Tussen ophokplicht en oversterfte
Image credits: Twitter / Lionel Top
Er is ophef op het internet bij de beelden van kinderen die afgezonderd van elkaar moeten spelen in met krijtstrepen of roodwitte linten afgebakende zones. Kinderen horen de ruimte te krijgen om hun wereld te verkennen. Vinden we. Die verontwaardiging is begrijpelijk. En zeer menselijk. Want als er één fenomeen duidelijk geworden is in deze coronacrisis, is het wel hoe wisselend en tegelijk hoe fundamenteel onze menselijke behoeften, neigingen en gedragingen gebleven zijn. Ondanks eeuwen beschaving.
Bij de aanvang van de COVID 19 pandemie overheerste de angst. Een onbekend virus dat dood en verderf zaaide. Alles in ons lijf ging in overdrive om aan die onzichtbare vijand het hoofd te bieden . Mensen worden gekenmerkt door een stevige aversie tegenover risico’s. Zeker wanneer we geen middelen hebben om ons te verdedigen. Dus keken we naar de overheid om ons te beschermen tegen Corona en volgden we braaf de veiligheidsvoorschriften. Even menselijk waren de solidariteit die we voelden met onze lotgenoten die in hetzelfde schuitje zaten en de waardering voor de helden van dit gevecht: de wetenschappelijke experten en de professionals in de zorg.
We denken gemakkelijk dat mensen individualistisch en egoïstisch zijn, maar dat is slechts een deel van het verhaal. Wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat we juist zeer sociale wezens zijn. Meer nog, dat direct sociaal contact levensnoodzakelijk is. Harry Harlow toonde in zijn bekende onderzoek met resusaapjes aan dat jongen een met vacht beklede surrogaatmoeder verkozen boven een metalen nepmoeder die melk gaf. Zachte aanraking gaat boven voedsel. Ander wetenschappelijk onderzoek bevestigde onze diep menselijke behoefte aan sociale interactie en empathie. Zoals de bevindingen van John Bowlby over het belang van ‘hechting’. Of de ontdekking door professor Rizzolatti van spiegelneuronen in ons brein die in actie komen als we een ander iets zien doen of wanneer iemand lijdt. Oxytocine, ons gelukshormoon, heet niet voor niets ook het ‘knuffelhormoon’. Het ontbreken van die koestering was dè oorzaak van de geestelijke achterstand van de kinderen in de horror weeshuizen van communistisch Roemenië .
We misten dus heel hard onze interactie met anderen in onze opgelegde bubbel tijdens de lockdown. Geen digitale bubbel die daar tegenop kon. Mensen gedijen niet goed in isolement. Wij wilden wel zorgzaam zijn voor de kwetsbare groepen in onze gemeenschap, maar op de duur begon onze vrijheidsdrang te knagen. Zeker toen we in de staart van de curve de cijfers zagen dalen. Toen haalde onze ‘optimism bias’ stilaan de bovenhand. Dat is een typisch psychologisch trekje dat ons doet denken dat het ons niet zal overkomen, zo’n ziekenhuisopname of verstikkingsdood. Tegelijk begonnen sommigen te stellen dat je toch een hele economie niet kon plat leggen voor een stel 85-plussers. Een onversneden neoliberaal uitgangspunt, dat duidelijk doorklonk in de uitspraak van onder meer Bart De Wever dat het bij de volgende piek van het virus om een quarantaine van de zieken moest gaan en niet om die van de gezonden. Met als onderliggende vragen : “Wat is de economische waarde van een mensenleven?” of “Hoeveel ouwetjes willen we opofferen?”.
Back to business as usual? Alvast Joseph Stiglitz, Nobelprijswinnaar Economie, vindt van niet. Hij heeft het over de failliet van het neoliberale verhaal van onbegrensde groei. Volgens hem verantwoordelijk voor zowel de klimaatontsporing en de milieuvervuiling als de toenemende ongelijkheid en armoede. En pandemieën. Meer van hetzelfde is geen oplossing. Therapeutische hardnekkigheid heet dat. In onze globale wereld hangt alles aan alles. Symptoombestrijding zal dus niet volstaan. We zullen radicale keuzes moeten maken vanuit het systeemdenken. Rekening houdend met de draagkracht en de beperkingen van mens en milieu. Rechtvaardig en op mensenmaat. Van onderen uit dus. “Never let a good crisis go to waste “, zei Churchill.
