Na een week begreep ik al dat de ellende nog moest beginnen. Vrienden waren zo genereus om mij op te vangen, maar ook zij leefden in hachelijke omstandigheden. Ik zag duidelijk dat ze niet de middelen hadden om mij lang onderdak te bieden.”

Arme Europeanen

Mamadou zat zonder papieren en zonder geld. Hij voelde zich steeds eenzamer. “Europa, dat is iedereen voor zichzelf. De culturele verschillen zijn enorm, de sociale context is helemaal anders dan die in Afrika. Er gaat geen dag voorbij of ik word eraan herinnerd dat ik een vreemdeling ben die hier niets te zoeken heeft”, zegt hij met gedempte stem.

Na verloop van tijd heeft hij zijn plan leren trekken, dankzij baantjes in het zwart – schilderen, klussen, tuinieren, onderhoud – die hem worden aangeboden door vrienden. Het zijn kleine duwtjes die hem aan de winterkou helpen ontsnappen. “Ik sliep niet op straat maar een vast adres had ik niet. In hartje winter is het een verschrikking om te slapen in een kelder of atelier zonder verwarming.”

Het is niet het Europa waarop hij had gehoopt, de hoorn des overvloeds waar genoeg is voor iedereen. “Het is voor mij een levensles geweest Belgische clochards op straat te zien slapen of in de vuilnisbakken van restaurants naar eten te zien zoeken. Hoe is dit mogelijk?”, vraagt hij zich nog steeds af.

Het beeld dat Mamadou van Europa had, was gedeeltelijk gebaseerd op verhalen van Senegalese migranten die naar Italië of Spanje waren getrokken en tijdens hun vakantie naar Senegal waren teruggekeerd. Die migranten liegen over de omstandigheden waarin ze leven, zegt Mamadou. “Na een kort verblijf in Italië wist ik genoeg. Sommigen zijn twintig uur per dag onderweg om nagemaakte producten te verkopen, met het risico opgepakt te worden door de politie. ‘s Avonds slapen ze in een kleine kamer, op de grond, met een deken als matras.”

Terugkeren ondenkbaar

Ook al is zijn ellende vandaag minder groot, hij heeft nog steeds geen papieren, geen officiële baan, geen toegang tot de gezondheidszorg, geen zekerheid over zijn toekomst. De balans is bitter, maar aan terugkeren naar Senegal denkt hij niet, zeker niet aan terugkeren met lege handen. “Terugkeren na zoveel verloren jaren is ondenkbaar. Het gevoel van mislukking zou ondraaglijk zijn. En hoe moet ik mijn leven ginder dan opbouwen, na mijn familie zoveel hoop te hebben gegeven? In de ogen van de anderen zou ik niets meer dan een nietsnut zijn.”

Van zijn vrienden die in Senegal gebleven zijn, zijn er velen getrouwd, ze hebben kinderen en leiden een rustig en comfortabel leven, met een baan, meestal bescheiden maar stabiel. Sommige vrienden hebben van zijn ervaring geleerd, ze hebben zijn raad gevolgd niet aan het Europese avontuur te beginnen. “Vijf jaar geleden wilde een vriend van mij alles opgeven om naar Europa te komen. Hij werkte in de haven van Dakar als dagloner en ging niet meer uit. Ik ben erin geslaagd hem te overtuigen, door hem te bekennen hoe gruwelijk de realiteit hier is. Vandaag stelt hij het goed in Senegal. Hij is mij dankbaar omdat ik hem de ogen heb geopend.”