Begin dit jaar daagde de N-VA Antwerpen zittend burgemeester Patrick Janssens (SP.A) uit door te stellen dat het stadsbestuur niets terecht bracht van haar belofte om een plasbeleid uit te werken voor de stad Antwerpen. In Leuven pleiten de CD&V-dames voor een Plasplan en Jong Vld in Brugge is niet tevreden dat het Brugse stadbestuur hun vraag voor meer sanitair negeert.

Zelfs in het klein West-Vlaams dorpje Ingelmunster met haar tienduizend inwoners kibbelen CD&V-bestuur en de oppositie Sp.a over de aanleg van toch minstens één publiek toilet (weliswaar betalend) op het marktplein dat op dit moment een grondige facelift ondergaat.

Een SP.A-gemeenteraadslid van Ingelmunster dat waagde om het toiletvoorstel in de gemeenteraad ter sprake te brengen schrijft: “Op de gemeenteraad lachte de meerderheid ons voorstel bij de dorpskernhernieuwing weg. De burgemeester zei dat we altijd maar bij hem moesten komen op het gemeentehuis … Zelfs als het niet open is en je belt aan, zal altijd iemand vriendelijk opendoen”, sprak hij. Deze reactie is hartelijk, maar het getuigt niet van enig inzicht over het belang van openbare toiletten, vooral op drukbezochte plaatsen zoals in dit geval op marktpleinen.

Kunnen deze politici die het voor toiletten opnemen iets van stad Gent, een stad zich een al decennium lang bezighoudt met het sanitair vraagstuk, leren? Gent is in Vlaanderen een pionier op het vlak van georganiseerde publieke toiletten. Juist daarom is ze te gelijk een voorbeeld voor andere steden van hoe het wel en niet moet.

Goodwill, maar geen globale visie

Sinds het ontstaan van de actiegroep, heeft het stadsbestuur van Gent een aantal positieve en concrete stappen ondernomen om Gent, de enige Vlaamse stad is die zich sinds 2002 met het sanitair vraagstuk bezighoudt, toiletvriendelijker te maken. Het gratis toegankelijk maken van ondergrondse toiletten nabij parkeergarages of het voorzien van sanitair bij nieuwe parken vormen daar een voorbeeld van.

Ondanks deze inspanningen er is nog veel werk aan de winkel. De sanitaire ongelijkheid tussen man en vrouw op het stadsniveau tijdens het hele jaar en het tekort aan toiletten, vooral voor vrouwen, op de Gentse Feesten is nog altijd onopgelost. Wat het stadsbestuur van Gent vooral ontbreekt, is een duidelijke visie en/of politieke wil om het sanitair vraagstuk op een fundamentele manier op te lossen.

Gent, een stad die zich graag profileert als een progressieve stad, is behoudsgezind op het vlak van toiletten. Dat is zeker niet typisch Gents. Ook Bill Gates ontdekte dit jaar dat de toiletten sinds 18de eeuw zo goed als niet zijn geëvolueerd. Om daar iets aan te doen geeft de man subsidies aan onderzoeksinstellingen om toiletten te bedenken die aan onze huidige behoeften voldoen.

Nog lang voor Bill Gates, nam Plasactie Gent een gelijkaardig initiatief en liet in 2007, via een ontwerpwedstrijd, een unisekstoilet ontwerpen. Ondanks het enthousiasme van de stad zijn deze unisekstoiletten nog steeds niet geïnstalleerd.

Met vrouwentoiletten die er wel komen, gaat de stad dan weer nonchalant om, om het eufemistisch te zeggen. Het vrouwenfestivaltoilet, MissWizz, ontworpen door Ellen Lejeune als haar afstudeerproject Productontwikkeling aan de Hogeschool Antwerpen, werd in 2011 gelanceerd.

Het definitieve ontwerp werd gefinancierd door de stad Gent, en koste de belastingbetaler 3.000 euro. Ondanks dat het merendeel van de gebruiksters het toilet positief beoordeelde als festivaltoilet, zette de stad dit jaar de MissWizz letterlijk op straat en nam afstand van dit succesvol ontwerp.

Ondanks verschillende concrete voorstellen en positieve acties om de stad te helpen om een goed doordacht en visionair sanitair beleid uit te werken, stelt de actiegroep vandaag vast dat de politieke wil in Gent onvoldoende groot is om gedurfde stappen te nemen en achterhaalde visies over het publiek sanitair overboord te gooien.

Sanitaire gelijkheid is indicatief voor emancipatiegraad

Een aantal structurele denkfouten en vooral seksisme liggen aan de basis waarom vrouwen nog steeds onvoldoende gratis toiletten hebben. Een van de misvattingen is, dat wildplassen een mannenzaak is, een stelling die lang achterhaald is. De tweede misvatting is dat de urinoirs van mannen geen of weinig onderhoud nodig hebben. De derde gaat over de stelling dat alle mannen rechtstaand willen plassen en dat ze minder dan vrouwen op hun toiletprivacy staan.

Een kritische denker zou zich afvragen hoe men dat zo zeker weet als er nooit een studie is verricht naar de plaspraktijken van mannen in vergelijking met deze van vrouwen?

De laatste jaren stelt men vaker vast dat men in de publieke urinoirs grote behoefte achterlaat. Inderdaad, een man kan niet alles kwijt op een urinoir, maar dat was geen aandachtspunt voor de voormalige schepen van Openbare Werken, Geert Versnick (Open VLD).

In 2003 wilde schepen Versnick, heden de uittredende schepen van Intercommunales, Financiële Participaties en voorzitter van het OCMW, zo snel mogelijk Gent voorzien van een 40-tal hightech urinoirs. Vrouwen, kinderen, mensen in een rolstoel en ook mannen die niet op urinoirs gaan moesten maar wachten tot na de realisatie en de plaatsing van het urinoir, luidde het, omdat de toiletten nu eenmaal minder eenvoudig te realiseren zijn en meer geld kosten.

Voor deze ‘impulsieve’ investering in high-tech urinoirs, zonder een grondige probleemanalyse, betaalde de belastingbetaler, bestaande uit vrouwen en mannen, 600.000 euro om later vast te stellen dat:

– niet alle mannen zot zijn van die urinoirs omdat ze te weinig privacy bieden. Hoe obsceen is het trouwens niet om met je kinderen langs de straat te lopen terwijl een man al plassend naar je zit te staren?

– dat elke urinoir 1.500 euro per jaar aan onderhoud kost, wat neerkomt op 60.000 euro jaarlijkse onderhoud voor 40-tal urinoirs die in het allerbeste geval slechts voor de helft van de stadsgebruikers toegankelijk is.

– dat de urinoirs zwerfafval en mannen aantrekken die zich in het publiek masturberen

– dat op drukbezochte plaatsen zoals aan Bij St-Jacobs de urinoirs regelmatig vol geraken waardoor het urine via de verharde ondergrond langs het voetpad loopt

– dat mannen liever tegen een boom plassen dan in een vuil en/of verstopt urinoir. Ook dames die plastuiten kunnen hiervan meespreken. In een urinoir plassen is vaak: “Adem inhouden en snel plassen”.

Het plaatsen van permanente urinoirs is niet alleen duur, discriminerend en inefficiënt als middel tegen wildplassen. Het getuigt ook niet van enig respect ten opzichte van talrijke mannen die wel op hun privacy en hygiëne staan, zittend plassen en/of bij het urineren ook papier gebruiken.

Toiletstille in Gent

Alle samenwerkingen tussen Plasactie Gent en stad Gent liggen zo goed als stil. De relaties met het kabinet van het uittredend schepen van Cultuur, Toerisme en Feesten Lieven Decaluwé (Pro Gent) zijn een beetje verzuurd, na de rechtszaak. Vorig jaar daagde de actiegroep de stad voor de rechter wegens sanitaire discriminatie op de Gentse feesten maar kreeg verrassend genoeg ongelijk van de rechter. Ook hij ging ervan uit dat wildplassen een mannenzaak is en het dus verantwoord is om voor hen meer gratis urinoirs te voorzien.

Het kabinet van schepen Martine De Regge (SP.A), schepen van Openbare werken en Mobiliteit, belooft sinds 2007 twee prototypes van toiLED, een uniseks toilet die de jonge architect Siegfried Van Haudenhuyse ontwierp, te plaatsen. Dat winnend toiletontwerp was het resultaat van de wedstrijd ‘Gezocht: Uniseks Sanitair in de Gentse Publieke Ruimte’ die Plasactie Gent in 2007 organiseerde met de steun van het federaal ministerie van Ambtenarenzaken, Maatschappelijke Integratie, Grootstedenbeleid en Gelijke Kansen.

Deze unisekstoiletten zijn tot op heden nog niet geplaatst. “Binnenkort komen die er wel”, zegt het kabinet van schepen De Regge al vijf jaar lang.

Het horecaproject, waarbij de horecazaken en winkels via de sticker ‘Laat haar zitten’ aangeven dat ook niet-klanten bij hen welkom zijn voor een plasje werd in 2010 samen met het kabinet van schepen van Economie, Jeugd, en Middenstand Mathias De Clercq (Open Vld) en schepen van Openbare werken en Mobiliteit Martine De Regge (Sp.a) gelanceerd.

Dit project ligt sinds midden vorig jaar zo goed als stil wegens personeelstekort, maar schepen De Clercq is oprecht enthousiast over dit project en hij wil het zeker nog verder zetten. Toch zijn er nog steeds geen concrete plannen, over hoe men dat wilt doen. Sinds november 2010 bieden 37 horecazaken, winkels en andere recreatieoorden, binnen het kader van de Laat-haar-zitten-actie hun toiletten gratis aan, ook aan niet-consumenten.

Dit aantal kan drastisch opgetrokken worden indien de stad op een consistente en consequente manier rond deze actie campagne voert en winkels en horecazaken aanmoedigt om, mits positieve reclame of andere voordelen, hun toiletten aan iedereen gratis aan te bieden.

Civilisatie begint van op de pot

Dat toiletten belangrijk zijn valt niet alleen af te leiden van de archeologische sites als het Grieks-Romeinse Efese in Klein-Azië waar de politici samen vergaderden en belangrijke beslissingen namen. Bijna elke belangrijke beschaving dacht na over hoe men comfortabel en hygiënisch naar toilet kon gaan.

Sanitaire hoogstandjes zoals het indrukwekkende rioleringssysteem in het Ottomaanse paleis van Isaak Pa?a uit de 17de eeuw in Noord-Koerdistan (Oost-Turkije), het geniale riolerings- en afwateringssysteem bij de Romeinen in de dichtbevolkte steden en de luxueuze sanitaire inrichting in de paleizen van Knossos (Kreta) die zowat vierduizend jaar oud zijn, tonen aan dat de grote beschavingen het nut en de noodzaak van een goed en proper sanitair inzagen.

In Europa zal het pas tot midden negentiende eeuw tot dat de wetenschappers zoals Louis Pasteur het verband vonden tussen ziekten en hygiëne. Dat was ook de aanleiding om in te zien dat menselijke urine en uitwerpselen niet op straat maar in een toilet hoorden. Binnen dit historisch perspectief is het dus niet onzinnig dat de Gentse actiegroep Plasactie stelt dat de civilisatie van op de pot begint!

Door de democratisering van toiletten is elke huis vandaag voorzien van een WC. Maar is dat geen reden om geen goed georganiseerde openbare toiletten aan te bieden. In het licht dat mensen zich vandaag vaker buitenhuis bevinden en zich vaker moeten verplaatsen, is de roep naar voldoende propere openbare toiletten luider dan ooit. Ook de vergrijzing speelt een belangrijke rol naar de toenemende vraag naar openbare toiletten.

De demografen voorspellen dat tegen 2050 de meerderheid van de wereldbevolking in de steden zal leven. Vanuit het perspectief van volksgezondheid en stadshygiëne is het noodzakelijk dus noodzakelijk dat openbare toiletten voor iedereen bij de basisinfrastructuur van stedenbouwkundige planning worden gerekend.

Een progressief toiletbeleid heeft politieke moed nodig

Zoals de Gentse ethicus en rechtsfilosoof Koen Raes in zijn opiniestuk ‘Wateren zonder grenzen’ verwoord, men kan mensen heel erg diep kwetsen en vernederen door met die behoefte geen rekening te houden en wie ooit eens heel erg lang, door omstandigheden, zijn plas of kak heeft moeten ‘ophouden’ zal erkennen dat het hier allerminst om een frivoliteit gaat en het zelfs onze gezondheid raakt.

Een belangrijke voorwaarde voor een democratische openbare toilet is dat ze gratis toegankelijk is. Een toiletbezoek weigeren omdat iemand niet kan betalen, raakt de menselijke waardigheid en is daarom niet gewenst.

Het is goedkoop om het tekort aan toiletten te misbruiken om stemmen aan te trekken. Om het vraagstuk van publieke toiletten in de steden op een grondige manier op te lossen, is meer nodig dan alleen toiletten in te planten.

Men moet op de eerste plaats een globale visie en een totaal aanpak ontwikkelen die rekening houden met sociaal, ecologisch en economische aspecten. Een openbaar toilet dat niet voor iedereen fysiek toegankelijk is, niet proper en/of in de publieke ruimte zo goed als onvindbaar is, mist haar doel.

In principe zou elk stad een ambtenaar moeten tewerk stellen die het heel sanitair gebeuren in voltijds opvolgt, evalueert en bijstuurt. Een nieuwe en vooruitstrevende aanpak voor een toiletvriendelijke stad vraagt politiek moed.

Als de politieke vertegenwoordigers een eenvoudig probleem als het tekort aan openbare toiletten niet kunnen/willen oplossen, hoe kan de burger van hen verwachten om complexere problemen aan te pakken?

Oproep

Wie bovenstaande fundamenteel debat over de visionaire organisatie van openbare toiletten en vermarkting van primaire behoeften op de agenda van het komende stadsbestuur wil plaatsen, kan via de website van LijstLijst én ‘De Vragende Partij’ van de VRT nog steeds voor de voorstellen van Plasactie Gent stemmen. Enkel daardoor kan iedereen er samen voor zorgen dat er een progressief sanitair beleid komt.

Wie nog niet heeft gestemd op het voorstel van Plasactie Gent ‘1 beker = 1 gratis plasbeurt’ kan dat doen via de website van de De Vragende Partij via www.redactie.be. De 10 meest gesteunde voorstellen in uw gemeente maken eind september namelijk kans om een belofte van de lijsttrekkers te krijgen.

Om dat voorstel rechtstreeks op de agenda van de nieuwe gemeenteraad te plaatsen is het echter nodig om ook via www.lijstlijst.be op dit voorstel te stemmen. De verkozenen van LijstLijst zullen de meest gesteunde voorstellen rechtstreeks op de politieke agenda plaatsen.

Baharak Bashar

Van Baharak Bashar verscheen eind november bij EPO ‘Djenghis, democratie en vrouwen. Een Iraanse van Gent naar Caïro’.