De filmmaker Jean-Luc Godard stelde dat de beste documentaires naar fictie neigen en de beste fictiefilms de kracht van documentaires kunnen hebben. Dat klopt voor het eerste aflevering van de driedelige documentaire BDW op de VRT. Documentairemaakster Petra De Pauw wil ons tonen wie Bart De Wever werkelijk is. ‘Mijn tactiek was die van de vlieg op de muur’, zei ze in Humo. Daar begint de illusie al: volgens de filmstiel hebben we het dan over een afzijdige camera die ongemerkt registreert.

In de gesprekjes die we te zien kregen, zit echter heel wat enscenering. De montage draait rond ‘het mysterie’ of we nu de echte Bart te zien krijgen. Blijkbaar zijn media daar na al die jaren nog niet over uitverteld. Dat het deuntje van de driedelige reeks klinkt zoals de tune van Succession, een HBO-serie over media en machtsgeile teflonmannetjes, neem ik voor eigen rekening. De framing zit niet in de anekdotiek die we zien, maar in de politieke realiteit die buiten beeld blijft. De paringsdans van de N-VA met Vlaams Belang? Weggeknipt. Het gemonteerde personage is dat van een hardwerkende bestuurder die, aldus De Pauw, ‘over een regeringsdeelname onderhandelde en de coronacrisis moest bestieren’.

War on drugs

Het script wil enkele flaters weggommen. Zo dook De Wever begin maart vorig jaar op bij de première van de musical Mamma Mia met gele olifantenpijpen. Naar eigen zeggen ‘als signaal om op te roepen om normaal te doen en gewoon buiten te komen’. Lockdown? Weg ermee! In april voerde de burgemeester campagne met de boodschap dat hij het verbod om te rusten op een bankje niet ging handhaven. Opnieuw profileringsdrang: de zwalpende zoektocht van een partijvoorzitter naar een houding ten aanzien van het federale beleid. Racisme bij de Antwerpse Politie? Nee, de war on drugs staat in het spotlicht. Die scène geeft ons het voorspelbare onderschrift van ‘de verdachte allochtonen’ mee. Handgranaten in de Antwerpse straten? Dat voltrok zich blijkbaar op de dagen dat De Pauw haar hoofdrolspeler niet volgde. Trouwens, komt de zaak van de humanitaire visa en Theo Francken nog aan bod? Komt er een return of the real, zoals de filmcriticus Hal Foster het noemt, waarbij dit trauma terug opduikt? In de georkestreerde werkelijkheid komt spoken?

Documentaires zijn natuurlijk altijd een constructie. Werkelijkheidswaarde krijgen ze pas voor zover ze op feiten zijn gebaseerd. Maar met verdraaide en verknipte feiten eindig je bij fake news. Of laten we mild zijn: een docusoap. Op dit punt toont de prent ons een andere, harde realiteit. Sinds de gebroeders Lumière krijgt het bewegende beeld een grote echtheid toegedicht, maar dikwijls zit het revelerende van een film in de realiteit die ze als productie zelf tot leven roept, wars van de wereld die ze wil tonen. De opnames liepen op het moment dat de omroep haar beheersovereenkomst onderhandelde en zoals bekend door de N-VA fel onder vuur lag. Een voorkeursbehandeling, pasmunt? Want zelfs als we een docusoap met een politicus prima vinden, al verglijdt onze democratie zo af in spektakel, hoe leg je als onpartijdige omroep dan uit dat slechts één partijvoorzitter dit privilege krijgt? De Pauw ziet het probleem niet want ‘De Wever overstijgt politiek’.

Ombudsdienst?

De VRT dekt zich in met de bedenking dat dit geen programma van de nieuwsdienst is. Handig, voor klachten kun je zo ook niet bij de ombudsdienst terecht. Nochtans mag de VRT volgens de eigen richtlijnen politici geen docusoap of een dragende rol in human interest-programma’s geven.

De plot van deze deontologische vaudeville voltrok zich in het Vlaams Parlement, vorige woensdag voorafgaand aan de uitzending. Toen Jos D’Haese (PVDA) mediaminister Benjamin Dalle (CD&V) interpelleerde over dit belangenconflict, waardoor de beheersovereenkomst ook geschonden is, trok die een paraplu open. De politiek zal zich nooit moeien met de onafhankelijkheid van de openbare omroep, klonk het. Maar legde de nieuwe beheersovereenkomst de VRT dan geen monitoring op om de neutraliteit van de zender te bewaken? En illustreert de BDW-docusoap niet hoe de omroep naar een staatszender neigt, dansend naar de gele olifantenpijpen van de voorzitter van de grootste partij? Volgens Bart De Wever is België geen democratie. Zijn eigen documentaire en het onthaal ervan tonen iets anders: het falen van het democratisch bestuur van de Vlaamse regio. Eén voordeel voor de VRT: blijkbaar zijn richtlijnen in Vlaanderen rekbaar.