Stroom van stoplichten

Taxichauffeur John rijdt er niet graag binnen. ‘Je moet hier niet komen als je niemand kent’, legt hij uit. Over de wirwar van kabels die boven Khayelitsha hangt, weet hij het een en ander.

‘Op veel plaatsen in de townships wordt stroom afgetapt. Ik ken iemand die dat deed. Hij sloot wat kabels op een stoplicht aan om er stroom van af te tappen, maar erg veel verstand van elektriciteit had hij niet. Toen hij terug thuis kwam en de kabels aansloot op zijn lampen, gingen ze om de zoveel tijd uit en weer aan. Elke keer dat het stoplicht op groen sprong, gingen zijn lichten uit’, vertelt John.

Zijn verhaal schets een goed beeld hoe er met elektriciteit wordt omgegaan in Khayelitsha. Stroom wordt afgetapt van lantaarnpalen en stoplichten. Iemand die niet weet waar hij mee bezig is, loopt het risico op dood door elektrocutie. Dat komt dan ook regelmatig voor.

Kabels over de weg

Toch is het aftappen van stroom ook een verhaal van overleven. Aan het centraal station van Khayelitsha merk je niet dat je in een sloppenwijk rondloopt. De stenen huizen en de eerste koffieshop ooit in een Zuid-Afrikaanse township, doen eerder denken aan een hippe wijk in Kaapstad. Een paar meter stappen van het station staan er beschilderde zeecontainers waar winkeltjes in huizen. Een kapper, een supermarktje en een container waar je belwaarde en gsm-accessoires kunt kopen.

Vanuit één van de winkeltjes loopt een kabel onder een stapel stenen in het zand. Er staat een man kabels aan te sluiten. Het is Richmond Tawiah, eigenaar van een kapperszaak en schoenmakerij. Hij komt uit Ghana en legt uit hoe het zit met de stroomvoorziening.

‘Een kabel voorziet stroom voor zo’n drie à vier winkels. ’s Avonds, als we sluiten, bergen we de kabels op omdat de kans op diefstal groot is. Degene die zijn winkel de volgende ochtend het eerst opent, weet zeker dat hij die dag van elektriciteit gebruik kan maken’, vertelt Tawiah.

Alle winkels betalen voor de stroom die ze gebruiken, maar niet aan een energieleverancier. De winkeleigenaars zijn vaak vluchtelingen van buiten Zuid-Afrika en hebben geen papieren. Zonder verblijfsvergunning hebben ze geen elektriciteit. Ze betalen daarom aan degene waar ze stroom van aftappen.

De kabel waar Tawiah mee bezig was, loopt verder door het zand, in het gras en over de druk bereden weg. Naast het centraal station van Khayelitsha komt de kabel uiteindelijk uit bij een rij stenen huizen.

Afgetapt

Dumisani Mrwebo (23), student office management, woont in één van de huizen. Hij zorgt voor zijn zus van 14 terwijl hun ouders in Londen aan een betere toekomst voor hun gezin werken. Mrwebo liet eerder dit jaar drie maanden lang stroom aftappen van het huis van zijn ouders. ‘Om een extra zakcentje te verdienen’, aldus Mrwebo. Dat extra zakcentje kwam er uiteindelijk niet. Het laten aftappen van stroom zorgt namelijk vaak voor problemen en extra kosten.

‘Na verloop van tijd kreeg ik problemen met het elektriciteitsnetwerk van ons huis. Het systeem kon het aftappen duidelijk niet aan. Er zijn heel wat huishoudelijk apparaten stuk gegaan. Toen mijn ouders het te horen kregen, was het ook gelijk gedaan’, vertelt Mrwebo.

Spijt heeft hij er niet van. Hij ziet het laten aftappen van stroom als een goede daad.

‘Het gaat er om elkaar in de buurt te steunen. Voor vluchtelingen is een winkeltje een bron van inkomsten waardoor ze kunnen overleven. Een kapper kan niet zonder tondeuse en zo’n ding heeft stroom nodig. Het aftappen zorgt ervoor dat de winkeliers op hun eigen benen kunnen staan’, zegt Mrwebo.

Geen elektriciteit, geen verwarming

Maar hij weet dat het aftappen van stroom voor levensgevaarlijke situaties kan zorgen. Een van de gevaarlijkste plaatsen om rond te lopen in Khayelitsha was tot kort de brug die over de spoorwegen van het Chris Hani station loopt. De weg over het eindstation in Khayelitsha lag bezaaid met elektriciteitskabels waarvan de draden bloot lagen.

Op steenworp afstand van de brug ligt het Chris Hani Daycare Centre. Cynthia Mxunyelwa is vrijwilliger bij de kinderopvang waar ze ook afhankelijk zijn van afgetapte stroom. Momenteel zitten ze zonder elektriciteit en daar hangen ook een aantal risico’s aan vast.

‘In de winter is het hier om vijf uur ’s avonds donker. Als we geen stroom hebben, werken we met olielampen, maar erg veilig is dat niet met spelende kinderen in de buurt. Als de zon onder gaat is het ook snel koud, en zonder stroom is er geen verwarming’, vertelt Mxunyelwa.

Ze ziet stroomvoorziening als een taak van de overheid, maar zo simpel is dat niet. Khayelitsha barst als township bijna uit haar voegen. Een stuk braakliggend grond van drie voetbalvelden groot werd binnen twee maanden helemaal volgebouwd met shacks van hout en golfplaten. De enorme toestroom van vluchtelingen zorgt er voor dat Khayelitsha met de dag groeit.

Het aanleggen van elektriciteitskabels is daardoor een moeilijke ontwikkeling. De informal settlements zijn bijna niet in kaart te brengen. Controle op illegaal aftappen van stroom is er nauwelijks. De officiële instanties lijken het door de vingers te zien omdat er bijna niets anders op zit.

Hoop

Bedrijven proberen te helpen door projecten op te zetten met zonnepanelen, maar de Zuid-Afrikaanse overheid en Eskom, de grootste energieleverancier in het land, zijn terughoudend. Toch is er hoop.

Naast de wirwar van kabels verschijnen er aan de skyline van Khayelitsha steeds vaker zonneboilers die op het dak van huizen worden geplaatst. Wie weet staat het er over een paar jaar vol mee en redt hernieuwbare energie talloze huishoudens. Tot dan zal de kapper illegaal blijven tappen en zullen de kinderen van het Chris Hani Daycare Center zich met dekens moeten warm houden.

Deze productie is gemaakt in het kader van het journalistieke trainingsprogramma Beyond Your World. Beyond Your World wordt financieel mede mogelijk gemaakt door het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken en de Europese Commissie.