Het begint langzamerhand een klassieker te worden. Van zodra er etnische minderheden in het spel zijn, werpen conservatieven zich als witte ridders op voor vrouwen en seksuele minderheden waar ze anders geen moer om geven. Voor conservatieven is de rekening snel gemaakt. Noord-Afrikaanse en Midden-Oostenculturen zijn volgens hen per definitie seksistischer, en dat botst met onze vrije Westerse opvattingen.

Verklaring is geen goedkeuring

Intussen hobbelt links achterop met een discours dat al snel wordt gezien als te vergoelijkend voor seksisme en homofobie. Laten we eerst een misvatting opzijschuiven: ik heb nog nooit gehoord van een progressief die vond dat vrouwen intimideren of homo’s doodslaan ok was. Iets willen verklaren staat niet gelijk aan iets goedkeuren.

Een tweede misvatting: hoewel het er alle schijn van heeft is seksuele intimidatie of het naroepen van vrouwen geen versiertruc. Vrouwen die – voor de grap – spelen dat ze ingaan op de voorstellen van de soms nog heel jonge macho’s, kijken vaak plots tegen een stel beteuterde en verweesde gezichten aan. Het is een machtsspel.

Een derde probleem is dat men seksisme, door het te zien als een element van een andere cultuur ziet, wegdenkt uit de eigen cultuur. De Pol Van Den Driessches en DSK’s van blank Europa worden gezien als individuen, niet als vertegenwoordigers van een cultuur waarin seksuele intimidatie (te) lang verborgen blijft door schaamte en stilzwijgen omdat het achter gesloten deuren gebeurt.

Wat is het probleem dan? Hoe komt het dat de jongens en mannen die onbeschaamd vrouwen voor hoer uitschelden op straat, bijna allemaal van allochtobe afkomst zijn? Is het hun sociale klasse, en zo ja, waarom?

Mannelijkheid en economie

In een onderzoek van Christian Groes-Green van de Universiteit van Kopenhagen uit 2009 blijkt dat er een samenhang bestaat tussen hoe ‘mannelijkheid’ als cultureel concept ingevuld wordt, en de kansen op economische zelfontplooiing.

Het onderzoek ondervroeg 300 jongeren uit de midden- en arbeidersklasse in zuidelijk Afrika, waar geweld tegen vrouwen een veel ernstiger probleem is dan in Belgische grootsteden. Er zijn echter ook heel wat gelijkenissen.

Het dominante beeld van een succesvolle man in die landen – en dat verschilt weinig van het beeld hier – is vooral een man met een respectabele job, iemand die het geld binnenbrengt en op die manier een gezin kan onderhouden.  Dit is in zuidelijk Afrika overigens gedeeltelijk een erfenis van de kolonisatie die, voornamelijk door Portugezen, Engelsen en Afrikaners, veel langer en invloedrijker was dan elders.

Fysieke macht als plaatsvervanger

Dit model mag in België dan wel afgebrokkeld zijn doordat veel vrouwen zelf een job hebben, toch is die verzwakking vrij recent. Zowel de loonkloof als het aantal thuisblijvende huismoeders tegenover huisvaders tonen aan dat dit beeld nog helemaal niet verdwenen is.

De wenselijkheid van dat patriarchale ideaal daar gelaten, de economische realiteit zorgt ervoor dat niet elke man een job kan vinden. Een brede onderklasse in zuidelijk Afrikaanse landen is werkloos, laagopgeleid en zo goed als politiek machteloos. Opnieuw, niet zo verschillend van de situatie in pakweg Brussel. Racistische vooroordelen spelen ook een rol, getuigen schandalen als ‘blanc bleu belge’-eisen die werkgevers indienen bij interimkantoren.

Hier wordt het interessanter. De ondervraagde jongens geven aan dat ze, bij gebrek aan de werkelijke macht en prestige die geld hen zou opleveren, die macht fysiek laten gelden om vrouwen te kunnen ‘houden’.  Dat verlangen naar macht en respect kan zich op welwillende manieren uiten, bijvoorbeeld door het focussen op sport en het seksueel plezieren van partners, maar ook op agressieve manieren, zoals geweld en territoriaal gedrag.

Cultuur in een kramp

Zegt Groes-Green: “To ascribe violence against women to male disempowerment certainly does not do justice to complex causes of physical coercion. Nevertheless, there seems to be a clear link between violence against women, social marginalization of men and historical suppression, which has been observed in many cultural contexts.”

Kansarme milieus zijn doorgaans sociaal conservatief. De auteurs van de paper stellen dit vast, en beschouwen de daarbij horende agressieve uitingen van machismo als een alarmsignaal van een cultuur die in een kramp is geschoten omdat ze de ideaalbeelden van haar model niet kan waarmaken.

In België komt daar bovendien bij dat het dominante sociale model minder openlijk patriarchaal ingekleurd is: niet alleen zien kansarmen zich daardoor economisch verslagen door hun traditionele concurrenten (andere mannen), maar ook door groepen die ze volgens hun opvoeding moeten kunnen ‘onderhouden’ (bepaalde vrouwen) of minachten (bepaalde vrouwen, holebi’s).

Hegemonie en dominatie

In het debat valt ook nog iets te zeggen over de culturele en etnische achtergrond van veel kansarme Belgen, die veel meer dan andere sociale klassen van buitenlandse origine zijn. Ook bij de blanke kansarmen heoft men niet diep te graven om sterke uitingen te vinden van misogynie en homofobie. De spreekkoren in het voetbal, toch volkssport nummer één bij uitstek, zeggen meer dan genoeg.

De media focussen zich jammer genoeg al te eenzijdig op de patriarchale aspecten van culturen uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Die aspecten spelen uiteraard een rol, maar ook al stipt men soms aan dat jongeren van allochtone afkomst die hier opgroeien in een hybridecultuur constant gebombardeerd worden met Westerse reclamebeelden van vrouwen-als-object, toch mist men al te vaak de logische sprong naar de (niet zo) verborgen patriarchele structuren van de Belgische maatschappij.

Groes-Green maakt op basis van Antonio Gramsci het onderscheid tussen hegemonie en dominantie, waarbij hegemonie een vrijwillig afgedwongen status quo is – in dit geval het zwijgende accepteren van ‘man als kostwinner’ – en dominantie het afdwingen van de hiërarchie. Groes-Green: “Following Gramsci’s outline of the concept of dominance it becomes apparent that naked force and violence is an option to which poor young men in Maputo resort when their hegemony, i.e. their ‘taken for granted’ authority based on stable jobs and financial abilities, is contested.”

Wat kunnen we doen?

Nu we kunnen stellen dat problematisch gedrag tegenover vrouwen en seksuele minderheden meer dan in culturele, in socio-economische oorzaken wortelt, kunnen we helderder nadenken over oplossingen. Onderwijs is een no-brainer. Men waarschuwt al jaren dat de huidige generatie arme jongeren in grootsteden – zeker in Brussel – verloren is omdat ze verwaarloosd werd. Een kennis van me die Nederlands gaf aan die jongeren, vatte de hopeloosheid treffend samen met een citaat van één van haar leerlingen: “Mevrouw, waarom komt u hier moeite doen bij ons? Het wordt toch niets met ons, het is verspilde energie.”

Het is echter niet alleen het onderwijs, maar ook de arbeidsmarkt zelf die stappen moet durven ondernemen. Dat betekent onder meer dat werkgevers in eigen boezem moeten durven kijken wat betreft racisme. ‘Cultuur’ is een slecht excuus om iemand met competenties niet aan te nemen, net zoals het een slecht excuus is om eigen gedrag goed te praten.

Ten derde moeten we ook onder ogen durven zien dat ons eigen hegemonische beeld van mannelijkheid nog steeds sterk aanwezig is in de maatschappij. Er zijn al heel wat stappen gezet. Maar als bij de 10 rijkste Belgen anno 2013 nog steeds geen enkele vrouw te bespeuren is en gemakszuchtige media vrouwen steeds opnieuw verwijzen naar het hoekje waarin ze sexy (moeten) zijn en zich ontfermen over huishoudelijke taken (hallo, LibelleTV), dan betekent dat dat we zelf nog heel wat werk aan de winkel hebben om komaf te maken met dit bedenkelijke sociale model.