Eerst een paar cijfers. De loonspanning in België valt mee. Volgens een studie van Acerta Consulting en VKW Metena – uit werkgevershoek dus – is de gemiddelde spanning in grote bedrijven 6,7.
Uit de rel rond Thijs blijkt wel dat er heel wat uitschieters zijn. Johnny Thijs verdient 23 keer meer dan de gemiddelde postbode. Belgacom-baas Didier Bellens neemt elk jaar 32 voltijdse lonen van zijn werknemers mee naar huis.
Voor de echte recordlonen moeten we in de VS zijn. Ceo’s van de 350 grootste ondernemingen verdienen nu 273 keer meer dan hun laagst betaalde werknemers. In 1978 was dat ‘maar’ 29 keer meer. Ceo’s in de Amerikaanse restaurantindustrie verdienden in 2012 gemiddeld 788 meer dan het minimumloon. Dat kwam neer op een slordige 12 miljoen dollar. Nog voor het middag is op de eerste werkdag van het jaar hebben deze ceo’s al meer verdiend dan hun laagst betaalde werknemers in een heel jaar.
De best betaalde ceo ter wereld was vorig jaar de Amerikaan Lawrence Ellison, baas bij softwarebedrijf Oracle. Hij zag vorig jaar 96 miljoen dollar op zijn bankrekening verschijnen.
In Duitsland doen de bestbetaalde ceo’s het ook niet slecht. Zij verdienen nu 190 keer meer dan het gemiddelde loon.
Opmerkelijk is niet zo zeer de hoogte van die lonen maar wel de evolutie. Amerikaanse ceo’s verdienden in 2012 12,7 procent meer dan een jaar eerder en 37,4 procent meer dan in 2009. Op langere termijn is de stijging nog spectaculairder. Ceo’s zagen hun loon tussen 1978 en 2012 stijgen met 875 procent. Bij gewone werknemers was dat slechts 5,4 procent.
Neoliberalisme
Het keerpunt ligt ergens eind jaren ’70. De stijging ging de voorbije dertig jaar steeds sneller. De stijging liep parallel met de opkomst van het neoliberalisme. Dat lijkt evident. Het neoliberalisme is een vrij succesvolle poging van de bezittende en rijke klassen om een groter stuk van de taart op te eisen. Die taart was tijdens de naoorlogse groeiperiode wel flink groter geworden maar door het historisch sociaal compromis tussen werknemers en werkgevers na 1945 eisten de werknemers daar een aanzienlijk deel van op.
Maar er is meer aan de hand. Het neoliberalisme wijzigde ook de verhouding tussen management en aandeelhouders. Voortaan was de evolutie van de aandelenkoersen – en niet economische waarden als productiviteit, groei, marktaandeel of innovatie – de graadmeter voor een ceo. Dat kwam onder meer omdat bedrijven zich minder via banken lieten financieren maar eerder geld ophaalden op de beurs. Een evolutie die onderdeel was van de totale financialisering van de economie.
Neem daarbij het ontstaan van de mythe van de ondernemer als Atlas die op hun eentje verantwoordelijk zijn voor welvaart, jobs en groei en je begrijpt een beetje waarom ceo’s soms evenveel verdienen als 2000 werknemers en zich daar niet voor schamen.
Stagnerende lonen
De neoliberale medaille heeft een keerzijde. Tegenover de explosieve groei van de toplonen staat de magere klim en soms zelfs krimp van de gewone werknemerslonen. In Europa daalden de reële lonen (rekening houdend met de inflatie) de voorbije twee jaar telkens met 0,3 procent. Ook in 2013 en 2014 verwacht de Europese Commissie een stagnatie.
Ook in België kwam er de voorbije vier jaar zo goed als niets bij. De regering broedt op plannen om de loonstop nog eens vijf jaar aan te houden.
Pogingen om een rem te zetten op de groei van de toplonen is dus tegelijk morrelen aan één van de ornamenten van het neoliberalisme. De keerzijde – de neerwaartse spiraal van de lonen stoppen – is meteen een pijler onderuit halen. En het zou misschien ook vermijden dat Unizo na een volgende vakantie opnieuw moet klagen dat ouders hun twee kinderen samen één ijsje laten uitlepelen.
