Burgemeester Juan Sánchez Gordillo op een verkiezingsaffiche in Marinaleda
Reportage -

Utopieën zijn geen hersenschimmen in Marinaleda

Je kunt op verschillende manieren reizen, onder meer om voorbeelden van Un otro mundo es posible te leren kennen. Op verschillende plaatsen in de wereld kun je ervaren dat het niet zomaar een holle slogan is. In Marinaleda of all places bijvoorbeeld. Walter Lotens trok er naar toe.

maandag 12 september 2016 15:26
Spread the love

Marinaleda? Nooit van gehoord. Dat zei Isaac, een dikbuikige kelner van bar Cerezo, me in Canillas de Albaida. Dat onooglijk bergdorpje in het achterland van Malaga ligt nochtans op minder dan twee uur rijden van Marinaleda via de autovia van Malaga over Antequeira naar Sevilla. Marinaleda is ogenschijnlijk een gewoon slaperig Andalusisch dorp van hooguit 3000 inwoners, zoals het buurdorp Mattarredonda. Dat beeld krijg je als je vanuit de olijfgaarden de nette maar saaie hoofdstraat binnenrijdt, waar we op het terras van een panadería koffie drinken. ‘Dat verbaast me niet,’ antwoordt de bakker aan wie ik het verhaal vertel. ‘Marinaleda is geen Granada of Sevilla. Toeristen zien we hier niet zo vaak. Die gaan liever kunststeden met een groots verleden bekijken. En toch krijgen we hier veel aandacht van de internationale pers en van progressieve kringen over de hele wereld.’

Burgemeester Juan Sánchez Gordillo

Dat blijkt al dadelijk wanneer ik op het nieuwe gemeentehuis vraag om burgemeester Juan Sánchez Gordillo te kunnen spreken. De man is met een delegatie naar Jaen en kan mij dus niet ontvangen. Pech voor mij. De lieve dame van de gemeentelijke administratie die mijn teleurstelling merkt, diept uit een lade twee kleurenbrochures op over de verwezenlijkingen in Marinaleda. Hacemos historia, contruimos el futuro ( wij maken geschiedenis en wij bouwen aan de toekomst) en Seamos realista, exijamos lo imposible ( laten wij realistisch zijn en het onmogelijke verlangen). Daarmee is de Marinaleda-toon gezet. Achter het hoofd van de dame hangt het logo van het huis: Marinaleda, una utopia hacia la paz (een utopie voor de vrede) en ook foto’s van Che Guevara zijn prominent aanwezig in het gemeentehuis.



Opslagplaats van de oliecoöperatie

De flamboyante Juan Manuel Sánchez Gordillo, een linkse geschiedenisleraar, is daar al sinds 1979 burgemeester. In 2012 werden hij en zijn Colectivo de Unidad de los Trabajadores met 73 procent van de stemmen herkozen. Hij behoort tot de IU (Izquierda Unida los verdes) die tijdens de laatste verkiezingen in Spanje samen met Podemos opkwamen.

Coöperatie Los Humosos

Na lange jaren van actievoeren onder leiding van Sánchez Gordillo slaagden de boeren er in 1991 in om 1200 ha braakliggende landbouwgrond van hertog Infantado, een van de rijkste Spaanse grondbezitters, te verwerven. Na de onteigening daalde de werkloosheid in Marinaleda van zeventig procent naar een veel lager cijfer. Het gebied is nu in handen van een landbouwcoöperatie die er paprika’s, artisjokken, bonen en broccoli teelt. In Los Humosos werken 2650 dorpelingen, die allen evenveel verdienen (1200 euro, ook de burgemeester) maar iedereen is verplicht om twintig dagen per jaar vrijwilligerswerk te verrichten voor het dorp. De winst van de coöperatie wordt geïnvesteerd in nieuwe banen. De belastingen zijn lager dan in de rest van Andalusië. Er is geen lokale politie en de kosten van de voorzieningen zijn laag.

In een uniek huizenbouwproject kunnen inwoners van de gemeente kosteloos bouwmaterialen en enkele bouwtekeningen krijgen, maar ze moeten het huis van 90 vierkante meter zelf bouwen. De bewoners betalen een aflossing van 15 euro, maar mogen het huis niet verkopen en alleen doorgeven aan familieleden. Na 120 jaar is het huis afbetaald. Wie verhuist, moet de woning weer afstaan aan de gemeente, die de eventuele investeringen terugbetaalt. De solidaire aanpak van het dorp werpt zijn vruchten af, zeker in periodes van crisis. Waar vijfduizend Spaanse gemeenten noodsteun nodig hebben door de crisis, heeft Marinaleda de begroting op orde en een lage werkloosheid: twee tot drie procent, terwijl in de rest van Andalusië zo’n dertig procent werk zoekt.

Otro mundo es posible

‘Utopieën zijn geen hersenschimmen, het zijn onze meest nobele dromen’, zegt Juan Manuel Sánchez Gordillo. Otro mundo es posible, een andere wereld is mogelijk, is een uitspraak die je vaak van hem hoort en hij bewijst dat het ook kan. ‘Ik heb geen auto en niemand in het gemeentebestuur krijgt een loon uitbetaald, wat ons negen jaar jaarlonen bespaart. We hebben geen politiekorps; dat is niet nodig in een dorp van minder dan 3000 inwoners, en het bespaart jaarlijks 300.000 euro. Wat we wel hebben, is een kinderopvang die zeventien euro per maand kost, inclusief dagelijkse warme maaltijd voor de kinderen. We hebben ook een uitgebouwde sportinfrastructuur, met voetbal- en basketbalterreinen en een zwembad – allemaal gratis. Cultureel centrum: gratis. Bibliotheek: gratis.’ Dat vertelt de burgemeester aan Alain Grootaers die voor De Standaard van 18 augustus 2012 een reportage maakte over het dorp.

Concrete utopie

Marinalada laat niemand koud: het wordt in de pers opgehemeld of afgebroken naargelang van de politieke signatuur van de bezoeker. Grootaers is in zijn appreciatie wat dubbelzinnig. Hij eindigt zijn reportage met: ‘Ik heb veel bewondering voor die oude vos. Maar ik weet niet of ik in zijn wereld zou willen wonen. De uniforme huizen, de propagandamachine, dat opgelegde volksgevoel, het ontbreken van zelfrelativering en humor… Niet echt mijn ding. Ik ben dan ook een verwend schrijvertje met de luxe om mijn eigen keuzes te maken. Maar als ik een arme landarbeider was, zou ik waarschijnlijk ook op Sanchéz Gordillo stemmen.’ De titel van zijn reportage luidt ‘Het moment van de socialistische utopie is aangebroken’ en zou van de burgemeester afkomstig zijn.



In het gemeentehuis van Miranaleda

Als Sanchéz Gordillo dat werkelijk gezegd heeft, is het een gevaarlijke vorm van wishful thinking. In het andere geval is het een sneer van de journalist. Ik begrijp Marinaleda eerder als een poging om een stukje utopie te concretiseren met een grote bewijswaarde naar een ruimere maatschappelijke omgeving. Niet meer, maar ook niet minder.

Dat is de weg van de concrete utopie waarover de Duitse filosoof Ernst Bloch boeiende bladzijden schreef in ‘Das Prinzip Hoffnung’. Die weg is niet met rozen bezaaid en is zeker geen highway naar een Shangri-la, Eldorado, Atlantis of het ‘Utopia’ van Thomas More. Ook niet naar le pays de Cocagne, een land ergens weggestopt op de aardbol, waar –schrappen wat niet past! – eindeloos breugeliaans getafeld wordt en waar een schare maagden instaan voor het vertier van hun mannelijke bezoekers. Dat is Marinaleda zeker niet.

De bewoners en hun burgemeester staan met hun twee voeten op de grond. Gelukkig maar. Marinaleda is een gewoon, op het eerste gezicht zelfs een weinig aantrekkelijk dorp met gewone mensen uit het verarmde gedeelte van Andalucía zoals er zovele zijn in die regio. En toch gebeuren daar heel bijzondere dingen. Als je, zoals ik, veel reist dan merk je het: er beweegt heel wat onderaan, niet alleen in Spanje, de rest van Europa – ook bij ons – , en in heel de wereld. Dat geeft hoop, want zoals Václav Havel het zo mooi heeft geformuleerd: ‘Hoop is een oriëntatie van de geest, een oriëntatie van het hart, die uitstijgt boven de wereld van de onmiddellijke ervaring en die ergens voorbij de horizon verankerd is. Hoop, in deze diepe, krachtige zin, is niet hetzelfde als vreugde dat de zaken goed gaan, of bereidheid in ondernemingen te investeren die duidelijk op weg zijn naar onmiddellijk succes, maar eerder het vermogen om ergens aan te werken omdat het goed is en niet alleen omdat het kans van slagen heeft.” i

i Rebecca Solnit, Optimisme, protesten die de wereld veranderen, Cossee, Amsterdam, 2006, p. 21

take down
the paywall
steun ons nu!