Werkgever moet veiligheid garanderen

Daarom is het nuttig enkele zaken duidelijk te stellen. Ten eerste, een boodschap die in de generieke gids ontbreekt: de werkgever is verantwoordelijk voor de gezondheid en de veiligheid van zijn werknemers op het werk en moet dus alles in het werk stellen om hen een veilige werkplek te verzekeren.

Lukt dat niet, dan kunnen werknemers onregelmatigheden signaleren bij hun vakbond zodat we de sociale inspectie kunnen vragen om een controle uit te voeren. Die kan passende maatregelen opleggen, bevel geven tot onmiddellijke stopzetting van de arbeid of zelfs het pand laten ontruimen en verzegelen. Verder kan de werkgever strafrechtelijke en administratieve geldboetes oplopen.

Indien een werknemer gezondheidsschade opliep, kunnen de sancties ook gevangenisstraffen omvatten (art. 127 tot 132 van het Sociaal Strafwetboek). Tijdens de lockdown bleek dat de inspectie bij 80 procent van de gecontroleerde organisaties inbreuken op het welzijn en de gezondheid vaststelde. Dat soort onkunde kunnen we ons vanzelfsprekend niet permitteren, zo werken we zelf een nieuwe virusuitbraak in de hand.

Recht op ‘terugtrekking’

Ten tweede, als jouw veiligheid als werknemer niet is gegarandeerd, dan kan je je beroepen op het ‘recht op terugtrekking’: volgens de welzijnswet kan je werk weigeren vanwege de confrontatie met ernstig en onmiddellijk gevaar. In Frankrijk heeft een groot aantal werknemers dat recht al ingeroepen.

In tegenstelling tot wat sommige media beweren, bestaat er ook in België een recht op terugtrekking (artikel I.2-26 van de Codex voor welzijn op het werk) dat een uitwerking is van Europese verplichting (art. 13 van het Verdrag nr. 155 van 24 juni 1981).

Art. I.2-26. –“Een werknemer die, in geval van een niet te vermijden, ernstig en onmiddellijk gevaar, zijn werkpost of een gevaarlijke zone verlaat, mag daar geen nadeel van ondervinden en moet worden beschermd tegen alle ongerechtvaardigde nadelige gevolgen daarvan. Hij stelt onmiddellijk het bevoegde lid van de hiërarchische lijn en de interne dienst hiervan in kennis.“

Om de doeltreffendheid van het recht op terugtrekking te waarborgen, verplicht de wet de werkgever om maatregelen te nemen en om instructies te geven om werknemers die zijn blootgesteld aan een ernstig en onmiddellijk gevaar dat niet kan worden vermeden, in staat te stellen hun activiteit te beëindigen. Bovendien verbiedt de wetgeving de werkgever, behalve in naar behoren gemotiveerde uitzonderingsgevallen, werknemers te vragen om te komen werken als hij niet in staat is een einde te maken aan de situatie van ernstig en onmiddellijk gevaar.

Werk weigeren

Je kan natuurlijk niet zomaar weglopen van de werkplek. Breng jezelf in veiligheid en verzamel bewijsmateriaal over de onveilige situatie. Verwittig collega’s en probeer het probleem collectief aan te kaarten. Verwittig de directie en de vakbondsafgevaardigde of bij ontbreken ervan: de preventieadviseur.

Indien de werkgever geen gevolg geeft aan de oproep en ook aangeeft niet te zullen meewerken, schakel dan de welzijnsinspectie in. Vraag om meteen met de werkgever contact op te nemen. Als de werkgever nog steeds weigert een oplossing aan te bieden, verlaat dan pas jouw werkplek op grond van jouw recht op terugtrekking.

Bij een aanhoudende onveilige situatie kan een werkgever dus niet eisen (opnieuw) aan het werk te gaan. Merk bovendien op dat een externe preventiedienst slechts een ondersteunende, adviserende rol heeft: het is niet omdat die een positief oordeel geeft over het preventiebeleid, dat je sowieso moet gaan werken.

Drukkingsmiddel voor overleg

Dit recht is dus een belangrijk drukkingsmiddel om ervoor te zorgen dat werkgevers hun verplichtingen inzake de bescherming van jouw gezondheid nakomen. Zo is het onvoldoende dat een werkgever de sociale afstandsregel van 1,5m maximaal naleeft. Andere welzijnsmaatregelen zijn nodig, zoals het reorganiseren van werkzaamheden (bijvoorbeeld het veranderen van werktijden of processen, het werken in shiften, het installeren van beschermingsmiddelen die werkplekken en personen van elkaar scheiden, enz.), het systematisch desinfecteren van werkplekken en het leveren van hoogwaardige en geschikte persoonlijke individuele beschermingsmiddelen (maskers, handschoenen, beschermende kleding).

Het recht op terugtrekking helpt ook om werkgevers ertoe te brengen om, indien dat niet zou gebeuren, de afspraken omtrent veiligheid te overleggen met de vakbondsafvaardiging en akkoorden te sluiten over alle moeilijke situaties (bijvoorbeeld inzake werk dat op minder dan 1,5m moet gebeuren.)

Uiteraard mag je als werknemer niet lichtzinnig met het recht op terugtrekking omspringen. Zodra de werkgever zijn plicht nakomt en kan aantonen dat de nodige preventiemaatregelen zijn genomen (de werkplek is gereinigd, degelijk beschermingsmateriaal is voorhanden, enzovoort) moet je als werknemer jouw contractuele verplichtingen nakomen en het werk hervatten (op risico van loonverlies of zelfs gewettigd ontslag).

Robrecht Vanderbeeken is vakbondsverantwoordelijke ABVV-ACOD Cultuur.