De laatste weken is er nogal wat te doen geweest in de media over het stijgen of dalen van het niveau van eerstejaarsstudenten aan onze universiteiten. Een ander onderwerp van debat was het lesgeven via een intranet-klas of in een aula.
Ik wil geen algemene oordelen vellen over deze zaak, daarvoor is mijn ervaring te beperkt. Maar ik denk wel dat ik toch ook enkele indrukken kan meegeven. Zelf verzorg ik sedert een vijftal jaren een tweetal ‘grote’ inleidingscursussen aan studenten in de eerste bachelor (“inleiding in de sociale en culturele antropologie”), een in het eerste semester, en een tweede in het tweede semester… voor een totaal van een duizendtal studenten gespreid over de twee cursussen.
Eerst iets over de kwaliteit. Tot op heden heb ik nooit de indruk gehad dat de kwaliteit van deze eerstejaars studenten dalende is of lager ligt dan in mijn studententijd. Wat wèl waar is, is dat de basiskennis van waaruit vertrokken wordt, licht anders ineen zit. Zelf had ik Grieks-Latijnse gevolgd. Een gevolg was dat aandacht voor Latijnse en Griekse woorden en voor feiten van algemene wereldgeschiedenis tot de veronderstelde bagage behoorde. Ik herinner me een prof die een student die iets niet kon beantwoorden, aansprak met: “Kent ge dan geen Grieks?” En toen die student toegaf dat hij die taal niet kende, mocht hij als opmerking incasseren: “Wat kent ge dan wèl?”.
Ook is het zo dat je vandaag niet mag veronderstellen dat je studenten bijvoorbeeld over het Ottomaanse rijk hebben horen spreken. Maar daar staat van hun kant dan wel een vaardigheid en een snelheid van verwerking van allerlei zeer disparate informatie tegenover die ons totaal vreemd was. Is de gretigheid naar kennis verminderd bij vroeger? Ik heb nooit die indruk gehad. Natuurlijk, de groepen van studenten zijn groter geworden, de mogelijkheid van toegang tot universitair onderwijs is toegenomen en dat maakt dat zeker in het eerste semester een aantal studenten in de cursus zitten die wellicht beter geen universitaire studies hadden aangevat.
Dit brengt ons tot een tweede punt. Los je dit op door een paar brede, homogenere eerstejaars bacheloropleidingen in te voeren? Ik vrees van niet. De fundamentele reflectie die zou moeten plaatsvinden – denk ik – is of er op het eind van het eerste semester van het eerste jaar geen systeem kan voorzien worden waarbij een aantal studenten gewoon het universitair onderwijs kunnen verlaten en onder bepaalde voorwaarden rechtstreeks kunnen instappen in een tweede semester van een eerste jaar niet-universitair hoger onderwijs. Wellicht niet eenvoudig… maar het verdient toch een werkgroep om dit te onderzoeken.
Want wat natuurlijk wel opvalt, en wat het verschil maakt tussen een inleidingscursus in een eerste semester en een inleidingscursus in een tweede semester, is dat je in het tweede semester bij uw publiek enkele studenten hebt die mentaal blijkbaar al afgehaakt hebben en die je speciaal moet weten te motiveren. Het gaat dan om eerstejaars die in februari al weten dat ze niet zullen slagen omdat hun studierichting ofwel verkeerd ofwel te hoog gegrepen was.
Pleit ik voor een selectie voorafgaand aan een eerste inschrijving in de eerste bachelor aan de universiteit? Eigenlijk niet… want ik denk dat je studenten hebt die zich echt kunnen ontbolsteren tijdens de eerste maanden aan de universiteit. Ik pleit wèl voor het invoeren van een systeem waarbij mensen aan het einde van het eerste semester van het eerste jaar zonder al te veel problemen zich kunnen heroriënteren naar een iets minder theoretische richting.
Een tweede punt van discussie zijn de internet lessen. Voor mij is het duidelijk: dit kan je eventueel invoeren tijdens een tweede master jaar, maar het lijkt me niet aangewezen tijdens een eerste bachelor. Bij inleidende lessen is de communicatie tussen studenten onderling en tussen studenten en docent enorm belangrijk.
De student leert er wat de norm is die hij moet zien te bereiken en het contact met de professor moet zijn vertrouwen in eigen ‘kunnen’ en een realistisch inschatten ervan ten goede komen. Dit realiseer je niet via een rondje geïsoleerd internetten. Daarenboven is een groepsdynamiek een sterk motiverend gebeuren, zowel voor de student als voor de docent. De docent voelt aan of iets aanslaat of niet en hij leert ook van zijn studenten, al was het maar dat hij leert om zich beter en eenvoudiger uit te drukken.
Zijn er veranderingen wenselijk aan onze universiteiten? Ik denk het wel. Een eerste suggestie zou kunnen zijn om na te denken over de doorstroming na een eerste semester in de eerste bachelor. Een tweede suggestie zou kunnen zijn om heel expliciet aandacht te geven aan de communicatieve, interactieve en structurerende kwaliteiten van de docent in een eerste bachelor (- ‘powerpoint’ onderwijs is wat mij betreft daarbij absoluut geen ‘must’, het kan een hulp zijn, maar ook een rem!) en met kleinere groepen te gaan werken in de master opleidingen, wat bevorderd kan worden door het gedeeltelijk (niet volledig) invoeren van internetlessen op dat master niveau.
Is er dan zoveel treurnis vandaag aan onze universiteiten? Neemt de kwaliteit van de studenten af? Wordt er minder goed gedoceerd? Als ik zakelijk tracht te vergelijken tussen de jaren 60 en 70, wanneer ik zelf student was, en vandaag, zie ik geen reden om in zak en as te gaan zitten. De mogelijkheden voor enkele briljante topdocenten zoals je die vroeger soms kon vinden, zijn wat afgeknot (via allerlei “contraintes” van administratief-juridische aard), trouwens… ook de recrutering van docenten gebeurt minder expliciet op doceerkwaliteiten, maar vroeger waren er ook soms heel slecht les gevende docenten… en zoiets is vandaag niet echt meer mogelijk. Globaal is de toestand er mijns inziens niet op achteruit gegaan. Integendeel. En dan vallen op master niveau zeker nog de positieve aspecten te vermelden van de mogelijkheden geschapen door de Erasmus (Mundus) internationale uitwisselingsprogramma’s. Ook dit was er vroeger niet. Vandaag wèl.
