KURSK: Matthias Schoenaerts in Thomas VInterbergs duikbootdrama
Recensie -

Thomas Vinterberg: “Kursk is een Griekse tragedie”

Feestje! 'Festen', de cultfeestfilm van de Deense filmmaker Thomas Vinterberg blaast dit jaar 20 kaarsjes uit. Deze ontluisterende kijk op een bourgeoisfamilie n.a.v. een verjaardagsfeest blijft eeuwig jong maar was voor Vinterberg en de subversieve Dogma-beweging zowel een begin als eindpunt. De cineast herbronde zich en bewijst zijn vitaliteit met een als Griekse tragedie gepresenteerd duikbootdrama. Kursk, met Matthias Schoenaert, is zowel een waargebeurd verhaal als een universeel drama over menselijkheid, kameraadschap, hoop en dood.

woensdag 7 november 2018 13:16
Spread the love

In 2010 maakte Festen-regisseur Thomas Vinterberg (° 1969) met Submarino reeds een film waar sprake is van onderzeeërs en thema’s als schuldgevoelens, woede, verdriet en de onzekerheden verbonden met vaderschap aan bod kwamen. Na dit broederfictieverhaal duikt Vinterberg nu met Kursk in het waargebeurde verhaal van de Russische mariniers die na een ontploffing aan boord van hun onderzeeër in de Barentsezee verdrinken omdat hulp te lang uitbleef.

Onder hen Mikhail (rol van Matthias Schoenaerts) die samen met zijn vrienden tracht te overleven tot ze (hopen) gered (te) worden. Terwijl Tanya (Léa Seydoux) op het thuisfront zit te wachten op hun terugkeer en langzaam begint te beseffen dat de overheid meer begaan is met militaire geheim dan met de levens van de soldaten. In de duikboot nemen de spanningen toe naarmate de luchtvoorraad slinkt, thuis lopen de emoties hoog op wanneer de gezagsdragers zich in geheimhouding hullen.



KURSK: Klassieke cinema van Dogma filmer Thomas Vinterberg

Voor heroïek moet je niet bij Thomas Vinterberg zijn, voor drama des te meer. Kursk is een spannende duikbootfilm, geknipt voor de fans van K19, Das Boot, The Abyss, Crimson Tide, Run Silent, Run Deep, Operation Pacific, Hell and High Water en We dive at dawn. Maar het is vooral ook een stevige, universele, Griekse tragedie met het conflict tussen individualisme en solidariteit als onderstroom. Tijdens Film Fest Gent hadden we een gesprek met de regisseur van deze Belgische co-productie.

Herinnering en geheugen

Naar het einde van Kursk toe vraagt Mikhail (Matthias Schoenaerts) aan zijn vriend, die op jonge leeftijd zijn vader verloor, wat hij zich nog van zijn vader herinnert. ‘Niets’ is het pijnlijke en tragische antwoord. Wou je een film maken over herinnering en geheugen?

Thomas Vinterberg: “Ik wou een film maken over liefde, verlies, dood en de restanten van liefde nadat je gestorven bent. Mijn vrouw Helene Reingaard Neumann is een priesteres en een actrice, ze speelt ook in Kursk, en met haar spreek ik veel over deze dingen. Ze vindt het interessant dat mensen honderd jaar geleden praten over de dood als een onderdeel van het leven. Toen stierven mensen sneller en nu mensen niet zo vlug meer overlijden is de dood haast een taboe geworden. Een taboe dat verbonden is met veel angst. Daarom is het de taak van literatuur en film om over de dood te praten. Deze scène gaat over de voortzetting van een leven na de fysieke dood



KURSK: Geheugen en herinnering

van iemand.”

Hoe uitdagend is het om een verhaal te vertellen waarvan iedereen de tragische afloop kent?

“Het is uitdagend zoals elke film een uitdaging is. Wat wij moesten doen als filmmakers, was het publiek uitnodigen om zelf die personages te worden en met hen op reis te gaan. En die personages blijven teren op hoop terwijl ze op de bodem van de zee liggen met hun duikboot, dus ook het publiek moet hoop koesteren.

Wanneer de film werkt bewaren kijkers die hoop, zelfs al weten ze diep vanbinnen wel hoe het eindigt. Wij zijn als mensen heel beslagen in het onder de mat vegen van dingen, van het negeren van zaken en dat doen ook mensen wanneer ze Kursk bekijken in de bioscoop. Ze blijven hopen dat we het einde anders zullen laten uitdraaien. Je creëert als cineast die illusie, en probeert om mensen daarin te laten duiken.”

Feit en fictie

Ben je dicht bij de historische feiten gebleven?

“Laat me duidelijk zijn, Kursk is een fictiefilm en geen documentaire. Om die stap naar de wereld van fictie te illustreren: het hoofdpersonage had in de realiteit geen kinderen. Maar we wouden dat hij representatief was voor de rest van de volledige crew, met inbegrip van alle vaders die in totaal 79 kinderen achterlieten. Ik veranderde tevens alle namen van de Russische admiralen, en haalde Poetin eruit omdat ik niet met het vingertje wilde wijzen.



KURSK: Thomas Vinterberg goes The Deer Hunter

De film gaat immers over iets groter, over menselijkheid en de human condition. Dat belet niet dat we, omdat we ons baseerden op een waargebeurd verhaal, veel moeite deden om trouw te blijven aan de waarachtigheid van het verhaal. Zo huurden we een Russische adviseur in, die vroeger zelf dienstdeed op die duikboten. Ook hadden we de echte David Russell (de Britse officier vertolkt door Colin Firth) bij ons gedurende het hele proces. En ik liet Matthias heel wat handleidingen lezen over al die duikboottechnieken, compartimenten en scheepstermen.

Maar sommige dingen weten we ook gewoon niet. Hoe lang ze overleefden, bijvoorbeeld. Er zijn daar vier grondige onderzoeken over, en alle vier zeggen ze iets anders. Maar waarschijnlijk was het wel minder lang dan wij in de film doen uitschijnen. Wat we wel weten is dat er een explosie heeft plaatsgevonden. De helft van de gevonden lichamen vertoonde brandwonden, de andere helft niet.

Wat aangeeft dat sommigen zich onder water bevonden, anderen niet. We weten ook dat het waarschijnlijk de zuurstof generator was die voor de explosie heeft gezorgd. Wat we niet weten is of ze reeds dood waren en hoeveel er eventueel nog even geleefd hebben. Dat is het soort keuzes dat we hebben moeten maken voor deze fictiefilm.”



KURSK: Briljante Matthias Schoenaerts

 

Waarom koos je ervoor opnieuw samen te werken met Matthias Schoenaerts?

“Hij was diegene die mij uitnodigde om deze film te maken! Matthias is een zeer zeldzaam schepsel. Hij is extreem getalenteerd, bezit een enorme artistieke integriteit en is een echte man. Trots, sexy en vervuld van veel waardigheid. Maar tegelijk heeft hij van die kwetsbare ogen die een zekere tristesse uitstralen.

Verder kent hij heel wat acteertechnieken, hij speelt al sinds zijn kindertijd met zijn vader Julien. Het is dus een hele waaier van kwaliteiten waarmee hij me intrigeert. Nieuwsgierigheid is een drijvende factor voor mij. Veel acteurs doen op den duur altijd hetzelfde, waardoor hun carrière in elkaar stort. Bij Matthias blijf ik nieuwsgierig omdat er steeds zoals aan de hand is.”



KURSK: Klassiek duikbootdrama

Geen aanklacht, wel woede

Het verhaal doet de ronde dat je tijdens het draaien op tegenkanting van de Russische overheid stuitte. Klopt dat?

“Laat me eerst en vooral een internet spook doden: er is mij nooit gevraagd geweest om Poetin uit de film te halen. Dat was een belangrijke symbolische beslissing die we zelf namen. Namelijk de keuze om niet te verwijzen naar specifieke mensen en specifieke verhalen. We kozen er bewust voor om het universeler te maken.

Wat de productie betreft zijn we aanvankelijk wel, omdat we scènes op Russische oorlogsboten wilden opnemen, in zee gegaan met een Russisch bedrijf dat bepaalde voorwaarden stelde. Ze wilden dat ik zekere aspecten meer benadrukte in de film, maar het werd snel duidelijk dat ze daarbij niet echt bezorgd waren om de waarheid. Het ging hen meer om hun visie op hoe het er allemaal moest uitzien, en dat was voor mij problematisch.

Daarnaast was er het productiehuis EuropaCorp, een Amerikaans bedrijf, en de combinatie met de Russen bleek niet te werken. Uiteindelijk heeft EuropaCorp de samenwerking opgeblazen. Het ging om een zakelijk conflict gecombineerd met veel wederzijds onbegrip: de mensen in Los Angeles vonden het niet nodig om die Russen te begrijpen en omgekeerd. Van beiden zijden was er veel arrogantie en gebrek aan empathie.”



KURSK: Vintage Vinterberg

Kursk is geen aanklachtfilm maar bevat wel veel woede.

“We benadrukken inderdaad wel dat er iets scheef zat in het systeem van de Russische zeemacht. Ze namen de beslissing om geen buitenlandse hulp te aanvaarden. Die beslissing is interessant omdat ze me kwaad maakte maar ook omdat het wijst op een onderliggende vraag: wat betekent dat voor Russische burgers? Hoe interpreteren ze het ‘offer’? Het ging aan de ene kant om die 23 mensen in de duikboot, maar aan de andere kant ook over de nationale trots en de militaire geheimen.

Plus het besef dat tijdens het beleg van Stalingrad 250 000 mensenlevens verloren gingen. In het westen zien we ons graag als redders maar het zou me niet verbazen mocht de CIA in een vergelijkbare situatie ook heel wat bloed aan de handen hebben. Alleen bespelen zij de pers beter. In Rusland leeft een gevoel van collectiviteit, van solidariteit en dat verschilt van de meer individualistische westerse kijk.

Ik wil de houding van de Russen niet goedpraten maar wel er op wijzen dat zij een andere kijk hebben op de dingen. Ik wil hen wel begrijpen al ben ik ook wel woedend. Precies daarom is er ook dat kleine jongetje op het einde, die weigert om de Russische gezagvoerder een hand te geven. Ergens ben ik dat jongetje.”



KURSK: Kameraadschap en solidariteit

The Deer Hunter revisited

In het begin verbind je met de aan The Deer Hunter herinnerende huwelijksfeest scène collectiviteit met kameraadschap.

“Eer en kameraadschap. Daar draait het om. Ik ga de link met The Deer Hunter niet ontkennen. Filmmaken draait om stelen en ik vond Michael Cimino’s scène zo sfeervol en dramatisch dat er wou aan refereren.”

Over stelen gesproken, je had gebruik kunnen maken van de truc van The Hunt for Red October waar Sean Connery een zin Russisch praat om dat over te stappen naar Engels. In Kursk spreekt iedereen heel de tijd Engels.

“Ik heb effectief aan dat specifiek trucje gedacht. Maar ik heb het nog eens bekeken en het kwam me heel kunstmatig over. Voor mijzelf was die taal van in het begin erg problematisch. De film speelt in Rusland en iedereen spreekt Russisch. Dat is duidelijk een probleem. En ik maakte dat probleem groter door de heel erg Russische huwelijksscène waarnaar je verwijst toe te voegen. Door het scenario aan te passen groef ik mijn eigen graf (lacht). Het deed me zelfs bijna rechtsomkeert maken.

Maar dan ben ik er beter over beginnen nadenken. Wat is taal in films eigenlijk? Volgens mij gaat het om meer dan de woorden die uit iemands mond komen. Uiteindelijk heb ik er een uitdaging van gemaakt voor mezelf. Het verplichtte me om de authenticiteit en de waarachtigheid zo op te drijven dat wat er tussen de personages leefde nog echter te maken. Het feit dat ze Engels spraken, beschouwde ik als een pistool dat ik tegen mijn hoofd drukte en me dwong waarheid na te streven.



KURSK: Westerse redders

Ik ben nu niet naar Rusland gegaan om de cultuur te bestuderen, want om eerlijk te zijn, dat durfde ik niet. Maar ik ben er in het verleden wel al geweest, en toen bewonderde ik de nuchterheid en directheid van Russen. Hoe meer je oostwaarts gaat, hoe minder er gezeverd wordt. Het is een trotse cultuur. Ik probeerde ook zoveel mogelijk de clichés te vermijden uit respect en nederigheid. Behalve één keer: wanneer de mariniers wodka bovenhalen in de duikboot. “Stop! Wij hadden geen wodka aan boord!”, riep onze adviseur tijdens die scène. “Hadden jullie dan geen alcohol?”, vroeg ik. “Jawel, maar wij dronken rode wijn”. Toen heb ik echt gezegd: “Dude, dat gaan mensen nooit geloven.”

Wel grappig, hoe net de realiteit soms kunstmatig overkomt. Om terug te komen op mijn kennis van Rusland, ik vertrok vanuit respect en nieuwsgierigheid. Bij Festen kreeg ik die vraag ook: hoe vertrouwd was ik met bourgeois middens? Niet dus, ik groeide zoals je weet van Kollektivet op in een commune en droeg zelfs nooit een pak, laat staan dat ik aanwezig was geweest tijdens dergelijke diners. Maar ik begon juist films uit nieuwsgierigheid en deze nieuwsgierigheid gaat vaak gepaard met bewondering. Ik heb altijd al veel respect voor Rusland had, het is een trotse en boeiende cultuur.”

Een Griekse tragedie in Rusland

Kursk heeft ook wat van een Griekse tragedie en je gebruikt de decors, met name de appartementsgebouwen in de havenstad met uit de ramen roepende vrouwen, als een soort Grieks koor. Een koor dat tijdens de persconferenties de overheid voor schut zet.

“Ik begrijp wat je zegt en onbewust was ik daar ook mee bezig. Het is ontstaan uit mijn fascinatie voor de plaats, de mensen en de tragedie. De scène waar je naar verwijst, met echtgenotes van militairen die elkaar oproepen om niet stil op de achtergrond te blijven, heb ik zelf verzonnen. Maar weet je, filmmaken moet dom blijven tot de film af is. We moeten immers zeker zijn dat we ons emotioneel kompas volgen en niet ons intellectueel kompas.



KURSK: Griekse tragedie in Rusland

Filmmaken is zoals verliefd worden ingewikkeld en een tikkeltje irrationeel; je moet je laten meevoeren. Achteraf kan je er over nadenken en dan leer ik van mensen als jij. Dan besef je: ja, ik heb die elementen van een Griekse tragedie visueel uitgedrukt in de film. Het filmeinde, met het koor in de kerk, bevat duidelijke verwijzingen. Dus inderdaad, Kursk is een Griekse tragedie.”

De erfenis van Dogma

Je tekende, 20 jaar geleden, met Festen voor de eerste Dogma 95 film. Hoe kijk je terug op de beweging die je samen met o.m. Lars von Trier opstartte via een manifest dat de ondertekenaars verplichtte zich bij filmmaken te houden aan 10 strikte regels?

“Ons opzet toen was filmmaken helemaal te strippen, terug naakt en puur te maken. Het was een manier om je als filmmaker via artistieke risico’s scherp te houden. Maar toen ontplofte alles in ons gezicht, want het werd een hype. We wilden dat succes ook, omdat we een stroming wilden ontwikkelen, maar het leidde tot een mode, een stijl, en dat was meteen ook het einde. Want het artistieke risico verdween en het werd een stijl.



KURSK: Een boos jongetje

 De hype rond Festen was zowel het begin als het einde van de beweging. Voor mij persoonlijk gold ook dat Festen de ultieme film was die ik in die richting kon maken. Ik moest me totaal herontdekken om die film te kunnen maken. Festen had alles wat ik was als filmmaker, alles waar ik vandaan kom. Maar ik geraakte niet verder dan dat, dus ik moest mezelf weer vernietigen. Wat ik grondig deed met films zoals It’s All About Love, Submarino, Jagten, Far From the Madding Crowd en Kursk.”

Is de tijd rijp voor een nieuwe dergelijke beweging?

“Dat antwoord krijg je met mijn volgende film! Het wordt een Deense film, een Zentropa productie, gebaseerd op een toneelstuk, die een lofzang zal brengen aan alcohol. Ik wil het niet hebben over de negatieve effecten van alcohol, het feit dat je er aan sterft, maar vooral over de kwaliteiten ervan, met name het bevrijdende effect dat het kan hebben.



KURSK: Tussen feit en fictie

 Ik keerde voor deze film terug naar mijn Deense roots om samen met Submarino, Kollektivet en Jagten scenarist Tobias Lindholm het verhaal te vertellen van vier mannen, de film is gebaseerd op een toneelstuk waar het om vier vrouwen ging, die als experiment trachten constant dronken te zijn.

De voorlopige titel is The Alcohol Project, de originele Deense titel is onvertaalbaar, het lijkt wat op ‘Drink’. Het gegeven is vooral krachtig en draait rond het feit dat je kan beslissen om te beginnen drinken. I.p.v. dat het drinken jou regeert. Alcohol wordt verbonden met discipline en een keuze. Wat niet echt courant is.”

Gent, 12 oktober 2018

 

KURSK: Thomas Vinterberg, B-Lux – 2018 – 117′; met Matthias Schoenaerts, Léa Seydoux, Colin Firth, Michael Nyqvist, Max van Sydow; scenario Robert Rodat, fotografie Anthony Dod Mantle, montage Valdís Óskarsdóttir, muziek Alexandre Desplat; dis. Belga, release 7 november 2018.

 

take down
the paywall
steun ons nu!