Op 2 november werd op de Franse scholen een minuut stilte en een huldiging gehouden ter nagedachtenis van de vermoorde leraar Samuel Paty. Die herdenking was van bovenaf opgelegd en centraal ingevuld. Ze ging gepaard met nogal wat incidenten, er was sprake van 400. Ik maakte er al eerder bedenkingen bij. (1) Maar wat komen we door de nieuwste gegevens over het protest te weten?
Het aantal meldingen van incidenten is gestegen tot 800 – een groot aantal werd blijkbaar maar met vertraging gemeld. Het Ministerie van Onderwijs licht het cijfer toe: 90% van de incidenten hadden te maken met leerlingen, een zestigtal met ouders. Het ministerie verdeelt ze als volgt: provocaties 20%, contestaties 20%, apologie van het terrorisme 17%, weigering van deelname 12%, verstoringen, dreigingen, niet-gekwalificeerde feiten (de rest). Als reactie hierop werden 44 leerlingen definitief van school gestuurd en 131 tijdelijk. Vier leerlingen kregen een blaam en 48 een waarschuwing. Er werden 286 signalementen doorgegeven aan de politie en gendarmerie en 136 aan de procureurs van de Republiek. (2)
Het ministerie klasseert deze “incidenten” wildweg onder “situaties van inbreuk op het principe van de laïciteit” en criminaliseert ze daarmee zonder onderscheid. Het lijkt nochtans belangrijk meer te weten over de motivering van deze “incidenten”. Qua standpunten is er immers een hele waaier van mogelijkheden. Je kan in het algemeen vinden dat dergelijke karikaturen niet mogen gepubliceerd worden, of je kan vinden dat ze niet in de les op school horen te worden getoond (en zeker niet de meest obscene die Paty gebruikte), of je kan vinden dat Paty de doodstraf verdiende voor zijn lessen, of je kan vinden dat de moordenaar Paty terecht om het leven bracht, maar dat de onthoofding een stap te ver was, of je kan vinden dat moord met onthoofding een goede reactie op de feiten was. Pedagogisch, disciplinair en juridisch zijn dat nogal verschillende zaken. Ook de aard van het protest kan zeer verschillend zijn, zoals de gegevens van het ministerie ook duidelijk maken. Een herdenking verstoren is iets anders dan weigeren eraan mee te doen. Je zou ook graag vernemen hoe de ouders precies reageerden, en waarom. Meer in het algemeen kan je het ongepast vinden dat de overheid sympathie voor Samuel Paty oplegt en hem tot martelaar van de vrije meningsuiting maakt (wat hij natuurlijk helemaal niet was of wilde worden).
Niet iedereen laat zich ringeloren
Een groot probleem is dat de overheid geen enkele neiging heeft tot dialoog en geen discussie toelaat, nochtans een basisvoorwaarde voor het “vivre ensemble” dat president Macron beweert te verdedigen. De overheid luistert in deze zaak niet naar leerlingen en ouders, maar dringt haar interpretaties en ideologie botweg op, niet alleen aan de betrokkenen, maar aan de hele samenleving. Zelfs een analyse van het protest wordt niet geleverd, alles blijft op het niveau van repressie. Het rendement daarvan is twijfelachtig. Misschien passen sommige jongeren in de toekomst wat meer op, en waarschijnlijk komen er heel wat in moeilijkheden met hun schoolloopbaan, maar of ze tot “inkeer” komen is maar de vraag. Bij velen zal de repressie allicht maar meer ergernis over en zelfs haat tegenover het Franse islamofobe staatsbestel oproepen. Positief is dan weer dat zo velen zich niet hebben laten ringeloren door de overheid en het aangedurfd hebben tegen de officiële propaganda in te gaan. Hopelijk groeien uit deze groep straks taaie militanten.
Macron heeft de zaak-Paty aangegrepen en misbruikt om zijn al eerder opgestarte strijd tegen het islamisme te versterken. Daartoe is het nodig verwarring te zaaien, met name de actie van de moordenaar en de actie van de leerlingen en de ouders, gesteund door de moslimactivist Sefrioui, aan elkaar te koppelen. Maar die zijn helemaal verschillend: de protestactie draait niet rond de vrijheid van meningsuiting (of van onderwijs), maar rond de pedagogiek, zeg maar: het pedagogische geknoei, van Paty. De actiegroep had daar legitieme en zeer pertinente kritiek op en voor zover bekend was zijn actie volkomen legaal. Dat de moordenaar, die op zoek was naar een slachtoffer, via het protest tegen Paty op het idee kwam deze man uit te kiezen, ligt niet aan de actiegroep.
Hoe promoot je het “vivre ensemble”?
Maar de doordrammende stormram van Macron, Minister van Binnenlandse Zaken Darmanin, die zich niet hoort te mengen in een lopend gerechtelijk onderzoek (nooit gehoord van de scheiding van de machten?), creëerde een mediahetze tegen de actiegroep door die te criminaliseren: hij zou een “fatwa” uitgesproken hebben tegen Paty, versta: een oproep tot moord. En dezelfde minister valt nu een moskee lastig omdat die de video van de actiegroep op haar website geplaatst had. Dus een gewelddadige moskee, “geradicaliseerd”? Maar wat is er fout aan als een actiegroep een video online zet om zijn zaak te verdedigen en te propageren, en als een moskee deze voor moslims relevante informatie verder verspreidt, als daarbij geen wetten overtreden worden?
Het conflict rond de problematische pedagogiek van Paty draaide niet om de zogenaamde vrije meningsuiting of de vrijheid van onderwijs, maar om het tonen van cartoons in de les (waaronder een uiterst obscene), en het segregerende concept. Namelijk dat niet-moslims daar geen probleem mee hebben of horen te hebben, maar moslims helaas wel, zodat die dan maar even moeten wegkijken of buitengaan. Met laïciteit heeft dat niets te maken, wel met tactloosheid, gebrek aan respect en empathie, en gebrek aan pedagogisch inzicht.
Dat ook de inspectie vond dat Paty in de fout ging met zijn idee van laïciteit, wordt door de overheid verdoezeld of zelfs ontkend. Een pas vrijgegeven rapport benadrukt dat Paty volledig gesteund werd, terwijl toch bekend is dat niet alleen de inspectie, maar ook collega’s van Paty niet akkoord gingen met zijn pedagogiek. (3) Maar vermits Macron Paty om politieke redenen heilig verklaard heeft, is er geen echt debat over de kern van de zaak meer mogelijk. Moet je om iets over de vrijheid van meningsuiting uit te leggen vreselijk kwetsende cartoons tonen aan moslimkinderen? En moet je andere kinderen suggereren dat die cartoons acceptabel zijn, en het tonen daarvan aan moslimkinderen ook? Moeten moslimkinderen zo gedresseerd worden dat ze beledigende afbeeldingen zonder verpinken en zonder protest accepteren? Moeten de andere kinderen leren dat moslims zich daarin moeten schikken? Is de cultuur van het beledigen iets wat op school moet worden aangeleerd, of juist omgekeerd, bespreekbaar gemaakt en bekritiseerd? Zijn die cartoons en die huldiging van Paty het aangewezen middel om iets te verduidelijken van het “vivre ensemble” dat Macron zegt te verdedigen?
