Vakbond en klimaat: ons organiseren in naam van het algemeen belang

De roep om maatschappijverandering is vandaag opnieuw pertinent aanwezig. We zien dat in België het duidelijkst onder de klimaatjongeren met hun vraag naar 'system change, not climate change'. Hun ‘spijbelacties’ hebben school en klimaat stevig met elkaar verbonden. Zo liep Youth for Climate naadloos over in de oprichting van Teachers for Climate.

vrijdag 25 oktober 2019 02:35

Spread the love

Dit artikel verschijnt in Standpunt, het trimestrieel tijdschrift van ACOD Onderwijs provincie Antwerpen.
Wim Benda is bestuurslid ACOD Onderwijs provincie Antwerpen (in eigen naam).

Ook binnen vakbonden groeit de groep mensen dat beseft dat het klimaat en het sociale met elkaar verbonden zijn en dat het klimaat dus evengoed een thema voor vakbonden is. In Groot-Brittannië argumenteren vakbonden al een aantal jaren voor ‘een miljoen klimaatjobs’, onder andere in de bouwsector en die van hernieuwbare energie.¹ Enkele Duitse vakbonden hebben, net zoals een aantal Belgische, mee gemobiliseerd voor de Global Strikes for Future.² In New York werken vakbonden met andere sociale bewegingen binnen ALIGN samen rond een sociaal programma tegen de klimaatverandering.³ De Amerikaanse bediendenvakbond SEIU Local 1021 voerde succesvol campagne om het pensioenfonds van San Francisco te laten desinvesteren uit fossiele brandstof.⁴ In België nemen syndicale delegaties eveneens dergelijke eisen op, zoals BBTK bij AG Insurance.⁵

Vakbonden hebben alle reden om hun gewicht in de schaal te werpen. Een klimaatbeleid komt er hoe dan ook. De vraag is: wie gaat dat betalen? Als vakbonden dienen we te bewaken dat een klimaatbeleid sociaal is. Vanaf het begin brachten de jongeren een verhaal van klimaatrechtvaardigheid, waarbij ze verwijzen naar de invloed van klimaatverstoring op de armere lagen van de bevolking wereldwijd. Ook de beweging van de gele hesjes en de recente opstand in Ecuador zijn gestart vanwege een klimaatmaatregel die gewone werkende mensen hard raakt. Uiteindelijk zijn het dezelfde grote bedrijven die de mens én de natuur uitbuiten voor de winsten van een beperkte groep aandeelhouders.

De groenen hebben geen monopolie op alles wat met milieu en klimaat heeft te maken. Socialisten zagen in de 19e eeuw reeds in dat de uitbuiting van mens en natuur inherent is aan de kapitalistische productiewijze. Onze productie dient in evenwicht met de natuur te gebeuren. Zo schreef Friedrich Engels: “We moeten niet overdrijven als we het hebben over de menselijke overwinningen op de natuur. Voor elke overwinning neemt de natuur wraak. Iedere overwinning, en dat klopt, leidt aanvankelijk tot de resultaten die we verwacht hadden, maar daarna heeft het soms erg verschillende onvoorziene gevolgen. (…) Bij iedere stap worden we eraan herinnerd dat de natuur zich niet laat veroveren zoals een vreemd volk dat doet, maar dat wij, als vlees, bloed en hersenen, deel uitmaken van de natuur en midden in de natuur leven, waarbij onze heerschappij enkel bestaat uit het feit dat we op andere wezens het voordeel hebben dat we de lessen van de natuur kunnen leren en correct kunnen toepassen.”⁶

Jongeren en vakbonden

De klimaatjongeren hebben grote verwachtingen van de vakbonden. Ze gebruiken stakingen en betogingen om hun punt duidelijk te maken. Dat zijn de actiemethodes van de arbeidersbeweging. Jongeren leren zo dat politiek veel meer is dan om de zoveel jaar een stem uitbrengen. Zij leren zich organiseren. Die ervaring zal tienduizenden jongeren blijvend veranderen. In januari 2019 waarschuwde Youssef Kobo van CD&V op Het Journaal dat ‘studies aantonen dat één keer spijbelen aanzet tot meer spijbelen’. Dat was een misplaatste hellend-vlak-redenering want het ging niet gewoon om spijbelen, wel om actie voeren, staken eigenlijk. Die eerste ervaring met actie voeren en staken, zal echter inderdaad aanzetten om dat in de toekomst nog te doen. Wanneer zij als volwassenen zullen werken en op hun job onrechtvaardigheid ervaren, zullen zij zich herinneren hoe ze zich daartegen kunnen organiseren. Als syndicalisten kunnen we hun activisme niet anders dan omarmen.

Er is trouwens nog een goede reden om dat te doen. Vanaf het begin stelde Youth for Climate dat individuele verantwoordelijkheid goed is, maar op zich onvoldoende om de uitdagingen aan te gaan. Ze vragen collectieve oplossingen en een grotere rol van de overheid. Voor vakbonden van overheidspersoneel, zoals ACOD, moet dat als muziek in de oren klinken. Om de uitdagingen van een drastische transitie aan te kunnen, dient de openbare sector een veel grotere rol te spelen. De sociale en ecologische systeemverandering vereist dat we hele sectoren wegnemen van de kapitalistische winsthonger. De energiemultinationals maken er een boeltje van. Eigenlijk is het niet meer dan normaal dat de energiesector gedemocratiseerd wordt en dus in handen van de gemeenschap komt. Het ABVV organiseert werknemers binnen de energiesector trouwens nog steeds binnen de Algemene Centrale der Openbare Diensten (sector Gazelco). Voor socialisten is energie een openbare dienst.

De sector onderwijs kan in de bewustmaking over het klimaat een grote rol spelen, hand in hand met de klassieke vakbondsthema’s. In de VS zijn het de opeenvolgende stakingen in het onderwijs die vakbonden terug populair maken bij een groter deel van de bevolking.⁷ Opvallend genoeg krijgen de Amerikaanse stakers veel bijval van ouders en scholieren. Steeds vaker benadrukken actievoerders in de VS dat ze met hun strijd evengoed opkomen voor de hele gemeenschap, ‘bargaining for the common good’ zoals ze het zelf noemen.⁸ Een mooi voorbeeld daarvan was de staking van meer dan 30.000 leerkrachten in Los Angeles begin 2019. Die ging niet alleen over de lonen en werkomstandigheden van de leerkrachten. Eigenlijk wonnen ze vooral veel voor de leerlingen, die vaak arm zijn. Uiteindelijk aanvaardden de stakers de opslag van 6 procent die hen al vlak voor de staking was aangeboden. Wat ze vooral nog meer binnenhaalden, waren 300 extra verzorg(st)ers en 84 extra bibliotheekmedewerkers, plus meer groene ruimtes in de scholen. De associatie met opkomen voor een gezond milieu en een leefbaar klimaat is snel gemaakt. Wanneer vakbonden het enge economisme van enkel lonen, arbeidsvoorwaarden en pensioenen verlaten, kunnen rechtse partijen en media ons niet meer wegzetten als alleen geïnteresseerd in de materiële belangen van onze beroepscategorie. Wij komen op voor een eerlijke wereld waarin het voor iedereen waardevol leven is.

In de VS verbinden Bernie Sanders en Alexandria Ocasio-Cortez een aantal sociale en ecologische eisen in hun linkse variant van een Green New Deal.⁹ Zij nemen daarbij ongegeneerd woorden zoals ‘working class’ en ‘revolutie’ in de mond. Die moed om groots te denken over de nodige maatschappijverandering verklaart mee waarom zij zo populair zijn. Ook in Groot-Brittannië durft het Labour van Corbyn en McDonnell de traditionele socialistische eis van democratisch publiek bezit naar voor te schuiven als oplossing voor de klimaatcrisis.¹º Het is zo dat we inhoud kunnen geven aan de vraag voor een sociaal rechtvaardige transitie. Linkse politici, vakbonden en klimaatjongeren kunnen elkaar vinden en versterken in een enthousiasmerende campagne die mensen opnieuw laat geloven in een betere wereld waarin niet de winstmarges van multinationals dicteren wat ‘realistisch’ is, maar wel onze gedeelde behoefte aan een gezonde en zorgzame wereld.