Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador veroorzaakte een lichte aardbeving toen hij het jaar 2020 afsloot met een decreet voor de geleidelijke afbouw van het gebruik van glyfosaat als bestrijdingsmiddel en van de teelt van genetisch gemanipuleerde maïs (gg-maïs).

Twee weken later volgde een nog zwaardere naschok toen ook de invoer van gg-maïs voor menselijke consumptie en veevoeder op de schop ging. Sinds de invoering van het vrijhandelsakkoord NAFTA[1] (sinds 1 januari 1994) realiseerden de VS een toename van hun landbouwexport naar Mexico met 400 procent, grotendeels gele maïs voor veevoeder[2].

Met deze moedige maatregelen lost de president een van zijn kiesbeloftes in. Zijn landbouwbeleid steunt in eerste instantie op lokale Mexicaanse producenten, vooral kleinschalige boeren, en beschermt tegelijk de consument. Obesitas en chronische ziektes nemen immers angstaanjagend. Deze ziektes zijn een gevolg van bewerkte en vetrijke voedingsmiddelen met een hoog suikergehalte.

Voorzorgprincipe

Het verbod op glyfosaat vertrekt van het voorzorgprincipe[3] en is het gevolg van almaar meer wetenschappelijk onderzoek dat wijst op de gevaren van glyfosaat, het actieve chemische bestanddeel in Roundup, de onkruidverdelger van Bayer/Monsanto.

Na de ervaring met tientallen jaren DDT-gebruik en het even lange bedrog van de tabaks- en de petroleumlobby wordt dit gif nog steeds vrij verkocht in de EU. Foto: allestegenongedierte.nl

De Mexicaanse regering heeft de import van (alle producten die) glyfosaat (bevatten) al stilgelegd sinds eind 2019, na de waarschuwing van de VN-Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) over de “waarschijnlijk kankerverwekkende” eigenschappen van het chemisch product.

De bepalingen in verband met gg-maïs, helemaal achteraan in hetzelfde decreet, hebben nog grotere implicaties. Het onmiddellijke verbod op vergunningen voor deze teelt formaliseert beperkingen die in feite reeds van kracht waren na een uitspraak van de Mexicaanse rechtbank in 2013.

Burgers hadden toen een rechtszaak aangespannen tegen de regering tegen de aan Monsanto en andere multinationale zaadbedrijven toegekende vergunningen voor de experimentele teelt van gg-maïs. In hun argumentatie wezen de eisers op het grote besmettingsgevaar voor de rijke voorraad inheemse maïsvariëteiten.

Ook hier wordt ingekuilde maïs als wintervoer voor vee gebruikt. Foto: Rasbak/CC BY-SA 3:0

Het huidige invoerverbod wordt niet alleen gemotiveerd met deze bedreiging voor het leefmilieu. De regering van president Obrador wil ook streven naar grotere nationale zelfvoorziening voor alle andere belangrijkste graangewassen:

“Met het oog op zelfvoorziening en voedselonafhankelijkheid moet ons land zich richten op een duurzame en cultureel aangepaste landbouwproductie door het gebruik van landbouwmethoden en milieuvriendelijke werkwijzen en productiemiddelen die veilig zijn voor de menselijke gezondheid, de bioculturele diversiteit en het milieu van het land, in overeenstemming met de Mexicaanse landbouwtradities.”

Kroniek van een aangekondigd decreet

Dit decreet kwam niet uit de lucht vallen. De president had deze maatregelen opgenomen in zijn verkiezingsprogramma en kreeg dan ook nooit geziene steun van  de plattelandsbevolking. Hij behaalde met zijn nieuwe Movimiento de Regeneración Nacional (Beweging voor Nationale Vernieuwing – Morena) niet alleen een verpletterende overwinning maar meteen ook de meerderheid in beide kamers van het federale Mexicaanse Congres.

De lichte zaadjes van de mannelijke maïsbloem verspreiden zich met de wind … Foto: Rasbak/CC BY-SA 3:0

Lang niet iedereen was daar enthousiast over. Integendeel, zowel de industrie als Amerikaanse regeringsfunctionarissen waren in alle staten toen bleek dat hun intense gelobby om de president van daadwerkelijke stappen te weerhouden, niet had gewerkt.

De campagne om de president onder druk te zetten draaide nochtans op volle toeren, berichtte Carey Gillam op 16 februari in The Guardian. Zowel Bayer/Monsanto, de lobbygroep van de landbouwindustrie CropLife als Amerikaanse regeringsfunctionarissen probeerden met man en macht het verbod op glyfosaat tegen te houden.

Uit e-mailverkeer die het Center for Biological Diversity (een VS-ngo) in handen kreeg op basis van de Freedom of Information Act, bleek dat Amerikaanse functionarissen van het Environmental Protection Agency, het ministerie van landbouw en het kantoor van de Amerikaanse handelsvertegenwoordiger van de regering Trump over deze zaak contact hadden met vertegenwoordigers van Bayer.

Zij hadden Mexicaanse functionarissen gewaarschuwd dat deze beperkingen mogelijk in strijd zouden zijn met het herziene Noord-Amerikaanse vrijhandelsakkoord NAFTA door de regering Trump omgedoopt tot U.S. Mexico Canada Agreement (USMCA).

Diplomatieke dreigementen

Volgens deze e-mails heeft Chris Novak, voorzitter van CropLife, in maart 2020 een brief gestuurd naar Robert Lighthizer, de Amerikaanse handelsvertegenwoordiger in Mexico. Hij schreef daarin dat de stappen die Mexico zou nemen “niet in overeenstemming [zouden zijn] met Mexico’s verplichtingen onder het USMCA-verdrag”.

… en landen op de vrouwelijke bloemen van andere planten. Foto: Rasbak/CC BY-SA 3:0

In mei 2020 schreef hij tevens een brief aan Mexicaanse minister van Economie Graciela Márquez Colín waarin hij waarschuwde dat de kwestie van de genetisch gemanipuleerde gewassen en glyfosaat “de kracht van onze bilaterale relatie” dreigde te ondermijnen. Een vroegere mededeling argumenteerde dat Mexico’s acties in verband met glyfosaat, waarvan Mexico de invoer had stilgelegd, “onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd” waren.

Volgens Victor Suárez, vice-minister van Landbouw voor Voedsel en Concurrentievermogen, kon niets meer onwaar zijn. “Er is onweerlegbaar wetenschappelijk bewijs voor de toxiciteit van deze onkruidverdelger”, zei hij en verwees naar de bevindingen van de WHO en naar uitgebreide literatuurstudie door Cibiogem, de Mexicaanse overheidscommissie voor bioveiligheid.

Hoewel het merendeel van de uit de VS ingevoerde maïs bedoeld is voor veevoeder en niet voor menselijke consumptie, blijkt uit een goed gedocumenteerde studie van María Elena Álvarez-Buylla dat in de meeste Mexicaanse voedselproducten DNA-sequenties van gg-maïs voorkomen[4]. Zij is het hoofd van CONACYT, de leidende wetenschappelijke instellingen van de Mexicaanse overheid.

Tortilla’s

Zowat 90 procent van alle tortilla’s[5] en 82 procent van andere algemeen geconsumeerde voedselproducten bevatten nu gg-maïs. Mexico moet net uitermate voorzichtig zijn, zegt Suárez, omdat haar land zoveel maïs consumeert: de Mexicanen verorberen ongeveer een halve kilo maïs per dag, een van de hoogste consumptieniveaus ter wereld.

Mexicaanse tortilla’s op basis van maïsmeel (Spaanse tortilla’s zijn eieromeletten met aardappelen). Foto: John Sullivan/Public Domain

De beperkingen op glyfosaat baseren zich op de bekommernis voor de menselijke gezondheid en het leefmilieu. Voor de geleidelijke afbouw van gg-maïs geldt als bijkomende rechtvaardiging het gevaar voor besmetting van de Mexicaanse inheemse graanvariëteiten[6] en de traditionele gemengde teelt milpa[7]. In het laatste artikel van het decreet staat duidelijk wat de uiteindelijke doelstelling is: een grotere “voedselzekerheid en voedselsoevereiniteit” en “een betere bescherming van inheemse graan”.

De vraag naar een teeltverbod op gg-maïs dateert niet van gisteren. De vorige regering van presidentEnrique Peña Nieto had Monsanto, DuPont, Syngenta en een rits andere multinationale zaadbedrijven de toestemming gegeven voor de experimentele teelt van gg-maïs in Noord-Mexico.

Een Mexicaanse rechtbank maakte in 2013 echter brandhout van deze vergunningen en ging daarmee in op de eis van 53 boeren-, consumenten- en milieuorganisaties, die zich hadden verenigd in de Demanda Colectiva (Collectieve Eis), op grond van het gevaar voor besmetting van hun inheemse variëteiten door onopzettelijke kruisbestuiving.

“Je kan je geen slechtere plaats voor de teelt van gg-maïs indenken dan Mexico”, zei Adelita San Vicente, belangrijkste woordvoerster van de eisers, toen ik haar in 2014 interviewde voor mijn boek Eating Tomorrow (waarin een hoofdstuk over gg-maïs).

Zij werkt momenteel in het milieuministerie van president. Er was wel degelijk bewijs voor de besmetting (door kruisbestuiving) en de rechtbank die het verbod oplegde, vermeldde (als motief voor het vonnis) ook het potentiële gevaar voor blijvende schade aan het milieu.

In zijn uitspraak van 2014 schreef rechter Walter Arrellano Hobelsberger in niet mis te verstane woorden: “Het gebruik en genot van biodiversiteit is het recht van de huidige en toekomstige generaties.”

Mexico’s campagne voor zelfvoorziening

De Mexicaanse boeren- en milieuorganisaties waren erg opgezet met deze uitspraak. Velen waarschuwden echter dat dit nog maar een eerste stap is en dat het vooral aankomt op implementatie. “Dit zijn belangrijke stappen in de richting van milieuvriendelijke productie, die de biodiversiteit in stand houdt, die al duizenden jaren door kleinschalige boeren wordt beoefend”, schreven toen Greenpeace Mexico en de coalitie Without Corn There is No Country (zonder maïs geen land).

Malin Jonsson van Semillas de Vida (Zaden van het Leven), een van de eisers, zei me: “Dit is een eerste stap naar de verbanning van glyfosaat, de nietigverklaring van vergunningen voor gg-maïsteelt en de beëindiging van zijn consumptie. Om een einde te maken aan die consumptie moeten we de eigen productie van maïs opdrijven zodat we niet langer aangewezen zijn op invoer uit de VS.”

Mexico voert elk jaar ongeveer 30 procent van zijn benodigde maïs in, vooral uit de VS. Bijna de volledige hoeveelheid is gele maïs bestemd voor dierenvoeder en industrieel gebruik[8]. President López Obrador heeft zich geëngageerd om die import af te bouwen en tegen 2024 volledig stil te leggen.

Deze beslissing maakt deel uit van zijn plan om de Mexicaanse productie op te voeren met het oog op grotere zelfvoorziening in maïs en andere belangrijke voedselgewassen zoals tarwe, rijst, bonen en zuivelproducten.

De Mexicaanse boeren klagen al lang aan dat de spotgoedkope Amerikaanse gg-maïs sinds de invoering van NAFTA in 1994 hun eigen product volledig uit de markt geprezen heeft. De voorgestelde invoerbeperkingen zouden een grote steun zijn voor zijn Mexico Eerst-landbouwbeleid en voor de broodnodige ontwikkeling van het platteland.

Zal de regering-Biden dit plan dwarsbomen?

Voor de grote landbouwconcerns aan beide kanten van de grens is het verbod een bittere pil. “De invoer van gg-maïs uit de VS is van cruciaal belang voor veel producten in de landbouw- en voedselketen”, klaagde Laura Tamayo, woordvoerster van Mexicaanse lobbyorganisatie Nationale Raad voor Landbouw en Visteelt (CNA), een functie die zij combineert met regionaal directeur van Bayer. Monsanto, de agrochemische dochter van Bayer, produceert de onkruidverdelger Roundup en de gg-maïs dat alleen met dit product kan geteeld worden.

“Dit verbod is volslagen onrealistisch”, beweert José Cacho, voorzitter van CANAMI, de Mexicaanse Kamer van Industrie, die 25 ondernemingen omvat met onder andere graanproducenten als Gruma, producent van ontbijtgranen Kellogg en granenleverancier Cargill.

CNA-voorzitter Juan Cortina ging nog een stap verder en zei dat zijn leden een rechtszaak tegen de regering overwegen. “Ik vind dat iedereen die glyfosaat en gg-maïs gebruikt, naar de rechtbank moet stappen”, beweerde hij aan persagentschap Reuters. Hij voegde eraan toe dat ook Amerikaanse exporteurs wellicht de voorzieningen in het USMCA-handelspact zullen aangrijpen om deze maatregelen onwettig te doen verklaren.

Bronnen in de sector hebben Mexico ook gewaarschuwd dat het zonder de Amerikaanse invoer nooit in zijn behoeften zal kunnen voorzien en dat Amerikaanse boeren schade zouden lijden door het verlies van de Mexicaanse exportmarkt.

Anderen kaatsten meteen de bal terug met het argument dat Mexico niet alle Amerikaanse invoer verbood, enkel die van gg-maïs. Volgens bronnen in de zaadindustrie zijn de Amerikaanse boeren perfect in staat om niet-genetisch gemanipuleerde maïs te produceren tegen concurrentiële prijzen. Het verbod zou in de VS zelfs de ontwikkeling van een exclusieve markt voor gewoon graan kunnen aanmoedigen, iets wat consumenten in de VS overigens al jaren eisen.

Deze kwestie wordt wellicht een eerste test voor president Joe Biden en zijn door hem voorgedragen Amerikaanse handelsvertegenwoordiger Katherine Tai, wiens aanstelling op 25 februari nog moet bevestigd worden in een hoorzitting van het Congres.

Tai kreeg veel lof voor haar bijdrage tot de invoering van strengere arbeids- en milieuvoorzieningen in het handelsakkoord dat NAFTA verving. Zullen zij en de regering-Biden respect opbrengen voor het soeverein recht van Mexico om een beleid te voeren dat de Mexicaanse bevolking en het milieu beschermt en de plattelandsontwikkeling bevordert?

Foto: Twitter @TimothyAWise

Victor Suárez hoopt het in elk geval: “Wij steunen zowel op het voorzorgsprincipe vanwege de milieurisico’s als op het recht van de Mexicaanse regering om maatregelen voor volksgezondheid en leefmilieu te nemen ten voordele van heel de samenleving.”

“Wij zijn een soevereine natie met een democratische regering”, vervolgde hij, “die met de steun van een meerderheid van zijn burgers aan de macht is gekomen, een regering die gehoorzaamheid aan de Grondwet en respect voor de mensenrechten boven alle privébelangen plaatst.”

Mexico’s Decision to Ban Glyphosate Has Rocked the Agribusiness World van Timothy A. Wise verscheen in CommonDreams op 24 februari en werd vertaald door Marina Mommerency. Timothy A. Wise schrijft over de landbouwindustrie, familieboerderijen en de toekomst van voedsel in zijn boek Eating Tomorrow: Agribusiness, Family Farmers, and the Battle for the Future of Food (The New Press).

Notes:

[1]  Zie Alles wat je nog niet wist over vrijhandelsakkoorden en waarom verzet wél kan werken. NAFTA of  het North American Free Trade Agreement tussen de VS, Canada en Mexico is een vrijhandelsakkoord van 1994, waar door voor- en tegenstanders dikwijls naar wordt verwezen als ‘de moeder van alle hedendaagse vrijhandelsakkoorden’. De gevolgen van dat akkoord zijn bekend: tienduizenden geschoolde, goed betaalde, vaste banen zijn vervangen door laagbetaalde, onzekere en onveilige banen zonder werkzekerheid (en nog veel meer gevolgen) (nvdr).

[2] Maïssoorten bestemd voor gehakkeld veevoeder hebben weliswaar ‘eetbare’ kolven, maar die zijn veel te hard en te bitter van smaak voor menselijke consumptie. Als veevoeder wordt de volledige bovengrondse plant verhakseld. Deze soorten zijn zonevreemd, waardoor ze niet van nature bestand zijn tegen lokale ziektes zoals de plaatselijke artisanale soorten. Ze hebben daarom heel veel bestrijdingsmiddelen nodig om te overleven, die door Bayer/Monsanto worden geleverd in hun product RoundUp, dat zoals de naam het zegt, geschikt is als bestrijdingsmiddel tegen zowat alles (nvdr).

[3] Het voorzorgsprincipe gaat er van uit dat elk nieuw product zijn schadeloosheid moet bewijzen voor het kan geproduceerd en verkocht worden. Het is een van de grote twistpunten voor handelsovereenkomsten tussen de EU en de VS. In de VS gaat men uit van het principe dat het aan de consument is om te kiezen en aan de overheid ol te bewijzen dat een verkocht product schadelijk is. Concreet is de overheid in de VS echter zeer laks in het controleren van voedselveiligheid, alle retoriek over het tegendeel ten spijt. President Trump heeft de al zwakker regels voor voedselveiligheid nog versoepeld. President Biden is niet van plan daar op terug te komen (nvdr)

[4] Dit gebeurt voornamelijk door de onvermijdelijke kruisbestuiving met de wind (nvdr).

[5] Tortilla’s zijn de essentie van de Mexicaanse keuken. Het zijn pannenkoeken op basis van maïsdeeg, die zoals brood hier, als basisbestanddeel gegeten worden in allerlei bereidingen en vormen (niet verwarren met tortilla’s in Spanje waar men eieromeletten bedoelt) (nvdr).

[6] Maïs is een graansoort van de familie der Poaceae (vroeger Gramineae) zoals tarwe, gierst, rijst en alle grassoorten, zoals in gazons (nvdr).

[7] Milpa is een teeltsysteem dat in heel Meso-Amerika wordt gebruikt. Het woord is van Nahuatl-oorsprong en betekent “bebouwd veld”. Elke akker wordt twee jaar voor de teelt van maïs, bonen of pompoenen gebruikt en daarna zes jaar braak gelaten (nvdr).

[8] Als toevoegsel in allerlei andere bewerkte voedingsproducten (nvdr).