Daarnaast werd de nauw aan Erdogan verbonden nationale inlichtingendienst MIT betrapt bij het leveren van wapens aan jihadisten in Syrië, wat evenmin goed viel bij de EU.
Sjanghai
En dan was er nog die opmerking tegenover de Russische president Poetin. ‘Neem me mee naar Sjanghai’, zei hij. Daarmee zinspeelde Erdogan op volwaardig lidmaatschap van de Shanghai Cooperation Organization (SCO), een verdragsorganisatie die met leden als China en Rusland niet alleen een tegenhanger is van de NAVO, maar ook van de EU. Turkije werd twee jaar geleden al dialoogpartner van de SCO, maar Erdogan wilde verder gaan. Betekende dit dat hij klaar was met de EU?
Er werd rekening gehouden met een herhaling van de vertoning tijdens het World Economic Forum te Davos in 2009, toen Erdogan briesend van woede wegliep na een ruzie met de Israëlische president Shimon Peres. Als het hoog oploopt heeft hij zijn emoties niet altijd in de hand. Dat geldt trouwens ook voor sommige van zijn partijgenoten: die durven wel eens op de vuist gaan met politieke tegenstanders (1). In Brussel liep het anders, want Erdogan was er poeslief.
Syrië
Erdogan werd in Brussel verwelkomd door een groep landgenoten waarover de schattingen uiteenliepen van enkele honderden tot vijftienduizend. Zij kregen niets van hem te horen over het corruptieschandaal, maar des te meer over Syrië. Wat in zijn voordeel werkte was dat dezelfde week de Genève-II-conferentie begon en dat voorafgaand daaraan foto’s verschenen over martelpraktijken door het Assad-regime.
Met die foto’s pareerde Erdogan de kritiek op wapenleveranties aan jihadisten in Syrië. Werkte het toeval in zijn voordeel? Publicaties over het Britse advocatenkantoor Carter-Ruck dat de gruwelfoto’s verspreidde, zorgden voor enige twijfel. Erdogan zou een cliënt zijn van Carter-Ruck (2).
Van Rompuy
Erdogan werd in Brussel aan de tand gevoeld over zijn ingrepen binnen justitie, die daar worden beschouwd als een inbreuk op de onafhankelijkheid van justitie. EU-president Herman Van Rompuy drong tijdens de persconferentie aan op een juridisch systeem in Turkije dat gevrijwaard blijft van politieke interventie. Wie verwachtte dat Erdogan vervolgens zijn achterste zou tonen aan Van Rompuy kwam bedrogen uit, want hij zei braaf de Europese richtlijnen over justitie te zullen volgen.
Aan de andere kant: er is Van Rompuy toch iets ontgaan, want het juridisch systeem in Turkije is al jaren het domein van lieden met politieke intenties. Het spreekt boekdelen dat rechters tijdens politiek getinte processen genoegen nemen met gefabriceerd bewijs dat door aanklagers wordt aangevoerd (3). Dat Erdogan dit pas erkende toen zijn omgeving zelf het doelwit werd van justitie, verandert daar niets aan. Evenmin dat justitie tegen zijn kliek voor de verandering geen toevlucht hoeft te nemen tot vervalst bewijsmateriaal. Erdogan deed ook in Brussel weer alsof zijn neus bloedde over dat toch overtuigende bewijs. Ter compensatie hamerde hij op de ‘parallelle staat’, zijn terminologie voor de volgelingen van imam Fethullah Gülen binnen justitie en politie.
Füle
Later zei Erdogan dat er begrip en sympathie bij de EU bestond voor zijn campagne tegen de ‘parallelle staat’ (4). Zo kon het bezoek van Erdogan aan Brussel zelfs als een overwinning gevierd worden door de AKP-gezinde media. De feeststemming werd alleen een beetje bedorven door de brieven van commissaris voor EU-uitbreiding Stefan Füle. Daarin drong Füle aan op uitstel van een voorgestelde wet die de minister van Justitie aan het hoofd plaatst van de Raad van Rechters en Aanklagers (HSYK). Erdogan had zich daarmee efficiënt tegen de ‘parallelle staat’ kunnen verweren, maar Füle stak daar een stokje voor:
“Ik ben nog steeds van mening dat het wetsvoorstel de minister van Justitie in staat stelt om de HSYK nagenoeg te controleren. Dit leidt tot serieuze zorgen over de onafhankelijkheid en neutraliteit van het juridische systeem en de scheiding der machten in Turkije (5).”
Füle gaat er dus evenals Van Rompuy (ogenschijnlijk) aan voorbij dat het juridische systeem in Turkije sowieso niet onafhankelijk en neutraal is. Het is uiteraard een listige situatie. Verandert er niets, dan blijft er een probleem met justitie, maar laat je Erdogan zijn gang gaan evenzeer. Vind daar maar eens een middenweg tussen. Drong Füle daarom slechts aan op uitstel en niet op afstel?
Gedwee
De laatste brief van Füle was nog maar net op de mat gevallen of Erdogan liet gedwee weten belangrijke onderdelen van het wetsvoorstel over het juridische stelsel te zullen bevriezen. Die konden indien nodig weer uit de vrieskast gehaald worden, maar voorlopig lijkt Erdogans plan om justitie naar zijn hand te zetten deels van de baan.
De moraal van dit verhaal is dat Erdogan netjes doet wat Brussel hem opdraagt als puntje bij paaltje komt. Niet onverklaarbaar, want de Turkse lira is sterk in waarde gedaald, waardoor het financieren van het handelstekort bijvoorbeeld onbetaalbaar wordt. De Centrale Bank zag geen andere uitweg dan een drastische verhoging van de rente, al zal dat de groei van de economie mogelijk aantasten.
Met deze deuk in het Turkse succesverhaal wil je niet dat buitenlandse investeerders hun koffers pakken. Investeerders die vaak uit Europa komen, niet willen dat Erdogan het westen de rug toekeert en hopen dat Turkije ooit volwaardig EU-lid wordt. Onder hen is nu twijfel ontstaan door het corruptieschandaal. Geen omstandigheden om ruzie te schoppen met Brussel. Erdogan zal zeker naar andere wegen zoeken om de ‘parallelle staat’ aan te vallen, maar moet de EU daarbij wel te vriend houden.
De EU is dus nog altijd tot veel in staat als het gaat om het terugdraaien van ondemocratische tendensen in Turkije. Om die reden sprak ik me eerder al uit voor een voortzetting van de onderhandelingen over EU-toetreding en daar blijf ik bij.
Internet
Als Stefan Füle nog wat inkt in zijn vulpen heeft, zou hij nog wat brieven naar Ankara kunnen sturen, want Turkije grossiert in ondemocratische toestanden. Ik noem twee actuele kwesties. De eerste is het wetsvoorstel omtrent (nog) meer controle door de overheid over internet. De onlangs aangetreden minister van Transport en Communicatie Lütfi Elvan zegt weliswaar dat er geen sprake is van internetcensuur en dat alleen om privacyredenen websites ontoegankelijk worden gemaakt, maar in de huidige situatie kunnen er al duizenden niet bezocht worden. Onlangs nog werd de videowebsite Vimeo daaraan toegevoegd (6).
Het ontoegankelijk maken van bijvoorbeeld websites over darwinisme toont dat het echt niet alleen om privacy gaat. Hoe ver het zal gaan met de nieuwe wet moet nog blijken, maar Erdogans tirades tegen sociale netwerken als Facebook en Twitter zijn een veeg teken. Er gaan zelfs geruchten dat de regering wil registeren welke websites door internetgebruikers bezocht worden. Een paar weken geleden werd in Istanbul al gedemonstreerd tegen censuur op internet. Een demonstratie die overigens als vanouds met traangas en waterkanonnen uiteengejaagd werd (7).
Hippocrates
Waar Stefan Füle ook over in de pen zou kunnen kruipen is het voorstel over een wet die artsen en ander medisch personeel verplicht tot het verkrijgen van toestemming alvorens hulp te bieden in noodsituaties. Het heeft alles te maken met de Geziparkprotesten. De AKP had toen veel kritiek op artsen die gewonde demonstranten niet bloedend op straat wilden achterlaten. De nieuwe wet dwingt hen daartoe, want als ze in noodsituaties zonder toestemming medische hulp bieden hangt hen een gevangenisstraf boven het hoofd van een tot drie jaar, alsmede een boete die tot een miljoen dollar kan oplopen (8). Het is mensonterend dat Erdogan nu zelfs de eed van Hippocrates niet meer eerbiedigt. Dus EU-commisaris Stefan Füle: haal de pen nogmaals uit het etui!
1. http://istanbulian.blogspot.com.tr/2014/01/losing-battle-winning-war.html
2. http://nsnbc.me/2014/01/25/erdogan-client-law-firm-produced-syria-torture-photos/
4. http://english.sabah.com.tr/national/2014/01/26/eu-aware-of-gulen-plot-erdogan-says
6. http://www.bianet.org/english/freedom-of-expression/152728-vimeo-banned-in-turkey
8. http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/01/turkey-criminalizes-emergency-care.html
Volg Peter Edel op twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politiek biografie van Turkije (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen)
