Praten
met terroristen? Nooit! Dat zweren de autoriteiten altijd na
terroristisch geweld. “Met het kwaad gaan we niet praten, we
vernietigen het”, zei vice-president Dick Cheney na de aanslagen
van 9/11. Datzelfde had president Theodore Roosevelt (1901-1909) een
eeuw eerder al gezegd, toen Amerika werd opgeschrikt door
anarchistische terreur.

De
Britten zeiden het over de terroristen in hun koloniën, de Turken
over de Koerdische PKK, de Spanjaarden over de Baskische ETA en de
Colombianen over de guerrilla van de FARC. Aan het eind van het
liedje zijn ze allemaal, openbaar of in het geheim, met elkaar in
gesprek gegaan. Zoals een Britse politicus verzuchtte: “Alle
terroristen komen uiteindelijk altijd, op uitnodiging van de
regering, op de borrel in een duur Londens hotel.”

Helaas
gaat daar meestal heel veel bloedvergieten aan vooraf, zegt Brits
diplomaat Jonathan Powell. Hij was namens de Britse regering
onderhandelaar in verschillende conflicten en speelde onder andere
een belangrijke rol in de totstandkoming van het vredesakkoord met de
Noord-Ierse afscheidinsbeweging IRA. In zijn boek Talking to
Terrorists, dat eind 2014 verscheen, analyseert hij honderden
conflicten met terreurbewegingen en hoe ze uiteindelijk zijn
beëindigd. Zijn conclusie: een conflict kan niet eindigen zonder
praten. Dat geldt zelfs voor het islamitisch terrorisme dat nu over
de wereld raast.

Onrealistisch

“Het
belangrijkste argument tegen onderhandelen is het totaal
onrealistische verlanglijstje van terroristen”, legt Powell uit.
“Hun eisen zijn onbuigzaam. De IRA wilde één Ierland. Voor de
Britse regering was dat onbespreekbaar. Toen ze uiteindelijk aan
tafel gingen zitten, veranderden de eisen. Uiteindelijk waren ze
bereid tot het delen van de macht. Historisch gezien geldt dat voor
alle groepen in de laatste dertig jaar. De rebellen in El Salvador
wilden de omverwerping van de staat. Uiteindelijk stemden ze in met
een vernieuwing van leger en politie.”

Op
dezelfde manier willen de Taliban in Afghanistan ook niets minder dan
totale controle. “Ze willen de hele taart en niets minder. Als
dat niet lukt, gaan ze schuiven. Dan gaan ze kijken wat ze eruit
kunnen slepen. Uiteindelijk zullen ze bereid zijn om de macht de
delen.” Volgens Powell zijn daar binnen de Taliban al tekenen
van te zien.

“Al
Qaeda is een mondiaal fenomeen, dat geen duidelijke politieke eisen
heeft en daarmee onverzadigbaar lijkt”, erkent Powell. “Maar er
zijn wel degelijk nationale onderdelen te onderscheiden, die wél
gemotiveerd worden door lokale zorgen en lokale eisen. Gedeeltelijk
zijn dat zorgen waar iets aan te doen valt. Er zijn eerder akkoorden
gesloten met gewapende moslimbewegingen, zoals de MILF in de
Filipijnen en de GAM in Indonesië.”

Rokerige
café’s

Powell
werkt tegenwoordig als bemiddelaar in conflicten wereldwijd, voor de
organisatie Inter-Mediate. In zijn boek bespreekt hij tientallen
onderhandelingen, nu en in het verleden. Hij vertelt hoe je contact
moet leggen, een neutrale locatie moet kiezen, betrouwbare
tussenpersonen moet vinden en vooral je eigen achterban moet
meekrijgen. Het is een inkijkje achter de schermen van de
wereldpolitiek, van rokerige café’s en ontmoetingen midden in de
jungle.

Veel
politici pleiten voor “één laatste militaire
krachtinspanning, dán hebben we ze eronder.” Het is een
illusie, schrijft Powell in zijn boek. “Geweld verzwakt de aanhang
van de beweging niet en zelfs als de beweging militaire klappen
krijgt, zoals bij de IRA en de ETA gebeurde, dan nog is ze niet uit
te roeien. Dit geldt voor alle verzetsbewegingen wereldwijd. Een
veelgenoemde uitzondering vormen de Tamil Tijgers in Sri Lanka”, zegt
Powell. “De prijs daarvoor was echter hoog: een extreem vuile oorlog,
met extreem veel bloedvergieten en een blijvende wrok bij de
bevolking die weer tot een nieuw conflict kan leiden.”

Extreem
kwaadaardig

Op
dit moment wordt het islamitisch extremisme van IS gezien als het
ultieme kwaad. Terrorisme lijkt zozeer buiten alle beddingen getreden
dat er geen menselijk gesprek meer mogelijk is. Het is terreur om
de terreur, zonder politieke eisen.

“Toch
was de eerste terreurgolf, het anarchistische geweld aan het eind van
de negentiende eeuw, minstens zo apocalyptisch”, zegt Powell. “We weten
het niet meer, maar zowel een Russische tsaar (in 1881) als een
Amerikaanse president (1901) werd gedood bij een aanslag. Ook de
twee volgende terreurgolven – de antikoloniale en de nieuw-linkse”,
zoals Powell ze noemt, “werden in die tijd gezien als extreem
kwaad”.

“Compleet
nihilistisch is het echter nooit, leert de geschiedenis ons. Het
geweld wordt altijd bedreven vanuit bepaalde frustraties. Zelfs
extreem gewelddadige terroristen willen een bepaald doel bereiken. De
vraag is: willen we met ze praten, hoe buitenaards hun eisen ook
lijken?”

“In
Mosul, de machtsbasis van IS, zijn mensen zwaar gefrustreerd over het
sektarisch geweld van de sjiïeten en over het gebrek aan steun
vanuit Bagdad. Hun frustraties zijn reëel. Misschien zijn we in
staat om IS uit bepaalde plaatsen te verdrijven, dat moeten we zeker
proberen, maar uiteindelijk kunnen we ze niet verslaan. Op een
gegeven moment zullen we moeten praten.”

Problemen
aanpakken

“Er
is dus meer nodig dan bombarderen alleen”, zegt Powell. “Militaire
actie is nodig, en ook grondtroepen zijn nodig, maar hoever gaat het
ons brengen? De Koerdische strijders gaan niet oprukken naar Damascus
of Bagdad. Uiteindelijk moeten de frustraties van de soennieten
serieus genomen worden, zoals in Noord-Ierland uiteindelijk de
werkloosheid onder de katholieke bevolking moest worden aangepakt.
Daar zul je uiteindelijk over moeten praten.”

Nu
is het daar misschien nog niet de tijd voor. “Bombarderen zonder
langetermijnstrategie heeft geen zin. We moeten geheime
gesprekskanalen gaan opzetten. Dat kost jaren. Daar moeten we nu mee
beginnen.”

Bronnen:
How to talk to terrorists
Talking to Terrorists: How to End Armed Conflicts by Jonathan Powell – review