Succes
voor de HDP zou niet alleen een streep trekken door het presidentieel
systeem waar president Erdogan zijn zinnen op heeft gezet. De kans zou ook reëel zijn dat de AKP onvoldoende zetels
overhoudt om zelfstandig door te kunnen regeren.

47
procent

Naast
het presteren van de HDP is het stemmenpercentage dat de AKP
haalt uiteraard van groot belang. Peilingen blijven elkaar
tegenspreken, al lijken ze iets naar elkaar toe te groeien.

Na
de lokale verkiezingen vorig jaar bleken voorspellingen binnen
AKP-kringen achteraf het meest nauwkeurig. Die lijken daarom nu het
meeste houvast te bieden. Begin mei constateerden regeringsgezinde
columnisten nog een naar 47 procent gestegen percentage voor de AKP.
Daar waren verschillende oorzaken voor.

Op
24 april deed Erdogan een appèl op nationalistische gevoelens
tijdens de herdenking van de slag bij Cannakale gedurende de Eerste Wereldoorlog. Dat
dit voordelig uit zou pakken voor de AKP was min of meer
voorspelbaar, wat tot de vraag leidt waarom de regering de
verkiezingen niet een maand vervroegde.

Demirtas

Een
andere oorzaak van de opwaartse spiraal waarin de AKP zich begin mei
kwam te bevinden, was een onhandige manoeuvre van HDP-leider
Selahattin Demirtas. Zijn uitspraak over het afschaffen van het
Presidium voor Religieuze Zaken (Diyanet) viel slecht bij
conservatief-religieuze Koerdische stemmers die eerder AKP stemden,
maar nu een overstap naar de HDP overwegen.

Hetzelfde
geldt voor Demirtas’ opmerking dat het Taksim-plein in Istanbul de
Kaäba (het centrale heiligdom voor de islam in Mekka) is voor Turkse
arbeiders. Deze opstekers kreeg de AKP in de schoot geworpen.

Verlies

Het
begin mei door regeringsgezinde columnisten ingeschatte percentage
van 47 procent voor de AKP hield later in de maand echter geen stand.
Vorige week gingen aan de AKP verbonden media uit van 43-45 procent.
Dat wil zeggen, vier tot zes procent minder dan bij de verkiezingen
in 2011.

Laten
we om te beginnen zien waar dit verlies toe zou leiden wanneer de HDP
er niet in slaagt de kiesdrempel van tien procent te halen. Een
verlies van zes procent kost de AKP dertig zetels. De partij houdt
dan nog circa driehonderd zetels over, dertig minder dan nodig is om op te
kunnen roepen tot een referendum over een nieuwe grondwet. Een
presidentieel systeem is in dat geval van de baan, al blijft de AKP
dan wel boven de grens van 276 zetels waaronder een coalitie
vanzelfsprekend wordt.

Wanneer
de HDP de kiesdrempel wel haalt, worden de druiven zuurder voor de
AKP. Want dat kost minstens dertig zetels extra. Opgeteld bij het
zetelverlies uit zes procent minder stemmen komt de AKP dan
onder de grens van 276 zetels.

Blijft
het bij echter bij vier procent verlies, dan kan de AKP, ook als de
HDP de kiesdrempel haalt, net boven de grens van 276 uitkomen. Het
verschil tussen vier of zes procent verlies is dus bepalend voor de
politieke toekomst van Turkije. Met een dergelijke geringe marge
kunnen zelfs in buitenland uitgebrachte stemmen doorslaggevend
worden. Een andere factor die mee kan spelen, is dat stemmers die bij
eerdere verkiezingen thuisbleven nu wel de gang naar het stemlokaal
zouden kunnen maken.

Coalitie

Bij
succes voor de HDP en minstens zes procent verlies voor de AKP, krijgt
Turkije voor het eerst sinds 2002 een coalitie. De volgende vraag is
dan welke partij in aanmerking komt als coalitiepartner voor de AKP.
Aanvankelijk werd de HDP genoemd, maar Demirtas liet de laatste weken
herhaaldelijk weten dat hij daar niet voor te porren zal zijn en dat
hij Erdogan ook onder geen beding een presidentieel systeem wil
toestaan.

Of
Demirtas voet bij stuk zal houden moet nog blijken. Het woord van een
politicus is over het algemeen snel over de houdbaarheidsdatum heen,
zeker als regeringsverantwoordelijkheid lonkt. Voor Demirtas kan de
verleiding daarnaast bestaan uit concessies ten opzichte van de
Koerdische zaak, wie weet zelfs een belofte over de vrijlating van
PKK-oprichter Abdullah Öcalan.

Demirtas
zal zijn stemmers echter zwaar teleurstellen wanneer hij geen woord
houdt. Hij weet als geen ander hoe diep de aversie binnen zijn
gelederen zit ten opzichte van Erdogan en de AKP. Daarmee in zee gaan
kan voor Demirtas neerkomen op politieke zelfmoord, zeker als een
coalitie de HDP-stemmers niet oplevert wat zij van hem verwachten.

Chaos

Aangezien
een coalitie van AKP en de Republikeinse Volkspartij (CHP)
uitgesloten lijkt, blijft bij een weigering van de HDP alleen de
rechts-nationalistische Partij van de Nationale Beweging (MHP) over.
Mede omdat de MHP-leider Devlet Bahceli een presidentieel systeem
voor Erdogan afwijst, staat het echter verre van vast of hij in zou
stemmen met door de AKP gestelde voorwaarden.

Maar
met welke partij het ook zou worden, veel kans op een stabiele
coalitie is er niet. Die zal dan ook geen lang leven beschoren zijn,
waardoor nieuwe verkiezingen snel in zicht zouden komen. Die komen er
echter nog eerder wanneer coalitievorming onmogelijk blijkt. Nieuwe
spanningen zullen daar onvermijdelijk het gevolg van
zijn

Buitenlandse
investeerders

Buitenlandse
investeerders staan niet afwijzend tegen zetelverlies voor de AKP,
omdat ze daar de hoop aan koppelen dat de partij terug zal keren naar
de hervormingen en democratisering uit de eerste jaren van haar
bestuur. Aan de andere kant zien zij het verlies voor de AKP liever
niet uit de hand lopen, omdat zij menen dat een coalitie tot chaos
leidt.

Bij
een nieuwe AKP-regering zonder de HDP in het parlement is chaos
echter evenmin uitgesloten. Bij een falen van de HDP zal het verschil
immers zeer waarschijnlijk minimaal zijn, waardoor het
ondemocratische karakter van de hoge kiesdrempel benadrukt wordt.

Het
is in dat geval de vraag of Demirtas de Koerdische jongeren in
Zuidoost-Turkije ervan kan weerhouden massaal de straat op gaan.
Slaagt hij daar niet in, dan is een geweldsexplosie goed mogelijk.

Veel
zal verder afhangen van Erdogans opstelling. Mocht hij de grondwet
naast zich neer blijven leggen, zoals hij de laatste tijd doet, dan
kan het ook buiten de Koerdische gemeenschap tot meer protest komen.
Daarnaast is er de stakingstendens van de laatste weken. Als die zich
voorzet en samenvalt met het overige protest, is het feest compleet.

Kortom,
er zijn tal van redenen denkbaar waardoor het (nog) onrustiger kan
worden na de verkiezingen, terwijl alleen het scenario waarin de AKP
zelfstandig verder kan regeren en de HDP de kiesdrempel haalt iets
van stabiliteit kan bieden.

Cumhuriyet

Vier
dagen voor de verkiezingen zijn er talloze vragen. Zal de twee weken
geleden ingezette daling van de AKP zich in de laatste dagen
voortzetten, of zal de partij zich herstellen? Een paar procent meer
of minder verlies (over winst heeft niemand het nog) kan zoals
gesteld een wezenlijk verschil inhouden.

Een
van de vele andere vragen is of de recente onthulling in de krant
Cumhuriyet over het mysterieuze wapentransport vorig jaar van de
nationale inlichtingendienst MIT naar Syrië de verkiezingsuitslag
zal beïnvloeden. Het heeft er immers alle schijn van dat die kwestie
het publiek tot de verkiezingen bezig zal blijven houden. Zeker nu
een aanklager de eerdere bedreiging van Erdogan aan het adres van
Cumhuriyet-hoofdredacteur Can Dündar volgt en in een tenlastelegging
een levenslange gevangenisstraf voor hem wordt geëist. Hoe zullen de
naar schatting vijftien procent zwevende stemmers daarop reageren?

Vragen
te over, maar een ding staat vast: de spanning is te snijden in
Turkije. Het blijft twijfelachtig of de verkiezingen daar
verandering in zullen brengen.