De voorbije maanden ging er in Tunesië haast geen dag voorbij zonder manifestaties en incidenten tussen diverse groepen in de samenleving en de autoriteiten. De spanningen kenden eind november een hoogtepunt bij dagenlange confrontaties tussen woedende en grotendeels werkloze jongeren en de ordediensten in Siliana, een stadje in het ‘vergeten’ binnenland van Tunesië. Er vielen daarbij meer dan 350 gewonden.

Het brutale optreden van de oproerpolitie, die massaal gebruik maakte van traangas, kreeg veel kritiek in de Tunesische pers. De vergelijking werd zelfs getrokken met de zwartste dagen onder de dictatuur van Ben Ali.

Mobilisatiekracht vakbond is velen doorn in het oog

Op dinsdag 4 december kwam het dan in de hoofdstad Tunis tot zware incidenten bij het hoofdkantoor van de belangrijkste vakbondscentrale UGTT (Union Générale Tunisienne du Travail) tussen vakbondsmensen en militante leden van de ‘comités voor de verdediging van de revolutie’. Die leunen nauw aan bij de islamitische regeringspartij Ennahda en beginnen zich hoe langer hoe meer te ontpoppen tot een soort militie van de radicale vleugel van die partij.

Geweld tegen en intimidatie van potentiële tegenstanders zijn voor sommige militieleden gangbare praktijken geworden. Vooral de mobilisatiekracht van de vakbond UGTT is velen een doorn in het oog.

4 december was niet toevallig gekozen. Die dag herdachten de vakbondsmensen in Tunis de 60ste verjaardag van de moord op de historische vakbondsleider Farhat Hached. Volgens uiteenlopende getuigen werden de vakbondsmensen aangevallen door leden van de ‘comités voor de verdediging van de revolutie’ die hen beschuldigden RCD-aanhangers te zijn, de ontbonden eenheidspartij van Ben Ali.

Sommige militieleden schreeuwden om de ‘uitzuivering’ van de vakbond. De politie kwam niet in actie. Er vielen harde klappen: tien vakbondsmensen werden met bloedende hoofdwonden naar ziekenhuizen afgevoerd. Ook vicesecretaris-generaal Hfaiedh Hfaiedh raakte in het tumult gewond.

Algemene staking op 13 december

Vanuit verontwaardiging tegen deze ‘ontsporingen van de revolutie’ en om het regeringsbeleid onder druk te zetten, kondigde de UGTT een algemene staking aan in het hele land voor donderdag 13 december. Het was nog maar de derde keer in de lange geschiedenis van de vakbond (die al actief was in de jaren vijftig toen Tunesië nog een Frans protectoraat was) dat een dergelijk actiemiddel werd ingezet. De laatste keer was op 12 januari 2011, twee dagen voor de overhaaste vlucht van Ben Ali naar het buitenland.

Maar al snel kwam een georkestreerde intimidatiecampagne op gang tegen vakbondsmensen en hun familieleden. Partijleider Rached Ghannouchi van Ennahda deed de oproep tot algemene staking af als een “ongeoorloofde politieke inmenging van een beweging die geen politieke partij is”. UGTT is met 750.000 leden veruit de best georganiseerde kracht van de Tunesische civiele samenleving die na de val van de dictatuur een opmerkelijke bloei doormaakt.

De vakbond stelt zich steeds meer op als een ‘tegenmacht’ in een samenleving die moeizaam op zoek is naar een nieuw evenwicht en wordt geconfronteerd met zware economische crisis, stijgende werkloosheid, hoge inflatie en een politiek immobilisme.

Dit lijkt ook een prima voedingsbodem voor allerlei salafistische of wahabitische groepjes – vaak met actieve steun uit het Midden-Oosten – die hun enge interpretatie van de sharia aan de hele samenleving willen opleggen. Tunesië heeft juist een lange traditie van secularisme en religieus pluralisme en velen verzetten zich dan ook heftig tegen wat ze zien als een poging tot ‘islamisering’ van de samenleving.

Staking in allerijl afgeblazen om ‘sociale vrede’ te bewaren

De druk op de vakbond werd zo groot dat na een marathonvergadering van 81 UGTT-vakbondsdélégués op woensdagavond 12 december de aangekondigde algemene staking in allerijl en met een nipte meerderheid werd afgeblazen. Officieel wilde de vakbond voorkomen dat er weer geweld zou worden gebruikt. Ze wilde de dialoog met de regering open houden en de ‘sociale vrede’ bevorderen als teken van goodwill en om de spanning in het land te laten afnemen.

In tegenstelling tot wat enkele regeringsleden graag willen doen uitschijnen, eist de UGTT-leiding niét het ontslag van de regering. De vakbond wil dat haar sociaal-economische eisen worden gehoord en dat de systematische intimidatie tegen haar leden stopt.

Op 4 december had de vakbondstop nog een uitgebreid onderhoud gehad met de regering. Daarbij werden twee conventies ondertekend die voorzien in een geleidelijke salarisverhoging voor mensen in openbare dienst en ook voor de privésector.

Dit onderhoud was een direct gevolg van de gewelddadige gebeurtenissen in Siliana. Die hadden voor iedereen in het land duidelijk gemaakt dat vele Tunesiërs twee jaar na het begin van de revolutie voor ‘democratie, werk en waardigheid’ nog altijd in bittere armoede leven.

Zij voelen zich hoe langer hoe meer in de steek gelaten door “politici die meer bekommerd zijn om hun eigen postjes dan om het algemeen welzijn en de waarden van de revolutie”, zoals een jonge betoger het op de Tunesische staatstelevisie uitdrukte.

Werkloosheid piekt, inflatie stijgt, economie zit in het slop

De werkloosheid in sommige delen van het binnenland piekt als nooit tevoren. In enkele regio’s is meer dan de helft van de jongeren werkloos. Het gemiddelde werkloosheidcijfer voor het hele land in 2012 bedraagt 18 procent, maar dat houdt geen rekening met verborgen werkloosheid. Dankzij het toerisme doen de kuststreken het gewoonlijk veel beter dan het landelijke gemiddelde.

De beloofde economische relance is grotendeels mislukt, de Tunesische export is immers erg afhankelijk van de vraag op de Europese markten en door de aanslepende eurocrisis lijkt die niet meteen aan te trekken. Investeringen lopen terug, de schuldratio verzwaarde.

Als klap op de vuurpijl heeft ratingbureau Fitch vorige week de status van Tunesië afgewaardeerd omdat het voor 2013 weinig verbetering ziet en de politieke en economische transitie vastloopt. Fitch vindt ook dat de banksector kampt met een probleem van transparantie. Eerder deed Standard & Poor’s hetzelfde. Fitch sloot ook zijn kantoor in Tunis.  

De laatste maanden stegen de prijzen voor basisproducten fors. De inflatie bedraagt momenteel 5,5 procent. Het tekort op de begroting loopt op tot 7,2 procent van het Bruto Binnenlands Product. Ondanks een economische groei van 2,8 procent voor 2012 en zelfs 3,5 procent groeiverwachting voor 2013 kan de sputterende economie nooit aan de hoge verwachtingen van de jonge bevolking voldoen.

De regering wil de economische banden met de partners van de Europese Unie en de VS aanhalen, en de export met de directe buurlanden Algerije en Libië bevorderen. Een gepland bezoek van de president aan Polen en Bulgarije om de onderlinge handel te bevorderen, werd deze week evenwel afgelast “wegens de gespannen politieke en economische situatie”.  

Politieke impasse leidt tot barsten in coalitieregering

Ook de politieke transitie zit in het slop. Het overgangsparlement dat na de verkiezingen van 23 oktober 2011 werd gevormd, is nog altijd een constituante (Assemblée nationale constituante – ANC) die als belangrijkste taak heeft een grondwet voor het Tunesië van na Ben Ali op te stellen. Dit gaat bijzonder traag en moeizaam.

Veel bevoegdheden zijn nog niet uitgeklaard en de jarenlange dictatuur werpt een zware schaduw. De tegenstellingen tussen islamisten en seculieren lopen bij momenten hoog op. In de huidige driepartijencoalitieregering onder leiding van Ennahda zitten weinig mensen met bestuurservaring. Politieke analisten verwijten Ennahda incompetentie en corruptie, vooral op de lagere bestuursniveaus.

Net als onder de RCD-dictatuur zou Ennahda overal haar mannetjes willen plaatsen op sleutelposities. Dat zijn niet noodzakelijk de meest competente mensen, maar wel zij die de grootste partijtrouw ten toon spreiden. De woede van de betogers in Siliana keerde zich onder meer tegen de lokale gouverneur die verregaande incompetentie werd verweten.

Binnen de coalitieregering zijn de krachtsverhoudingen en samenhang volledig zoek. Dat bleek bijvoorbeeld uit de strenge woorden van president Marzouki aan het adres van de premier na het optreden van de ordetroepen in Siliana, eind november. Hij kondigde zelfs de vorming van een nieuwe regering aan “die beter zou kunnen beantwoorden aan de terechte verwachtingen van de bevolking”. Zijn partij dreigde er begin december mee uit de coalitieregering te stappen.

Machtsstrijd Ennahda

Zelfs binnen Ennahda lijkt een machtsstrijd aan de gang tussen de groep die tijdens de dictatuur in de gevangenis heeft gezeten en Tunesië dus zeer goed kent, en de groep die jaren in het buitenland in ballingschap heeft gewoond en vaak de voeling met de realiteit op het terrein mist. Die laatste groep zou ook meer openstaan voor beïnvloeding door ideeën over een politieke islam uit het Midden-Oosten.

Ennahda-partijleider Ghannouchi lijkt die laatste groep te steunen, terwijl premier Hamadi Jebali zich gematigder opstelt. Vorige week nog werd gespeculeerd dat Jebali zou worden vervangen door Abdellatif Mekki, de huidige minister van Gezondheidszorg, en een duidelijke aanhanger van de islamistische lijn.

Nidaa Tounès

Ondertussen heeft de politieke oppositie niet stilgezeten. Vooral de hergroepering rond de nieuwe ‘modernistische’ partij Nidaa Tounès (Appel de la Tunisie) van oudgediende Béji Caïd Essebsi (hij was overgangspremier na de val van Ben Ali en is gevormd door de ideeën van de eerste Tunesische president Habib Bourguiba) lijkt de wind in de zeilen te hebben. Twee maanden na de stichting had de partij al 100.000 leden. Uit opiniepeilingen blijkt dat de formatie zou uitgroeien tot de tweede politieke partij van het land.

Essebsi probeert kleinere partijen ervan te overtuigen zich bij hem aan te sluiten om zo een écht seculier tegengewicht te vormen tegen Ennahda. “Wij hebben de revolutie niet gevoerd uit religieuze overwegingen, maar om democratische en sociale hervormingen te eisen”, verklaarde hij onlangs in een interview met Jeune Afrique.

Volgend jaar zouden er normaal weer verkiezingen worden gehouden, alleen weet niemand wanneer. De instantie die de verkiezingen moet voorbereiden (Instance supérieure indépendente pour les élections – ISIE), is zelf voorwerp van een machtsstrijd die Ennahada waarschijnlijk zal winnen. Of de aanvankelijk geplande datum van juni 2013 gehaald wordt, is weinig realistisch.

De Tunesische revolutie is duidelijk nog niet in rustiger vaarwater terechtgekomen.

Bijkomende bronnen:

Tunisie: Heurts devant le siège de l’UGTT entre syndicalistes et islamistes tunisiens
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20121204174836/manifestation-anc-violence-ennahdhaheurts-devant-le-siege-de-l-ugtt-entre-syndicalistes-et-islamistes-tunisiens.html

Tunisie – L’UGTT et Ennahdha, un pas de plus vers l’affrontement
Tunisie – La grève générale s’organise avec le soutien des syndicats étrangers
http://blog.slateafrique.com/tawa-fi-tunis/2012/12/10/tunisie-la-greve-generale-s%E2%80%99organise-avec-le-soutien-des-syndicats-etrangers/

La Tunisie prend du retard en Afrique subsaharienne
http://economie.jeuneafrique.com/index.php?option=com_content&view=article&id=14074

Tunisie : deux ans plus tard, chronologie d’une révolution inachevée
http://www.jeuneafrique.com/infographies/2012/chronologie-revolution-tunisie.html

Angry crowd hurls stones at Tunisian leaders
President and parliamentary speaker attacked at event commemorating two years since start of country’s revolution
http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/12/20121217113425585914.html

Tunisia reveals date for 2013 elections
Presidential and parliamentary polls to be held in June, after widespread criticism of ruling coalition’s hold on power
http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/2012101453125756743.html

Dozens injured in Tunisia clashes
At least 49 policemen hurt after protesters go on rampage against reopening of rubbish dump in tourist island of Djerba
http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/10/20121072359221110.html

Rachid Ghannouchi: Re-imagining Tunisia
The leader of the Ennahda Party discusses the anti-Islam video, the role of Sharia and freedom of expression in Tunisia
http://www.aljazeera.com/programmes/talktojazeera/2012/09/2012921111847189377.html

Who are Tunisia’s political parties?
On October 23, Tunisian voters will have 81 parties and hundreds of independent candidates to choose from
http://www.aljazeera.com/indepth/features/2011/10/201110614579390256.html

Ghannouchi says political Islam on track
In an interview with Al Jazeera, the Tunisian politician rejects criticisms and discusses his case against Robert Fisk
http://www.aljazeera.com/indepth/features/2012/09/2012913653599865.html