Uit haat tegen het geloof

Onlangs verklaarde paus Franciscus in Rome aartsbisschop Oscar Arnulfo Romero van San Salvador tot 'martelaar'. Hij werd volgens de paus vermoord vanwege 'haat tegen het geloof'. Deze stap zet de deur open om verder te gaan in de richting van de zaligverklaring van de aartsbisschop die op 24 maart 1980 in volle eucharistieviering vermoord werd.

donderdag 5 maart 2015 18:21
Spread the love

In 2005, ter gelegenheid van de 25e
herdenking van de moord, hoorde ik uit de mond van de toenmalige aartsbisschop,
de Spanjaard Fernando Saénz Lacalle in San Salvador, in diezelfde zin lovende
woorden uitspreken over het ‘martelaarschap’ van zijn voorganger. Hij vertrok echter niet vanuit het gedachtegoed van de huidige paus. Integendeel, hij
vroeg zich af welke rechtgeaarde bisschop er niet van droomt om te
mogen sterven tijdens de eucharistieviering. Door zijn uitspraak liet hij er
geen twijfel over bestaan: hij had het niet begrepen op de gewettigde eisen van
aartsbisschop Romero voor sociale en economische gerechtigheid ten overstaan
van een dictatoriaal regime, waar de arme bevolking verdrukt werd.

En hier komen we dan terecht in ‘een
voor en tegen,’ dat lang ophef maakte, vooral in het land zelf. Vanuit de
linkse en progressieve kringen, de christenen die de bevrijdingstheologie
aanhangen incluis, was men bang dat een proces voor zaligverklaring zou kunnen
leiden tot recuperatie van de inzet en het sociaal engagement van de aartsbisschop.
Men wilde niet dat het Vaticaan ‘hun bisschop zou afpakken’. Een ander deel van
de kerk daarentegen zag wel het voordeel in van roomse stappen om op die manier
eerherstel voor de inzet van de aartsbisschop te bekomen. Want het moet gezegd,
in de hitte van de strijd stond aartsbisschop Romero zowat alleen, geïsoleerd door
de Salvadoraanse bisschoppenconferentie en op de vingers getikt door de
dienstdoende vertegenwoordigers van het Vaticaan van toen.

Katholieke legergeneraals

Het is niet verwonderlijk dat Paus Benedictus
XVI, de Beierse Joseph Aloisius Ratzinger,
het proces lang tegengehouden heeft. Hij was een fervente tegenstander van de
toenmalige bloeiende bevrijdingstheologie in Latijns-Amerika. Volgens hem werd
te veel de nadruk gelegd op het sociale en politieke engagement van gelovigen
die zich volop inzetten en te weinig op de kracht van het christelijk geloof.
In diezelfde lijn trok de discussie zich door rond de inzet van
aartsbisschop Romero. Was zijn dood het gevolg van de onvoorwaardelijke
beleving van zijn geloof of veeleer van zijn sociale bewogenheid ten voordele
van de armgehouden bevolking? Traditioneel werd in de kerk iemand als martelaar
beschouwd wanneer hij vanwege zijn christelijk geloof door andersgelovigen of
atheïsten gehaat en vermoord werd. Maar hier waren de daders katholieke
legergeneraals en – in sommige gevallen ‘vrome’ – vertegenwoordigers van de
begoede klasse.

Dat dit conflict ook vandaag nog
altijd kerk en maatschappij in El Salvador sterk bezighoudt, vinden we onder
meer terug in de houding van de huidige aartsbisschop José Luis Escobar Alas,
die vorig jaar nog duidelijk maakte dat het verleden zwaar op de maag ligt en dat
men er beter aan doet alleen naar de toekomst te kijken. Zo besloot hij om het
archief van het aartsbisdom, opgebouwd door een collectief van advocaten en
andere betrokkenen, uit het aartsbisdom te verwijderen. Dit indrukwekkend archief, bestaande uit duizenden en nog eens duizenden
aanklachten van slachtoffers van de repressie en de oorlogsmisdaden van het
leger tijdens het gewapend conflict, loopt het risico te verdwijnen.

Wraak nemen

Door het recente besluit van het
Vaticaan is de conflictsituatie in het land opnieuw opgelaaid. Roberto d’Aubuisson,
chef van een doodseskader, werd ervan beschuldigd de moord op aartsbisschop
Romero georkestreerd en geleid te hebben. Hij zat er een tijd voor in de
gevangenis, maar zijn aanhangers slaagden er door talrijke terroristische
aanslagen in om hem terug vrij te krijgen.

Nog in 2010 hoorde ik, tijdens een ontmoeting tussen vertegenwoordigers van het aartsbisdom en leden van de internationale Oscar Romero-comités,
de zus van Roberto d’Aubuisson het
verlangen uitspreken om het slachtoffer van haar gewelddadige broer zalig verklaard
te zien in Rome. Vandaag heeft voor de tweede opeenvolgende keer de partij, die
de erfgenamen van het toenmalige gewapend verzet vertegenwoordigt, de
verkiezingen gewonnen. Maar burgemeester en stadsbestuur van de hoofdstad zijn
van de partij Arena, gesticht door de moordenaar van de aartsbisschop. Mogelijk
willen zij op de recente stappen die het Vaticaan gezet heeft wraak nemen door
een straatnaam in de hoofdstad te veranderen.

In de Sint Antonius Abtstraat
werd in de jaren tachtig een equipe bestaande uit een priester en jonge christelijke
basisvormers in het toenmalig bezinningscentrum door het leger vermoord.
Vandaag wil het stadsbestuur die naam en wat er toen in die straat gebeurde uit
het geheugen wissen door de naam te veranderen in de Roberto d’Aubuissonstraat. Wereldwijd sloeg het in San Salvador gevestigde internationaal secretariaat van Oscar Romero-comités alarm. Ook Jebron en de Brugse
Basisgemeenschappen verzamelden handtekeningen om daar tegenin te gaan.

Schapen naar de slachtbank

Vermoord vanwege ‘haat tegen het
geloof.’ Tijdens de vorige paus kon het niet, vandaag wel. Deze controverse
leidt ons ook naar de vraag: wat is het geloof? De discussie geeft ons een
beeld over de geloofsbelijdenis zoals die vandaag nog in de kerk beleefd
wordt. Geloven in God, als iets van buiten de wereld, als iets van de toekomst,
als iets voor na deze wereld en iets dat zich afspeelt buiten de geschiedenis
om. Of geloof als inzet voor een meer menselijke samenleving, als kiezen voor
de armen, ook als deze zich niet altijd gedragen zoals wij het zouden willen en
zij aan onze verwachtingen niet beantwoorden.

Ook het woord ‘martelaar’ doet vele
vragen rijzen. Wanneer kunnen we iemand als ‘martelaar’ aanzien? Iemand die
sterft vanwege ‘haat tegen het geloof’. Maar hoe? Als schapen naar de
slachtbank geleid? De aartsbisschop Helder Camara van Recife in Brazilië zei
indertijd dat hij zich liever honderd maal liet doden dan zelf iemand te doden.
Vandaag is het moeilijk om te verwachten dat de katholieke kerk iemand als
‘martelaar’ zou beschouwen die met de wapens in de hand gesneuveld is.

Iets anders is de legitimiteit van
het gewapend verzet op zich. Ik herinner me dat een vriend jezuïet in Guatemala
mij einde de jaren zeventig toevertrouwde dat hij gesproken had met bisschoppen over
de al dan niet gewettigdheid om de wapens op te nemen, ook vanuit christelijke
kringen. Hun antwoord was, althans voor mij, onverwacht en verbluffend. Het was
een schoorvoetend toegeven. Ja, maar. Op drie voorwaarden. Ten eerste, het
gewapend conflict moet van korte duur zijn. Ten tweede, de voorziene sociale
kosten en het bloedvergieten moeten minimaal zijn. En ten derde, de overwinning moet heel veel kans op slagen hebben. Uiteraard moeilijk te
voorziene voorwaarden.

Ongediscrimineerd vermoorden

Christenen zijn vandaag
termen als ‘martelaar’ en ‘martelaarschap’ wat ontgroeid. Anderzijds worden we er
toch weer met de neus op gedrukt, nu we dagdagelijks over islamitische
martelaren horen. ‘Martelaars’ die sneuvelen met de wapens in de hand. Mensen
gewapenderhand doden zou nog te doen zijn, ook soldaten van een regulier leger
worden in onze maatschappij en overal ter wereld niet als misdadigers aanzien
en dikwijls zelfs als helden onthaald, zij het niet vanuit religieuze hoek als
‘martelaren’. Maar onschuldigen, burgers en kinderen ongediscrimineerd
vermoorden: dat heeft niets met martelaarschap te maken, als iemand daarbij zelf
gedood wordt. Indien we in de geschiedenis zouden gaan krabbelen, is het niet
uitgesloten dat we ook wel ergens op een of andere katholieke heilige zouden
stoten, die niet alleen met wapens omging maar ook vanwege zijn wapenfeiten
ten voordele van de kerk, tot martelaar verklaard werd. Ik sluit het niet
uit. Maar vandaag zie ik het niet gebeuren.

Een maand voor zijn dood was
aartsbisschop Romero in Leuven waar hij een doctoraat honoris causa kreeg.
Traditiegetrouw komen om de vijf jaar de Oscar Romero-comités van over de
wereld samen in San Salvador. Ook dit jaar vieren en herdenken theologen,
pastorale werkers en leden van de internationale solidariteit het legaat van de
bisschop die zei: ‘Mij kunnen ze vermoorden, maar niet de stem van de
gerechtigheid.’

take down
the paywall
steun ons nu!