Als openingspost van deze blog wil ik een samenvatting geven van misschien wel de essentie van mijn ethiek, samengevat in drie principes.
1) Universeel medeleven
Universeel medeleven (empathie) wil zeggen dat we in ons handelen (de keuzes die we maken) ons moeten inleven in de positie van het voelende wezen dat het sterkst benadeeld zal worden. Het universele wijst erop dat elk voelend wezen (inclusief een voelende dier, een mentaal gehandicapte, iemand ver weg of in het jaar 2500,…) aandacht verdient. De beste keuze is die waarbij we het welzijn van het minst gelukkige wezen kunnen maximaliseren. Dit is de maximin-strategie, die de basis vormt van rechtvaardigheid. We kunnen hierbij de volgende gedachtegang volgen: stel dat jij straks geboren zult worden op aarde. Je kunt geboren worden als een vrouw, een koe, een mentaal gehandicapte, een homo, een arme boer in Afrika, een persoon in het jaar 2500, of… Je weet niet wie of wat je zult zijn, maar je mag wel de ethische regels, het economisch-sociaal systeem en de politieke wetten bepalen, zolang die voldoen aan de wetten van de natuur. Indien je niet in het jaar 2500 wil lijden ten gevolge van natuurrampen, zouden mensen het milieu niet mogen verpesten. Indien je niet als homo gediscrimineerd wil worden, zouden mensen homorechten moeten respecteren. Indien je niet als koe geslacht of uitgemolken wil worden, zouden mensen vegetarier of veganist (iemand die geen dierlijke producten eet) moeten worden. Indien je niet als arme Afrikaan wil geboren worden, zouden rijke mensen meer solidair moeten zijn en zou de economie eerlijker moeten zijn.
Volgens dit universeel medeleven moeten we dus ecologisch duurzaam leven. Dat wil zeggen dat onze ecologische voetafdruk laag moet zijn, dat we milieuvriendelijke technologie moeten gebruiken (spaarlampen, groene stroom,…), dat we minder moeten consumeren (overconsumptie bestrijden), en dat we het aantal zwangerschappen moeten beperken (overbevolking vermijden) zonder vrouwenrechten te schenden.
Volgens het universeel medeleven moeten we ook veganistisch leven, want voedingsdeskundigen stellen dat we perfect gezond kunnen leven met enkel plantaardig voedsel, dus zonder dieren uit te buiten. (Zowat elk gebruik van dieren is een vorm van uitbuiting en veroorzaakt onnodig leed in de vorm van pijn, angst of stress bij die dieren.)
Volgens het universeel medeleven moeten we ons onthouden van luxe, en ons teveel aan rijkdom en geld afstaan om arme en kwetsbare mensen te helpen. We moeten onze economie, politiek en samenleving hervormen volgens de ethiek van het universeel medeleven.
2) Universeel respect
Universeel respect wil zeggen dat we het basisrecht van elk belanghebbend wezen moeten respecteren. Het basisrecht is het recht om niet gebruikt te worden als louter middel (bezit, gebruiksvoorwerp) voor onze doelen. Levende wezens hebben belangen, en daarom moeten ze het basisrecht krijgen. Voelende wezens zijn levende wezens die hun belangen kunnen aanvoelen (bv. pijngevoel duidt op het belang van lichamelijke gezondheid, angstgevoel duidt op het belang op leven en veiligheid,…). Hieruit volgen twee ethische principes.
1) Alle niet-voelende levende wezens (wezens opgebouwd uit levende cellen, bv. planten) hebben het basisrecht om niet gedood of gekwetst te worden voor onze luxebehoeften. Dit principe impliceert dat we sober moeten leven, dus met een lage ecologische voetafdruk.
We spreken van luxe als men een comfort nog extra wil verhogen, eerder dan een ongemak wil verlichten. Het doel van luxe is om plezier te verhogen voorbij een basiswelzijn. Luxebehoeften zijn vaak te herkennen aan hun sociaal-culturele bepaaldheid (maakbaarheid). Denk maar aan seksuele status, sociaal aanzien, culturele gewoontes, tradities, behoeften gecreeerd door commerciele reclame, modetrends,… Dergelijke luxebehoeften zijn bv. vluchtig, relatief, veranderlijk of gecreeerd in een sociale context.
2) Alle voelende wezens (wezens met een centraal zenuwstelsel en een bewustzijn, bv. gewervelde dieren) hebben het basisrecht om niet gebruikt (gedood, gekwetst of opgesloten) te worden voor onze basis- en luxebehoeften. Aangezien de grootste organisatie van voedingsdeskundigen (de American Dietetic Association) stelt dat een goed geplande plantaardige voeding niet ongezond is, impliceert dit principe dat we veganistisch moeten leven, dus moeten afzien van het gebruik en verbruik van dieren. Wij mogen mensen en andere voelende dieren niet verhandelen, bezitten, gebruiken als slaven, vermoorden, uitbuiten, slachten en opeten,… (Volkeren die in schrale gebieden wonen waardoor ze in hun overleven afhankelijk zijn van dieren, mogen nog wel dieren gebruiken.)
3) Universele liefde
Universele liefde is een gevoel van verbondenheid (betrokkenheid, solidariteit) met alle leven. Dit gevoel van liefde kunnen we zelf ontwikkelen, en is het tegendeel van haat of minachting. Door die universele liefde gaan we ons onvoorwaardelijk inzetten om zo goed mogelijk alle kwetsbare leven (mens, dier en natuur) te beschermen en te helpen. We moeten strijden tegen onrecht en uitbuiting. Maar belangrijk is dat we niet enkel de slachtoffers beschermen, maar dat we daarbij ook de daders nooit minachten of haten. Dus ook mensen die bijzonder immorele dingen doen, verdienen respect en empathie.
We kunnen deze medelevende liefde best vergelijken met de onvoorwaardelijke zorg van een liefhebbende moeder voor haar kinderen: zelfs als haar zoon de meest verschrikkelijke dingen doet met haar dochter (dergelijke situatie doet zich dagelijks voor bv. bij kindsoldaten in Afrika), houdt ze nog steeds diepgaand van hem. Maar ze zal wel strijden en trachten het immoreel gedrag van zijn zoon te stoppen. Die moeder wil natuurlijk haar dochter beschermen, maar wat ze ook doet, ze zal altijd graag haar zoon blijven zien. Dergelijke liefde is geen naïviteit, geen onterecht optimisme, en geen blind vertrouwen in de daders (die liefhebbende moeder is niet naief als ze haar zoon nog graag ziet, ze zal niet het immorele gedrag van haar zoon ontkennen, ze zal niet te optimistisch zijn, en ze zal niet zomaar haar zoon vertrouwen, maar ze zal wel haar zoon blijvend liefhebben, zelfs al is die liefde niet wederzijds).
Universele liefde wil niet de daders straffen, maar wel de slachtoffers beschermen. Universele liefde streeft niet naar vergelding, maar wel naar verzoening. En verzoening is zelden te verzoenen met geweld. We mogen nooit iemand beledigen, haten of minachten. We kunnen niet zeggen dat een persoon immoreel is, maar wel dat een specifiek gedrag immoreel is. We moeten streven naar geweldloosheid, door zo weinig mogelijk iemand emotioneel of fysiek te kwetsen. Tegelijk hebben we een plicht om slachtoffers en kwetsbaar leven zo goed mogelijk te beschermen. Als we daarbij enig geweld zouden gebruiken, moet dit altijd gepaard gaan met een welgemeend gevoel van universele liefde. Dit houdt in dat we altijd zowel slachtoffers als daders moeten benaderen met het gevoel alsof ze onze beste vrienden zouden kunnen zijn, wat ze ook doen.
Universele liefde vereist dat we slachtoffers beschermen, maar ook dat we de daders weerhouden van “morele zelfvernietiging”. We moeten dus ook het morele zelf van de daders beschermen. Het morele zelf is het meest waardevolle aspect van een mens. Iets immoreel doen beschadigt het morele zelf. Als we dit morele zelf niet zien in de dader, dan handelen we niet vanuit universele liefde, en dan is onze strijd te gewelddadig.
Universele Liefde gaat gepaard met een ethiek van biocentrisch altruïsme, waarbij niet alleen ikzelf, niet alleen de mens, maar alle leven centraal staat, en waarbij we zonder egoïsme en hebzucht strijden voor een waardig leven voor mens, dier en natuur. We moeten ons onvoorwaardelijk inzetten en desnoods tegen de stroom in durven roeien, zelfs al doen andere mensen niet meteen mee. We moeten het goede voorbeeld geven en altijd datgene doen wat iedereen zou moeten doen. We moeten die principes naleven waarvan we willen dat iedereen die naleeft. Enkel door deze ethiek van biocentrische solidariteit kunnen discriminatie en onderdrukking worden bestreden.
