Ton Lemaire. Foto: Ambo-Anthos Uitgevers
Boekrecensie -

‘Tegen de Tijd’ schrijft Ton Lemaire rake ‘Kanttekeningen bij onze wereld’

Antropoloog en filosoof Ton Lemaire weet zijn academische discipline te vertalen in toegankelijke literatuur, niet evident in deftige academische kringen. "De lichtvoetige stijl gecombineerd met een normale woordenschat is vintage Lemaire en verbergt de eruditie van deze tachtigplusser", volgens Paul Verhaeghe.

maandag 23 januari 2023 17:15
Spread the love

 

Ton Lemaire (°1941) ontdekte ik op achttienjarige leeftijd, toen ik met grote ogen De tederheid las, sedertdien ben ik een fan (zie deze recensie).

Zoals de titel aangeeft, bestaat zijn nieuwste boek uit een reeks kanttekeningen, veertig in totaal, waar hij telkens op minder dan vijf pagina’s onze tijd aan een onderwerp koppelt, zowel banale (‘Waarom de uitlaat achter zit’) als fundamentele (‘Het tekort van democratie’).

De lichtvoetige stijl gecombineerd met een normale woordenschat is vintage Lemaire en verbergt de eruditie van deze tachtigplusser. Het boek eindigt met veertig aforismen die zijn visie nog gebalder weergeven.

De aantrekkelijkheid van het boek zal voor sommigen ook de zwakte ervan zijn. Elke kanttekening staat op zich, er wordt geen doorlopende redenering opgebouwd en in die zin is dit boek zeer eigentijds: de lezer kan ‘browsen’ tussen verschillende stukjes.

Tezelfdertijd is er wel een rode draad, want alle stukjes ademen dezelfde overtuiging uit, een combinatie van ecologie, humanisme en wijsheid waar Lemaire al decennialang mee naar buiten treedt.

Voor drie thema’s volstaat één kanttekening niet, ze krijgen er twee.

Topologie (1) en Topologie (2) schetsen onze liefdevolle maar dubbelzinnige verhouding tot plaatsen en eindigt met een subtiele afwijzing van nationalisme en xenofobie.

In de schaduw van de man (1) en In de schaduw van de man (2) vatten de antropologie en de geschiedenis van de vrouw samen, en bouwen geleidelijk en overtuigend op naar de stelling dat vrouwen superieur zijn.

Als slotkanttekening krijgen we een dubbele Twijfel aan de toekomst (1) en Twijfel aan de toekomst (2). Het idee dat alles blijft groeien en dus beter wordt, is ondertussen weerlegd: nog meer is slechter en leidt naar een catastrofe.

Het grote westerse verhaal (van de christelijke heilsverwachting tot economische groei) dat de grondslag van onze cultuur geleverd heeft, is achterhaald door de werkelijkheid.

“Allerlei theorieën over samenzweringen op deze en dergelijke gebieden zijn onnodig vergezocht, want de ijzersterke logica van het kapitalisme levert al voldoende verklaring op.”

Ons schrikbeeld voor de digitale technologie is deels onterecht, het is niet de technologie die ons de das dreigt om te doen, wel de wijze waarop de digitale wereld bestaande problemen uitvergroot en het feit dat wij daar willens nillens onze medewerking aan verlenen. In combinatie met de biotechnologie dromen wij – ‘wij’ staat voor mannen – over de constructie van perfecte machines en perfecte mensen.

Het resultaat zou wel eens kunnen zijn dat we onszelf overbodig maken. Dat alles weten we maar al te goed, en toch blijven we twijfelen. Het antwoord komt in de laatste kanttekening, met als titel Omslag.

Lemaire eindigt Hollands nuchter met de vaststelling dat wij collectief een omslag moeten realiseren. Voor elk van de vele crisissen die er zijn hebben we wel een verklaring, met complottheorieën als laatste, en dat terwijl we echt niet ver moeten zoeken:

“Allerlei theorieën over samenzweringen op deze en dergelijke gebieden zijn onnodig vergezocht, want de ijzersterke logica van het kapitalisme levert al voldoende verklaring op.”

Zeg dat Lemaire het gezegd heeft.

 

Ton Lemaire. Tegen de tijd – Kanttekeningen bij onze wereld. Ambo/Anthos, 2022, 251 pp. ISBN 978 9026 3586 61. Deze recensie werd overgenomen van Paul Verhaeghe’s Boekenblog.

Documentaire (1990) over Ton Lemaire naar aanleiding van zijn boek Twijfel aan Europa (46:26):

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!