Verkiezingen verlopen in São Tomé over het algemeen rustig en eerlijk, al gaat er vaak wel een zeer bitsige verkiezingscampagne aan vooraf, die druk becommentarieerd wordt in de lokale pers. Vandaar dat het landje ook nauwelijks het wereldnieuws haalt en dat zal nu niet anders zijn.

Tien kandidaten in eerste rond voor hoogste ambt

Dit keer waren er niet minder dan tien kandidaten voor het hoogste staatsambt, al is die functie vooral ceremonieel.

Uittredend president Fradique de Menezes mocht zich geen kandidaat meer stellen, want hij heeft er al twee ambtstermijnen opzitten. En daarover is in São Tomé geen discussie. Vorig jaar werd zijn partij, de Movimento Democrático Força da Mudança-Partido Liberal (MDFM-PL – Democratische Beweging voor Verandering / Liberale Partij) zo goed als van de kaart geveegd bij de parlementsverkiezingen. De Menezes houdt de politiek (voorlopig althans) voor bekeken.

Verschillende politieke partijen wisselen elkaar af in verkiezingen die keurig om de vier jaar worden gehouden onder controle van een onafhankelijke verkiezingscommissie (CEN).

Internationale waarnemers van de Afrikaanse Unie, het Samenwerkingsverband van de Centraal-Afrikaanse staten (CEEAC) en de CPLP (de Gemeenschap van de Portugees sprekende landen) hielden een oogje in het zeil en verklaarden de eerste ronde ‘vrij en eerlijk’. Het is niet ongewoon dat de verliezende partij de winnaar feliciteert.

Overleven op tropische landbouw en hoop op olie

Maar economisch blijft het landje, pal op de evenaar voor de kust van Gabon, bijzonder kwetsbaar en arm. Een meerderheid van de ongeveer 200.000 eilandbewoners overleeft van wat kleinschalige tropische landbouw en visvangst. Een grote meerderheid van de bevolking leeft onder de armoedegrens en moet een beroep doen op allerlei vormen van ondersteuning door ontwikkelingssamenwerking.

Van de hooggespannen verwachtingen die de ontdekking van rijke olievoorraden op grote diepte in de oceaanbodem van de Golf van Guinee tien jaar geleden opwekten, blijft vandaag niet veel meer over al blijft er wel de hoop dat olie eens voor grote rijkdom zal gaan zorgen.

Opvallend bij de eerste ronde, die gehouden werd op zondag 17 juli, was de relatief lage opkomst. Volgens de definitieve uitslag kwam 31,64 procent van de ingeschreven kiezers niét opdagen. De parlementsverkiezingen van augustus 2010 kenden nog een opkomst van ruim 88 procent. Maar toen stonden er natuurlijk wel meer politiek belangrijke thema’s op de agenda.

Toen kozen de kiezers ook duidelijk voor de partijen die verandering beloofden. De toenmalige oppositiepartij ADI (Acção Democrática Independente – Onafhankelijke Democratische Actie) van huidig premier Patrice Trovoada kwam als overduidelijke overwinnaar uit de bus, wat door politieke analisten op het eiland werd gezien als een afstraffing van de regeringscoalitie van premier Rafael Branco (MLSTP/PSD en PCD). De sociaaldemocratische MLSTP-PSD is de opvolger van de historische ‘bevrijdingspartij’ die het land op 12 juli 1975 naar de onafhankelijkheid van Portugal leidde.

Twee kandidaten trachten afwezige kiezers te overhalen

De twee winnaars van de eerste ronde in de presidentsverkiezingen nemen het zondag tegen elkaar op in de tweede ronde. Manuel Pinto da Costa is een onafhankelijke kandidaat die veruit de meeste stemmen (33,88 procent) achter zijn naam kon verzamelen.

Evaristo de Carvalho (20,73 procent) is momenteel voorzitter van de Assembleia Nacional, het eenkamerparlement van de eilandstaat. Hij is ook vicevoorzitter van ADI, de partij van de eerste minister, en die vorig jaar campagneleider was van de succesvolle ADI-campagne, gebaseerd op de belofte van ‘mudança’: verandering. 

Het komt er voor beide kandidaten op aan de afwezige kiezers van de eerste ronde te overtuigen om zondag wél naar de stembus te gaan. Ongeveer de helft van de uitgebrachte stemmen in de eerste rond ging naar de overige acht kandidaten. Hun kiezers overhalen, is meteen de grootste uitdaging voor de tweede ronde.

De afgelopen week trokken de kandidaten zowat het hele eiland rond om tot in de kleinste dorpen campagne te voeren, T-shirts met hun afbeelding uit te delen, handjes te schudden, met mensen en kindjes op de foto te gaan en vooral heel veel beloftes te doen, want in elk dorp is er wel een probleem dat dringend opgelost moet worden.

Het wegennet is in een erbarmelijke staat, veilige drinkwatervoorziening is voor vele mensen nog een verre droom en het elektriciteitsnet kent frequente pannes, voor zover de dorpen al een aansluiting op het net hebben. Sommige dorpen in het bergachtige binnenland zijn nog niet gedekt door het mobiele telefoonnet, de gezondheidsposten zitten vaak door hun voorraad medicijnen heen, enz.

Banho de Boca de Urna

En bij dat campagnevoeren, loopt het wel eens mis. Ook nu weer werden er in de lokale pers gevallen van corruptie vastgesteld, waarbij kandidaten kwistig met geld strooien in arme wijken om stemmen ‘te kopen’. Dit systeem, dat bekend staat onder de naam ‘banho’ (letterlijk ‘bad’), had vroeger al vaker kritiek gekregen van internationale waarnemers. Op de uitstekende nieuwswebsite Téla Nón werd de afgelopen week nog uitgebreid melding gemaakt van presidentskandidaat Evaristo de Carvalho die bevestigde dat hij ‘Banho de Boca de Urna‘ (geld geven in ruil voor stemmen) een aanvaardbare campagnemethode vond.

In een lang interview met Téla Nón waarschuwde de katholieke bisschop van São Tomé, Dom Manuel António Santos, voor dit soort praktijken. Hij riep de twee kandidaten op om een ‘zuivere, transparante en eerlijke’ campagne te voeren en het echte belang van alle eilandbewoners voor ogen te houden.

Begin volgde week zal de onafhankelijke verkiezingscommissie de uitslag van de tweede ronde bekend maken.