Voorlezen op een
school. Vrijwilligerswerk bij de voetbalclub. Koffie schenken in een verzorgingshuis.
Dat zijn voorbeelden van wederdiensten die gemeenten van mensen vragen in ruil
voor leefloon. In België bestaat het plan om aan werklozen twee halve dagen gemeenschapswerk te verplichten. Het doel is dat mensen die hun
baan verliezen een band behouden met de arbeidsmarkt. Maar is dit de juiste
manier? 

Versplinterd beleid

In Nederland zijn
gemeenten vanaf 1 januari verplicht om een tegenprestatie te vragen van
iedereen die een bijstandsuitkering ontvangt. Maar uit onderzoek van het Nederlandse RTL Nieuws blijkt dat het voor grote gemeenten
bij onze noorderburen niet gemakkelijk is om voldoende ‘maatschappelijke nuttige
werkzaamheden’ – zoals de activiteiten ook genoemd worden – te bedenken.  

In Arnhem mogen
mensen die van een bijstandsuitkering leven zelf een activiteit bedenken. De gemeentes Utrecht en Eindhoven vragen zelfs geen specifieke
tegenprestatie.  

Een gemeente kan van personen met een leefloon nochtans eisen dat
ze verhuizen naar een andere gemeente als daar wel jobs zijn. Maar hiertoe
zullen de gemeenten niet snel overgaan, zeggen ze tegen RTL Nieuws.  

Dress for Success

Ziet een
bijstandsontvanger er onverzorgd uit en maakt hij daarom tijdens een
sollicitatiegesprek minder kans op een baan, dan sturen sommige gemeentes de
sollicitant naar een kledingconsulent, zoals Dress for Success. Werkt de
persoon in kwestie niet mee, dan is de gemeente gerechtigd zijn uitkering te stoppen.
 

Spreek je als
ontvanger geen Nederlands, dan kan de gemeente korten op je uitkering. Tenminste, als de
Eerste Kamer de wet die dit mogelijk maakt binnenkort aanneemt. Het
beheersen van de Nederlandse taal wordt later in het jaar een verplichte
voorwaarde voor iedereen.  

Erkenning

Deze ontwikkelingen kaderen in de transitie van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. Voor zijn promotieonderzoek in november 2014 aan de Universiteit van Amsterdam onderzocht Thomas Kampen
wat het betekent voor bijstandsontvangers om meer of minder
verplicht vrijwilligerswerk te doen.  

De termen
‘tegenprestatie’ en ‘ruil’ suggereren dat de leefloonontvanger niet hoeft te
rekenen op meer dan een uitkering voor het vrijwilligerswerk dat hij of zij
doet. Dat staat ver af van de betekenis die vrijwilligerswerk heeft voor
bijstandscliënten zelf.  

Zij hebben een
grote behoefte aan erkenning voor de taken die ze verrichten, stelt Kampen.
Erkenning in de vorm van begeleiding en bemiddeling naar betaald werk. Dit ontbreekt, waardoor ze perspectief op een betaalde baan verliezen.

Het gevolg is dat bijstandsontvangers meer betekenis toekennen aan hun vrijwilligerswerk dan aan een betaalde job, met als resultaat dat ze zich steeds meer met hun vrijwilligersfunctie identificeren. Ze willen gezien worden als een persoon met een uniek levensverhaal. De verplichte tegenprestaties vergroten daardoor juist de afstand tot de arbeidsmarkt, concludeert Kampen. Want mensen hechten zich op termijn meer aan vrijwilligerswerk en stellen het maatschappelijk belang boven hun persoonlijk belang, aldus de promovendus.