In de filmwereld is “pleading insane” de redding. Je komt in een psychiatrische instelling terecht en na korte tijd blijkt dat je genezen bent want je had in de eerste plaats niets en je bent weer vrij. Zo simpel is het echt niet in de echte wereld. Bij de laatste rechtszitting voor Breivik ging het om de discussie of hij al dan niet toerekeningsvatbaar is. Hijzelf speelt het spel hard en ideologisch vasthoudend en om exact die reden moeten we eens gaan bekijken hoe wij omgaan met toerekeningsvatbaarheid.

Uit het wetboek van Strafrecht: “Niet strafbaar is hij die een feit begaat, dat hem wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens niet kan worden toegerekend.” Dat is ontoerekeningsvatbaarheid. Ik weet niet of ze in het Scandinavische noorden er veel verschil in hebben gestopt maar de zaak Breivik gaat een modelzaak zijn voor dit concept.

First things first

Om u even up to date te brengen met de gehele zaak. Breivik zelf pleit onschuldig. Het is te zeggen, hij erkent zijn daden, hij geeft ook toe dat hij het gedaan heeft maar hij wil beroep doen op zelfverdediging aangezien hij de maatschappij verdedigde tegen het Moslimgevaar dat door linkse politiek werd binnengehaald. Hij erkent de criminele omvang van zijn daden niet. De rechter noteerde dit als pleiten voor onschuldig. In de rechtszaal liet hij ook verstaan geen autoriteit te erkennen van de rechters aangezien die hun mandaat gekregen hebben van partijen die multiculturalisme steunen. Ook stak hij zijn rechtse gebalde vuist in de lucht om zijn radicaal-rechtse overtuiging duidelijk te maken.

In zijn manifest schrijft hij, gericht naar potentiële volgelingen, dat een arrestatie de eerste stap is van de propagandafase en dat een rechtszaak een podium is naar de wereld toe. De rechtsgang is voor Breivik niet meer dan een publieke poging om zijn gedachtegoed te verspreiden.

Officieel?

Deze rechtszaak diende om de toerekeningsvatbaarheid van Breivik te bepalen. Een eerste test wees uit dat hij crimineel krankzinnig is. Een latere test sprak dan weer over gebrek aan bewijzen voor psychose. Zegt niet meer dan dat ze officieel niets kunnen vaststellen.

We kunnen het hem vriendelijk vragen en dan vertelt hij ons dat hij toerekeningsvatbaar is. Zo niet zouden al zijn daden alsook zijn manifest het werk van een krankzinnige zijn en dus in politiek gewicht en waarde verliezen. Hij wil toerekeningsvatbaar verklaard worden zodat zijn acties en zijn schrijfwerk als oprecht beschouwd worden.

Welk verschil brengt dit met zich mee gerechterlijk? Als hij toerekeningsvatbaar verklaard wordt, staat er een maximum van 21 jaar te wachten met de mogelijkheid tot verlenging (onbepaalde duur) naargelang latere evaluatie. Kwestie van te zien of hij na die gevangenisstraf nog een gevaar vormt voor de maatschappij. Ontoerekeningsvatbaarheid brengt hem dan opsluiting in een psychiatrische instelling op voor onbepaalde duur. Met periodieke herevaluaties natuurlijk.

Het dilemma

Ik herinner me een tijd terug dat ik eens een opmerking maakte over de tendens om een blanke, Westerse crimineel ontoerekeningsvatbaar te noemen en een gekleurde, niet-Westerse crimineel een terrorist. Dat die twee eigenlijk niet zo ver van elkaar afstaan maakt niet zoveel uit als aan beide termen andere consequenties hangen.

Zelf ben ik trouwens voor een gevangenissysteem waarin elke crimineel als mentaal ongezond wordt behandeld. Criminelen en zeker die van het zware kaliber, horen onder psychiatrische begeleiding thuis. Met het doel van rehabilitatie natuurlijk. Ook herbergt een crimineel brein een schat aan psychologische informatie die die moeilijke tak van gezondheidszorg kan bijschaven. Ongeacht mijn standpunt daarin, zitten we met een systeem waarbij de ‘ontoerekeningsvatbare’ onder psychiatrische begeleiding valt en de terrorist in de gevangenis.

Breivik is een terrorist, zoveel is zeker. Op enkele sinistere personen na misschien, zullen er maar weinig niet akkoord zijn met die stelling. Hij hoort achter slot en grendel, ook zoveel is duidelijk. Liefst voor een zo lang mogelijke tijd. Hij is een bedreiging voor onze samenleving.

De vraag blijft echter branden of hij toerekeningsvatbaar is. We gaan het moeten overlaten aan de experts maar waar hopen we op? Toerekeningsvatbaarheid levert hem 21 jaar in de cel op, zijn werk blijft een politiek manifest en dat is het zo’n beetje. We kunnen hopen dat de Noren hem na die 21 jaar blijven vasthouden. Ontoerekeningsvatbaarheid zorgt er echter voor dat hij onder psychiatrische begeleiding opgesloten wordt. Zijn daden alsook zijn manifest gaat de geschiedenis in als het werk van een ‘gek’. Maar trappen we dan niet weer in het spelletje van de Westerse gek tegenover de niet-Westerse terrorist?

Daarom is het tijd dat we stoppen met twee kampen te maken. Om een zwaar crimineel feit te plegen, moet er mentaal al iets misgegaan zijn. Een terrorist mogen we niet aanzien als iemand die mentaal gezond is. Laten we ook de medaille eens omdraaien, iemand die overduidelijk mentaal incapabel is om de verantwoordelijkheid van zijn feiten te dragen, pleegde net zozeer een feit en vormt een gevaar. De grens waar iemand werkelijk ‘ontoerekeningsvatbaar’ wordt verklaard zou heel veel hoger moeten liggen. Maar wat doen we ondertussen met Breivik?