Wat is er aan de hand? Systeemcrisis

Onze mondiale economie – dat is dus de wijze waarop we onze welvaart voortbrengen en verdelen – gaat twee keer zwaar in de fout. Zij overschrijdt de draagkracht van de aarde en zij is sociaal onrechtvaardig.

Bekijk eerst die draagkracht van de aarde: Of we dat nu willen of niet, onze planeet is een ecosysteem met beperkte biofysische grenzen. De huidige economie doorboort voortdurend die grenzen, of het nu om CO2-uitstoot en de bijbehorende klimaatverandering, om aantasting van de biodiversiteit (overbevissing of ontbossing bijvoorbeeld), of om zware lucht- of waterverontreiniging gaat. Daarom is het dat we met z’n allen een veel te grote ecologische voetafdruk hebben. We gebruiken elk jaar te veel van de natuurlijke rijkdommen die de aarde ons kan verschaffen. We verspillen dat natuurlijk kapitaal aan een onvoorstelbaar snel tempo en hypothekeren aldus de toekomstige productie van welvaart.

Onze mondiale economie is daarenboven fundamenteel sociaal onrechtvaardig: de welvaart is zeer ongelijk verdeeld, de helft van alle mensen die werken verdient minder dan anderhalve euro per dag. En de armsten zijn daarenboven relatief veel zwaarder getroffen door de gevolgen van klimaatverandering en verlies van biodiversiteit… terwijl zij net geen verwoestende ecologische voetafdruk hebben. Hun voetafdruk blijft vaak ver onder wat de aarde kan verdragen. Het zijn de rijken die leven met een voetafdruk die drie tot vijf maal hoger is – en voor de superrijken is dat nog een groot veelvoud daarvan – dan wat de aarde aankan. Met andere woorden, de doorsnee inwoners van Europa, Noord-Amerika of Japan leiden een leven dat veronderstelt dat we over drie of zelfs vijf aardes beschikken… die er vanzelfsprekend niet zijn.

Verder doen zoals we bezig zijn, is dus geen optie.

Verder doen zoals we bezig zijn, voert ons naar regelrecht naar een systeemcrisis, een ecologische, economische, en sociale ineenstorting tegen pakweg 2050. Dat is dus geen optie.

De enige uitweg – weg van een systeemcrisis – is een systeemverandering. Daar moet niet lang over nagedacht. Kernvraag is dan, welke verandering van systeem?

Waar naartoe? Van systeemcrisis naar sociaalecologische economie

We moeten, zo snel als maar mogelijk en met alle beschikbare mensen en middelen, een sociaalecologische economie bouwen.

Haar ecologische dimensie is dat zij onze welvaart moet voortbrengen binnen de grenzen van het ecosysteem aarde en van al haar ecosystemen.

Tegelijkertijd, en dat is haar sociale dimensie, moet zij voor de nodige welvaart zorgen om aan de gerechtvaardigde behoeften van alle wereldburgers te voldoen.

Voor een welvarend land zoals het onze betekent dit dat de impact van onze economie in 2050 met een factor 10 moet zijn teruggedrongen. Dit wil zeggen dat we vergelijkbare welvaart en welzijn zullen creëren met tienmaal minder uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. Ook zal er tegen dan tienmaal minder materiaaldoorstroming zijn, minder gebruik van materialen dus. Dat is een immense maar een haalbare opdracht.

Hoe daar geraken? Een rechtvaardige en democratische transitie

Om aan die sociaalecologische economie te geraken, zijn radicale veranderingen nodig. Het gaat eigenlijk om een revolutie die een lange, volgehouden inspanning vergt van de hele samenleving. Want de job die wacht is niet min: we moeten onze huidige economie volledig ombouwen en omschakelen op zowat alle terreinen. Dit betekent zowel mobiliteit, energieopwekking en bouwen als voedselproductie en toerisme, alsook fiscaliteit, werk en sociale zekerheid. Alleen zo kunnen we belanden in een nieuw en goed functionerend systeem.

Dat hele proces noemen we transitie, een transitie die rechtvaardig en democratisch moet zijn. Anders dan nu mag de economie niet op maat gesneden zijn van de financieel en politiek machtigen. Zij moet sociaal rechtvaardig zijn. En samenlevingen horen er greep op te hebben om ze te sturen in het algemeen belang.

Opdracht voor overheid, bedrijfsleven en samenleving

Overheid, bedrijfsleven en samenleving kunnen allen motor van verandering zijn. De transitie naar een sociaalecologische economie die het Transitiewerk van het Middenveld voor ogen staat – namelijk rechtvaardig en democratisch – kan maar indien het middenveld zich sterk weet te organiseren. Enkel een sterk middenveld kan zowel de politiek als het bedrijfsleven ertoe dwingen om de noodzakelijke ecologische economie ook sociaal en democratisch te maken.

Transitienetwerk van het Middenveld

De allereerste en noodzakelijke stap daartoe is dat het middenveld het erover eens geraakt welke transitie het zelf wil. Het is daarom dat zij haar eigen transitienetwerk moet creëren.

Onder impuls van Peter Tom Jones – auteur van het boek Terra Reversa en van mensen van de denktank Terra Reversa, van VODO (Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling) en van Global Society is nu officieel het Transitienetwerk Middenveld van start gegaan. Daarin zitten mensen uit de meest diverse hoek, vakbonden en sociale bewegingen, milieubeweging, academici, het culturele veld, journalisten, Noord-Zuidbeweging…

Dat zowel Ann Demeulemeester van het ACW, Rudy De Leeuw en Caroline Copers van het ABVV en Chris Serroyen van het ACV zich hier persoonlijk voluit achter scharen, is wellicht de grootste mobiliserende kracht van dit netwerk.

Allereerst willen ze nu meer zicht krijgen op wat dat is, een rechtvaardige en ecologische economie. Met andere woorden, wat zijn de streefbeelden waar ze gezamenlijk naartoe willen. Dat moet meer concreet ingevuld geraken voor zo diverse sectoren als wonen, voeding, mobiliteit, energie en thema’s als arbeid en fiscaliteit. Zo creëert het middenveld een zo groot mogelijk draagvlak voor een verandering die ecologisch en eerlijk is.

Pas dan kan er, liefst zo snel mogelijk, efficiënt geijverd worden bij en gewogen worden op bedrijven en overheden om die overgang naar een sociaalecologische economie te forceren.
 

Meer lezen over transitie en de noodzaak en mogelijkheden van een sociaalecologische economie kan in volgende boeken

Terra Reversa. De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid

Van eiland tot wereld. Appèl voor een menselijke samenleving

Het mondiale uitzendkantoor. Waardig werk in tijden van crisis en globalisering