Als socialisten iets uit de 20ste eeuw moeten leren, dan is dat zowel het stalinisme alsook de sociaaldemocratie die zich vast reed in ‘de derde weg’ een mislukte piste is. Dat stelde de filosoof Slavoj Žižek, tijdens een zoveelste pleidooi om het socialisme vandaag opnieuw uit te vinden. Hij windt er overigens geen doekjes om: allerhande protestacties, hoe terecht de verontwaardiging ook, zijn uiteindelijk tevergeefs als we geen alternatieven kunnen aanreiken.

In dit opzicht is het een lovenswaardig voornemen van De Standaard om een ideologische discussie met onze partijvoorzitters aan te gaan. Helaas zijn zowel de interviewer als geïnterviewde blijkbaar niet in staat om die discussie ook echt te voeren, zo blijkt uit het interview met Bruno Tobback van dinsdag (DS, 29/01/2013 ‘Niemand mag eindigen in een kartonnen doos’).

Wel leerrijk is het feit dat Bruno Tobback aangeeft dat politiek nooit zijn roeping was. Zonder er goed en wel voor te kiezen, kwam hij ten tijde van het Agusta-schandaal op om zijn achternaam te laten renderen voor papa’s partij in nood. Sindsdien is hij ‘advocaat’ van dienst, die het familiebedrijf naar best vermogen verdedigt.

Een advocaat is zelden een bevlogen ideoloog, dat valt ook in dit gesprek erg op. Zelfs als we er voor opteren om de tegenspraak tussen de daden van de SP.A en de woorden van de voorzitter ter zijde te laten en alleen aandacht te hebben voor wat er in het interview wordt gezegd, vallen we nog van de ene verbazing in de andere.

Politieke patserij

Ten eerste, Tobback blijkt ook nu weer heel voldaan, tevreden en auto-immuun te zijn. Hij is vooral niet van plan om over de flaters van zijn partij te praten. Daar geeft hij een mooi excuus voor: SP.A is een beleidspartij, en die maakt haar handen vuil. Met de keuze voor ‘goed bestuur’ stelt men zich sowieso kwetsbaar op, aldus Tobback, die ons blijkbaar wil doen geloven dat goed bestuur steeds op kritiek zou stuiten.

Kritiek geven, dat zou ook veel te gemakkelijk zijn, dat legt hij simpelweg naast zich neer, want dat is volgens hem een vermoeiend zwart-wit-verhaal. SP.A zou bovendien een linkse partij zijn, en de moeilijkheid voor links is dat die de maatschappij wil veranderen, wat inspanningen vergt. Het maakbaarheidsidee impliceert immers dat men voor een complex verhaal kiest dat veel uitleg vraagt, en daarom snel af te schieten is door voorspelbaar rechts. Handig toch, dat ‘links’-imago?

Tobback is ook optimistisch, want de links-rechtsdiscussie is terug, en dat zal zijn partij geen windeieren leggen. Nochtans blijkt ook uit dit interview dat er heel weinig reden is om aan te nemen dat SP.A effectief een linkse partij is.

Hoewel Tobback naar eigen zeggen zijn neus ophaalt voor verontwaardiging, weet hij alvast wel dat heel wat verontwaardigden zijn richting zullen uitwaaien. Bonuspunten: ideologisch kan hij dus zoveel freewheelen als hij wil, want er is de garantie van een oppositiepartij aan zijn linkerzijde, die het werk voor hem opknapt.

Toch zou het sportief zijn als centrumlinks een beetje zou meewerken. Helaas is dat wat te veel gevraagd: kleinlinks wordt nog maar eens de kop ingedrukt en de eigenlijke ideologische discussie zoveel mogelijk vermeden: “Links en linkser, dat bestaat voor mij niet”. “Interne discussies aan de linkerzijde laten mij steenkoud”.

Over PVDA+: “Opus Dei is ook katholieker dan de paus, maar de Kerk is en blijft de Kerk”, zo bromt deze cynische advocaat wat ongelukkig, want daarmee geeft hij wel aan dat hij graag de paus van een linkse kerk zou willen zijn.

Ideologische luchtgitaar

Als het dan op ideologie aankomt, kan de lezer alleen maar verschrikt vaststellen wat dit kopstuk zoal in de groep gooit. Het doet denken aan de paniek over de kwaliteit van de leraren in opleiding, waarover de media onlangs nog met zoveel animo berichtten. Kandidaat-leraren die onder meer dachten dat de Koude Oorlog een conflict over de Noordpool was.

Nu maakt Tobback hier een politieke variant op. Om ons van de brandende strijdbaarheid van zijn partij te overtuigen, stelt Tobback jr. bijvoorbeeld: “De bankencrisis is opgelost met een socialistisch recept”!

Hoewel dit een noodplan van Leterme (CD&V) en Reynders (MR) was, en bovendien een prachtig voorbeeld van een neoliberaal beleid is – een verzorgingstaat voor de woekerende bankiers – is dat het beste voorbeeld waar Tobback kan opkomen om zijn linkse partij te promoten?

We hebben na het Dexia-debacle nog steeds geen overheidsbank, maar goed, Tobback is alvast trots en bevredigd, want hij weet hoe moeilijk het is voor ‘links’ om vertrouwen te krijgen. Hij kijkt ook op naar zuster Jeanne Devos omdat die niet alleen de armen probeert te helpen, zoals moeder Theresa, maar ook naar structurele oplossingen zoekt.

Helaas was er in dit interview blijkbaar geen tijd om in te gaan op de ‘structurele’ oplossingen die Bruno voor ogen heeft. Het ABVV krijgt wel een zoveelste signaal te horen dat ze niet te veel op hem en zijn partij moeten rekenen: “Ik ben opgegroeid met Greenpeace, meer dan met de vakbond. Theoretisch gesproken had ik een groene jongen kunnen zijn.”

Het wordt helemaal watertrappelen als Tobback aanstipt dat marxisme betekent dat een toenemende rijkdom van het kapitaal bij een minderheid neerkomt op een ‘toenemende kwetsbaarheid’ van een meerderheid. ‘Kwetsbaarheid’? Is dat hoe men bij de SP.A de ‘uitbuiting’ in Europa, om het nog niet over de rest van de wereld te hebben, met enig eufemisme placht te noemen?

De missie van het socialisme zou vervolgens zijn: “de welvaart rechtvaardig verdelen”! Het woord ‘kapitalisme’ krijgt hij blijkbaar niet over de lippen, laat staan dat daar iets mis mee zou zijn. Nee, ‘Tobbackiaans socialisme’, dat is er voor zorgen dat er ook wat kruimels van de tafel van de kapitalist vallen. Want “een solidaire samenleving is beter voor iedereen”.

Dan toch eerder moeder Theresa blijkbaar. Desondanks laat Bruno Tobback verder niets aan de onduidelijkheid over: “de banken nationaliseren, een miljonairstaks invoeren – dat is allemaal nonsens”. Een goedkoper pleidooi voor een ideologische status-quo is nauwelijks denkbaar.

Non-ideologische discussie

Zoals helaas te verwachten was, wordt in het aangekondigde voornemen om de ideologische discussie nu eens aan te gaan, het vermoeden bevestigt dat traditionele partijen hun ‘verhaal’ al een tijdje bij elkaar moeten fietsen met allerhande tegenstrijdigheden.

In de afwijzing van het socialisme pur sang zijn de voorzitters van de SP.A nochtans erg beginselvast. Steve Stevaert stelde in het verleden al, zo merkte Peter Mertens in zijn boek Hoe durven ze? (2011) op: “het kapitalisme bestrijden? Dat is totale onzin.”

Caroline Gennez: “Een maatschappijdiscussie over socialisme kan leuk zijn op café, maar is toch vooral ‘waste of energy’.” Het tobbackisme jr. is in ideologisch opzicht een vastberaden voortzetting van een traditie.

En De Standaard? Als promo voor deze ideologiereeks was er wel het speelse, maar ridicule idee om Bruno als Marx af te beelden. Desondanks is de vooringenomenheid bij de vragen van de interviewer verbluffend. Zo valt de cynische vraag: “Is solidariteit nog wervend?”

Tobback antwoordt desondanks gematigd: “Ik denk van wel.” Nog eentje: “Geeft een socialist mensen het vermoeden van onschuld?” Of je deze vraag nu met een ‘ja’ of ‘nee’ beantwoordt, in beide gevallen ga je mee in de discriminatie van de vragensteller, want sowieso bevestig je dan het vooroordeel dat er zeer goede redenen zijn om aan te nemen dat iedere migrant een potentiële parasiet is, iedere werkloze een potentiële profiteur en iedere zieke een potentiële luiaard is.

Zijn bijvoorbeeld ondernemers, beleggers of politici dan sowieso onschuldig? Maar dat De Standaard een radicale krant is, dat wisten we al. Benieuwd of deze interviewer en Gwendolyn Rutten woensdag zoete broodjes bakken in het vervolg van deze reeks.

Wat we intussen wel weten: Tobback die ons wil doen geloven dat hij een socialist is, lijkt verdacht veel op het reclameclipje waarin de Danske Bank het activisme van Occupy tracht te recupereren.