In Duque de Caxias zie je affiches voor “Nelson do barracão” – Nelson van de winkel voor bouwmaterialen. Zo herkennen de mensen hem meteen als ze op 7 oktober in het stemhokje staan. Zijn partij, de Democratische Arbeiderspartij (PDT), is nergens te zien op de affiche.

Hetzelfde in São João de Meriti. Daar voert “Neguinho da bananada” campagne – Neguinho (verkleinwoord van het Braziliaanse woord voor zwart) van de bananenpasta. Van de Groene Partij, waartoe hij behoort, opnieuw geen spoor.

Partijen bestaan niet

In de campagnes voor de besturen van meer dan vijfduizend gemeenten worden de namen van de traditionele partijen steeds minder zichtbaar.

“Ik stem voor een kandidaat, niet voor een partij”, zegt commercieel consultant Alexandra Cristina. “Wat telt is de persoon, zijn karakter, wat hij het land te bieden heeft.”

“Ik stem voor een programma en een kandidaat”, beaamt verpleegster Natalia Viera. “Je vertrouwt iemand alleen maar als je zijn achtergrond kent.”

“Het is duidelijk dat partijen niet bestaan in Brazilië”, zegt schrijver en politiek analist

Eric Nepomuceno. Hij ziet twee verklaringen. Enerzijds het voortdurend overlopen van kandidaten van de ene partij naar de andere, net zoals bij voetbalclubs. Anderzijds het lokale karakter van deze verkiezingen, waarbij mensen minder ideologische overwegingen laten meespelen. “De naam van de partij heeft geen enkel belang meer.”

Partij van Rousseff

In Rio de Janeiro is de rode ster van de Arbeiderspartij, de partij van president Dilma Rousseff, wel nog te zien op de affiches van kandidaat Fernando Gusmão. “Ik behoud het symbool omdat men zaken realiseert op basis van een partij, van een politiek en ideologisch platform.”

Maar hij geeft toe dat de politiek erop achteruitgaat en dat “kiezers niet meer voor partijen maar voor mensen stemmen. De referentie is niet langer de partij, de ideologische identiteit, de vlag…”

Het verschil tussen links en rechts blijft nog bestaan, maar niet meer “in de vorm van gestructureerde ideologieën”, zegt analist Williams Gonçalves van de Federale Universiteit van Rio de Janeiro. “Een partij-identiteit zou een kandidaat misschien wel enkele stemmen kunnen opleveren, maar ze vrezen dat ze er nog meer stemmen door verliezen.”

Presidentsverkiezingen

Volgens socioloog Giuseppe Coco, eveneens van de Federale Universiteit van Rio de Janeiro, bevindt Brazilië zich in een “ideologieën- en representatiecrisis”, maar dat betekent niet het einde van de partijen, ook niet in de buurlanden.

In Zuid-Amerika zijn weliswaar regeringen aan de macht gekomen die “op de een of andere manier links georiënteerd zijn”, dat wil zeggen dat ze voor “een breuk, zij het een gematigde breuk, met het neoliberalisme” staan, maar “ze zijn niet het resultaat van de dominantie van een ideologisch model.”

De socioloog ziet enerzijds regeringen “met een grote volksbasis”, zoals die van Hugo Chávez in Venezuela, van Cristina Fernández in Argentinië, en van Evo Morales in Bolivia. Die danken hun steun vooral aan hun persoonlijk leiderschap.

Brazilië laat een ander traject zien, “want achter Lula bevond zich een sterke en gestructureerde linkse partij, de Arbeiderspartij, die het mogelijk maakte dat Rousseff hem opvolgde als president.”

Een mooi voorbeeld van de huidige representatiecrisis is Marina Silva, zegt Coco. De vroegere milieuminister van Lula was in 2010 presidentskandidaat voor de Groene Partij en haalde in de strijd tegen Rousseff dubbel zoveel stemmen als verwacht.

Iets gelijkaardigs doet zich nu voor in Rio de Janeiro, waar kandidaat-burgemeester Marcelo Freixo van de Partij voor Socialisme en Vrijheid (PSOL) de strijd wil aanbinden tegen de maffia’s die zich in de macht hebben verankerd en daarmee kiezers lokt van andere partijen.