Sinds vorige week hebben voedselprijzen weer een prominente plaats opgeëist in de media. De prijs van tarwe steeg vrijdag naar het hoogste peil in bijna twee jaar. De droogte en hitte in Rusland, Kazachstan, Oekraïne en de Europese Unie wegen op de graanoogst. De vrees bestaat dat de prijs zal pieken naar tien dollar per bushel, een prijs die niet meer is gezien sinds de voedselcrisis van 2008.
De Amerikaanse landbouwadministratie verwacht dat in het marktjaar 2010/11 het wereldverbruik van tarwe, 667 miljoen ton, groter zal zijn dan de wereldproductie van 661 miljoen ton. Ook voor maïs wordt het wereldwijd verbruik in 2010/11 groter geschat dan de productie. Verklaringen zijn de dalingen van de oogstverwachtingen in Canada (regenval die zorgt voor opbrengstdaling), Rusland en Kazachstan (grote droogte), de EU, Indië en Turkije. De stijgingen in de te verwachten productie in China en de VS zouden niet voldoende zijn om dit te compenseren. In tegenstelling met de periode 2007/08 liggen de voorraden 2009/10 echter op significant hoger peil + 37,5% (198 miljoen ton ten opzichte van 144 miljoen ton). Het verwachte deficit van 6 miljoen ton, kan dus probleemloos worden opgevangen.
De EU productie werd op 15 juli 2010 geschat op 287 miljoen ton tegenover 293 miljoen ton in 2009. Dit is een daling met 2,7%. Uiteraard zijn er grote verschillen al naargelang van de lidstaat (vb. Franse graanproductie zou 6,4% lager uitvallen, terwijl de graanoogst in het VK ruim 3% hoger zou liggen tegenover 2009). Gezien de oogst van tarwe pas is gestart, blijft het echter zeer voorbarig om gegronde uitspraken te doen. De EU was in 2009/10 een netto uitvoerder van granen (16 miljoen ton). In de EU klokte de graanvoorraad einde juni 2010 af op 5,5 miljoen ton.
En toch stijgt de nervositeit op de graanmarkten. Op basis van bovenstaande analyse van de fysieke stromen zou er geen reden tot paniek mogen zijn, eerder aanzet tot voorzichtigheid. De markt reageert echter sterk op berichten. De prijzen op de termijnmarkten tonen bovendien aan dat ook speculanten opnieuw de weg naar de graanmarkt gevonden hebben. Financiële speculatie op voedingsgrondstoffen is onethisch en onaanvaardbaar. Financiële speculanten maken zowel de boer als de consument armer door de prijsschommelingen naar boven en naar beneden te versterken.
Moeten we dan weer vrezen voor stijgende voedselprijzen? Voor wat de voedingsindustrie betreft, is daar geen sprake van. Fevia, de federatie van de voedingsindustrie, stelde vrijdag dat landbouwgrondstoffen gemiddeld slechts 20% vertegenwoordigen van de kostprijs van voedingsproducten. Bovendien is het niet in het belang van de industrie om prijzen te veel te laten schommelen. De consument zal dus niet onmiddellijk prijsstijgingen moeten vrezen. Wij hopen dat Fevia het hier bij het rechte eind heeft, want het verleden heeft geleerd dat zeer grote voedingsbedrijven deze prijsstijgingen wel degelijk doorrekenen.
Wie herinnert zich niet de eenzijdige aankondiging van Inbev in 2008 dat de bierprijs zou stijgen omdat het graan duurder was. Over een daling nadien, die logisch zou geweest zijn gelet op de zeer lage graanprijzen, hebben we trouwens nooit meer iets gehoord. We noemen dat het frietzakeffect: als de aardappelen duurder worden, stijgt vrij snel de prijs van een pak friet, dalen doet hij echter nooit meer.
Voor wat de landbouwsector betreft, is de impact dubbel: de akkerbouwers kunnen morgen wellicht hogere graanprijzen ontvangen en het is hen gegund, want de graanprijzen waren de voorbije jaren te laag om de kostprijs te dekken. De rundvee, varkens- en pluimveehouders worden vandaag al geconfronteerd met hogere diervoederprijzen. Dit zet de rentabiliteit van deze bedrijven onder druk, want zij kunnen de hogere kosten heel moeilijk of niet doorrekenen.
De situatie op de graanmarkt illustreert dat de markt vandaag een centrale rol speelt in het Landbouwbeleid van de Europese Unie. De marktwerking is evenwel niet perfect. De prijs vervult zijn signaalfunctie als evenwichtbrenger tussen vraag en aanbod slecht tot niet; en grondstoffenspeculanten versterken de op- en neergaande bewegingen. Vraag en aanbod naar landbouwgrondstoffen zijn prijsinelastisch en de wereldmarktprijzen zijn de resultanten van de restmarkt.
In het verleden greep de Europese Unie in via een actief marktbeleid.Sinds 1992 trekt de Europese Unie zich stelselmatig terug uit de markt, met als gevolg toenemende prijsinstabiliteit en structureel lage prijzen.
Een verklaring voor prijsinstabiliteit is te vinden in de specificiteit van de landbouw zelf zoals lange productiecycli en de invloed van het klimaat en de gebrekkige informatie die de producent moet toelaten om zijn aanbod beter af te stemmen op de vraag. Een verklaring voor de structureel zwakke prijzen is te vinden in de zwakke onderhandelingspositie van de landbouwsector ten opzichte van de andere partners in de keten. De recente financieel-economische crisis heeft ons de impact laten zien van een ongebreidelde deregulering. Er is bijgevolg nood aan een alternatief regulerend kader dat, met respect voor de markt, een oplossing biedt aan dit markt falen.
Prijsinstabiliteit heeft zijn prijs via een hogere risicopremie. De Boerenbond pleit in dat opzicht niet alleen voor het behoud van het bestaande instrumentarium (interventie, opslag) maar ook voor de ontwikkeling van nieuwe instrumenten (verzekeringen, termijnmarkten, …) om de markten te stabiliseren.
Wisselkoersrisico’s vragen hierbij om speciale aandacht. Daarnaast pleit de Boerenbond voor de ontwikkeling van interprofessionele akkoorden die moeten toelaten dat de landbouwsector een correcte vergoeding krijgt voor de geleverde toegevoegde waarde. De financiële speculatie op voedingsgrondstoffen moet aan banden gelegd.
