Nu het pontificaat van bisschop Franciscus van Rome op kruissnelheid komt, bestaat steeds meer kans op “een al te verleidelijke journalistieke tweedeling: […] Benedictus XVI is de conservatief, de wereldvreemde, de harde, de mislukte paus, van wie het de enige goede daad was af te treden, terwijl Franciscus wordt voorgesteld als de progressief, de eigentijdse kerkleider die de tijdgeest begrijpt, de paus die sympathiek, nederig, toegankelijk en tof is”.

Het vlot geschreven boek van Tertio-redacteur Jan De Volder over de wonderlijke maanden in de kerkgeschiedenis sinds de plotse aankondiging van zijn aftreden door paus Benedictus XVI, brengt voldoende nuances aan om komaf te maken met die mediatieke reductie van bad versus good guy.

Joseph Ratzinger schatte bij het begin van zijn pontificaat wellicht niet in welke lijken er onder de Heilige Stoel lagen: de wereldwijde pedofilie-schandalen; de onfrisse praktijken bij de Bank van het Vaticaan; de voortdurende clanvorming binnen de Romeinse curie; het voortschrijdende wantrouwen in zijn rechterhand, staatssecretaris Tarcisio Bertone; noem maar op.

“Op geen enkel moment gaf paus Ratzinger de indruk dat hij de curie echt regeerde”, stelt De Volder vast. Hij “had veeleer professorale dan managementcapaciteiten”. Begin 2012 barstte met de zogenaamde Vatileaks de bom. De hele planeet kreeg in geuren en kleuren te lezen wat voor een slangenkuil de hofhouding van het hoofd van ’s werelds grootste religieuze gemeenschap wel was.

De bisschop van Rome is cruciaal voor de katholieken: de opvolger van Petrus symboliseert hoezeer de boodschap van Jezus van Nazareth wel degelijk alle verschillen van afkomst, cultuur, geslacht of taal overwint. Maar dat ‘primus inter pares’ (‘eerste onder gelijken’) werd steeds monarchaler ingevuld.

De stap opzij van Benedictus XVI maakt daarom veel mogelijk, zij “desacraliseert en herdimensioneert de functie van de paus”, stelde theologiedecaan Joseph Famerée uit Louvain-la-Neuve in Tertio vast. Hoofdredacteur Geert De Kerpel voegde eraan toe dat dit wel eens “de grootste erfenis” van Benedictus XVI kan worden. De stijlbreuk die Jorge Maria Bergoglio sinds zijn pausverkiezing belichaamt, was zonder deze abdicatie wellicht niet mogelijk geweest.

Andersglobalisme

Al is de Argentijn inderdaad een geval apart. Gelukkig spreekt Rome het laatste woord over bisschopsbenoemingen wereldwijd, anders hadden we nooit gehoord van deze man die na zes jaar lang provinciaal van de jezuïeten in Argentinië te zijn geweest als rector van een universiteitscollege, parochiepriester en ten slotte geestelijk leidsman in een jezuïetencollege op een zijspoor terechtkwam. Het is op dat zijspoor dat Bergoglio zich bekwaamde in het charisma dat hem nu zo ‘tof’ maakt en dat hij zelf de ‘cultuur van de ontmoeting’ noemt.

Zo kon Bergoglio altijd al via een vaste telefoonlijn gebeld worden, ook eenmaal aartsbisschop of kardinaal. Waarom dan nu niet gewoon een voicemailbericht inspreken bij een bevriende karmelietessengemeenschap waar de telefoon niet opgenomen wordt?

Jan De Volder is er zich van bewust dat de schaarse getuigenissen over het wonderbaarlijke parcours van paus Franciscus voor zijn pausverkiezing naar hagiografie neigen en hanteert die bronnen daarom ook zoals het voorzichtig historicus betaamt. Maar ze lijken in lijn te liggen met de manier waarop de nieuwe bisschop van Rome zich intussen ‘urbi et orbi’ (‘voor de stad en de wereld’) inzet: nederig, toegankelijk, geloofwaardig, met prioritaire aandacht voor de zwakken en onverbloemd in de aanklacht van wat fout loopt.

Kortom: als authentiek ‘vertegenwoordiger van Jezus Christus op aarde’. Toch stelt De Volder in het besluit van zijn enthousiaste boek meermaals de vraag: zal Franciscus slagen? In het blazen van nieuwe zuurstof in de kerk, slaagt hij alvast con brio.

Bovendien appreciëren niet weinig christenen dat deze Franciscus ook buiten de christelijke gemeenschap beter dan tevoren vertolkt hoezeer de boodschap van Jezus Christus ‘in de tegenstroom’ gaat. “De verering van het oude gouden kalf heeft een nieuw en meedogenloos beeld gevonden in het fetisjisme van het geld en in de dictatuur van een economie zonder menselijk gelaat en zonder menselijk doel”, analyseerde de paus toen hij in mei vier nieuwe ambassadeurs ontving.

“In zo’n context wordt de solidariteit, die de schat is van de armen, vaak beschouwd als contraproductief, als tegengesteld aan de financiële en economische logica. Terwijl het inkomen van een minderheid op exponentiële wijze toeneemt, vermindert die van de meerderheid.”

Argentinië

Deze analyse is niet nieuw; Franciscus’ voorganger verdedigde dezelfde sociale leer. Maar de Argentijn doet het met zo’n franc-parler dat hij gensters slaat: het “onevenwicht komt voort uit ideologieën die de absolute autonomie van de markten en de financiële speculatie poneren. Zo ontkennen zij het recht op controle door staten die nochtans tot doel hebben het gemeenschappelijk goed te bevorderen.”

Het is dan ook nauwelijks te begrijpen waarom sommige andersglobalistische middens deze paus kost wat kost met zijn vermeende verleden in Argentinië willen discrediteren. Nobelprijswinnaar voor de Vrede Adolfo Perés Esquivel was in een interview voor de BBC nochtans resoluut: “Bergoglio had geen enkele band met de Argentijnse dictatuur.”

Met Franciscus kregen de andersglobalisten een geloofwaardig criticus van de economische pensée-unique en bijhorende sociale ongelijkheden cadeau. Ze kunnen er alleen voordeel uit putten, ook al omdat ‘rechtsere’ christenen deze profetische stem uit Rome niet zomaar naast zich neer kunnen leggen.

Het boek ‘Een wonderlijk tweepausenjaar. Nieuwe zuurstof voor de kerk’ van Jan De Volder is uitgebracht door uitgeverij Lannoo.