Star Wars VIII: The Last Jedi: The force & de emoties
Recensie, Wereld, Cultuur -

Star Wars VIII: The Last Jedi: Vermoeide iconen en nieuwe hoop

December, 'Star Wars' maand. Om de 4 miljard dollar te rentabiliseren die het in 2012 betaalde om Lucasfilm over te nemen wil Disney jaarlijks de kassa doen rinkelen met afleveringen of afgeleiden van de in 1977 gestarte saga. Na 'Star Wars VII: The Force Awakens '(2015) en 'Rogue One: A Star Wars Story' (2016) is er nu 'Star Wars VIII: The Last Jedi'. En de retro-industrie zal verder nog 'Solo: A Star Wars Story' (2018) en 'Star Wars: Episode IX' (2019) uitspuwen. Rian Johnson tekent voor een space opera over de prijs van geweld en heroïsme.

woensdag 13 december 2017 00:50
Spread the love

Toen op 25 mei 1977 in de V.S. het door George Lucas geregisseerde Star Wars: A New Hope werd uitgebracht gebeurde dat op beperkte schaal. Op Steven Spielberg na geloofde immers niemand ècht in de commerciële mogelijkheden van de film. Tegen alle verwachtingen in bleek Star Wars echter een gigantisch succes. De film werd de op dat moment grootste commerciële hit aller tijden.

Met dank aan de tijdsgeest. Na een bittere en donkere periode beloofde het presidentschap van Jimmy Carter een morele heropleving. Een metaforisch ruimteavontuur dat afrekende met Amerikaanse demonen en tegelijk een lofzang bracht op de Amerikaanse ‘uitzonderlijkheid’ was net wat het (film)publiek nodig had. Ook al omdat Lucas zijn inspiratie niet zocht in de realiteit of in literatuur maar in een mix van avontuur, actie en fantasy.



Star Wars VIII: The Last Jedi: De ontmoeting van oud en nieuw

Ook de vervolgfilms The Empire Strikes Back (1979) en Return of the Jedi (1983) waren uiterst succesvol zodat de trilogie zo’n 10 jaar later ongeveer 1,2 miljard dollar aan bioscoopinkomsten had opgebracht. Daarbovenop kwam nog 2,4 miljard aan afgeleide, merchandising inkomsten. Star Wars werd een trendsetter, Hollywood ontdekte dankzij George Lucas de blockbuster én marketing. Plus de kracht van merchandising. In het gewoel verdween passie voor film van de radar. 

Een scharniermoment

Les Inrockuptibles journalist Jean-Marie Durand wijst in het onlangs gepubliceerde ‘1977, année électrique’ (éditions Robert Laffont) op wat hij een kantelmoment in de geschiedenis noemt, het jaar nul van een nieuw tijdperk. Met naast Star Wars ook Apple, punk, Beaubourg, de ‘nouveaux philosophes’ en Baader-Meinhof in de hoofdrollen en 1977 als scharnierjaar richting postmodernisme en neo-liberalisme. Een interessante bespiegeling. Feit is dat Star Wars samen met Spielbergs Jaws de Amerikaanse filmindustrie grondig veranderde. De schuchtere poging van ‘New Hollywood’ tijdens de jaren zeventig om film rebels, eigenzinnig en auteurgedreven te maken werd afgeserveerd en vervangen door kille, geglobaliseerde box office logica.

En George Lucas? De immer zwaarmoedige regisseur van de donkere dystopie THX 1138 (1970) zag zich vooral als een experimenteel filmmaker (ook al is zijn andere hit, American Graffiti, conventionele nostalgia) en omhelsde de opkomst van digitale technologie omdat ze “de verbeelding bevrijdt en film fundamenteel verandert.” Toch was er ook zelfkritiek. “Ik ben geworden wat ik wou bestrijden,” zei hij bij dvd-release van de Star Wars trilogie, “ironisch genoeg is dat waar Star Wars juist over gaat. Darth Vader is geworden waar hij zich wou tegen beschermen. Ik ben niet blij dat de ‘corporations‘ Hollywood hebben overgenomen, maar ik ben zelf het hoofd van zo’n onderneming geworden. Tezelfdertijd heb ik de films kunnen maken zoals ik het wou en ben ik toch onafhankelijk gebleven.”



Star Wars VIII: The Last Jedi: Luke Skywalker, icoon en emotioneel wrak

Die dubbele positie leidde tot een tweede trilogie, de prequels Star Wars I: The Phantom Menace (1999), Star Wars II: Attack of the Clones (2002) en Star Wars III: Revenge of the Sith (2005). Een drieluik dat lichtjaren verwijderd was van de eerste drie Star Wars-films (die gelden als episodes 4 t.e.m. 6) die de angel uit sciencefiction haalden en het richting fantasy stuurde via een moreel geladen sprookje boordevol heroïek en moraliteit maar de toekomst wel een oude, versleten look en feel gaven. Computergegenereerde beelden dreven de prequel trilogie daarentegen naar de complete kunstmatigheid, met een toekomst die oogde als een fifties sciencefiction strip. Waardoor deze afleveringen meer van een artificieel computerspel dan van een realistische film hadden. Jammer, want inhoudelijk flirtte Lucas hier met een meer originele en gedurfde filosofie dan de vage boodschappen over ‘hoop’ en de strijd tussen goed en kwaad van de eerdere trilogie. 

Terug naar de toekomst

Na het afronden van de eerste twee trilogieën gaf George Lucas toe dat er nooit ècht een derde trilogie voorzien was, het gegoochel met zogenaamde ‘geplande’ afleveringen 7, 8 en 9 was niet meer dan een fraai marketingverhaal. Na de duurbetaalde overname van Lucasfilm door Disney stond het in de sterren geschreven dat dit verzinsel zou gereanimeerd worden om de winst te maximaliseren. Een nieuwe trilogie die de door fans uitgespuwde tweede trilogie zou begraven onder het mom van een eerbetoon aan de eerste trilogie.



Star Wars VIII: The Last Jedi: Chewbacca en een Porg

Regisseur J.J. Abrams stuurt met Star Wars VII: The Force Awakens (2015) de saga via de toekomst (het verhaal speelt zo’n 30 jaar na episode VI Return of the Jedi) stevig naar het verleden (de look en feel van de originele trilogie en de conflicten die er voor drama zorgden). Een antiek verleden want visuele effecten dienen enkel om gaten te vullen terwijl het universum een fysieke, tastbare en vaak versleten ogende wereld wordt. Getuige de gammele Millennium Falcon. Terwijl iconische figuren als Han Solo, Chewbacca, prinses Leia Organa en Luke Skywalker terugkeren maar vooral dan om een nieuwe generatie ‘gewone’ helden te zien opstaan.

Helden van deze tijd, gewone mensen die buitengewone dingen doen. Niet langer enkel blanke mannen maar gekleurde medemensen en sterke vrouwen. Met gevechtspiloot Poe Dameron, anti-held Finn en vrouwelijke Jedi-in-wording Rey krijgen respectievelijk een Latino, een zwarte man en een vrouw centrale rollen. Het multicultureel avontuur kan echter ook beschouwd worden als een reactie op de kritiek die Lucas kreeg omwille van zijn ‘reactionaire stereotypen’ (ondanks het feit dat hij met C-3PO en R2-D2 het eerste homoseksuele intergalactische robotkoppel introduceerde).

Het verhaal? Star Wars VII: The Force Awakens start wanneer de strijd tussen de door generaal Leia Organa geleidde rebellen, die een nieuwe republiek hebben opgestart, en de First Order, een autoritair regime dat in de sporen van de Galactic Empire treedt, in alle hevigheid woedt. De sinistere leider van de First Order, Snoke, draagt de zichzelf als nieuwe Darth Vader profilerende Kylo Ren op om “de laatste Jedi” Luke Skywalker op te sporen. Dat leidt tot een confrontatie met Han Solo terwijl de jonge wolven Rey, Finn en Poe samen met robot BB-8 een angstaanjagend wapen trachten te vernietigen. 

Oorlog in de ruimte

J.J. Abrams (Super 8, Star Trek: Into Darkness) is een bekwaam vakman gespecialiseerd in ‘kauwgom voor de ogen’, popcorn entertainment dat vooral draait om actie. Hij balanceert ook handig op de grens tussen eerbetoon en imitatie. Zo iemand had Disney nodig om de franchise weer op gang te trekken na de als saai ervaren tweede trilogie van Lucas. Maar diepgang is niet zijn specialiteit. Complexe karakterschetsen en ambiguïteit evenmin.



Star Wars VIII: The Last Jedi: Rose en Finn

De personages van Star Wars VII: The Force Awakens werden dan wel niet overspoeld door effecten, ze bleven wèl clichéfiguren. Terwijl het dramatische goed-versus-kwaad conflict vrij rudimentair bleef en ‘the force‘ een mysterie. De parallel tussen de New Order en het fascisme (de Supreme Leader verwijst naar Hitler), tussen de ‘nieuwe’ Stormtroopers en doodseskaders, werd bovendien amper uitgewerkt in een kinetische, rechtlijnige oorlogsfilm die de toeschouwers meesleurde in een ‘opwindende’ spiraal van geweld en vernietiging.

In de (op uitstekende box office resultaten gerichte) ogen van Disney was de opdracht van Abrams ongetwijfeld geslaagd maar de studio herinnerde zich dat The Empire Strikes Back algemeen geldt als de beste Star Wars film en wou heel graag respect afdwingen met een nieuw tweede deel van een drieluik (voordat Abrams met een explosief slotdeel bioscoopgangers mag doen watertanden voor een volgende trilogie). Daarvoor werd beroep gedaan op een onafhankelijk filmmaker met gevoel voor klassieke cinema: Rian Johnson.

Karaktergedreven fantasy

Geen grote naam maar wel een gerespecteerd man. De jonge tv- (Breaking Bad) en filmregisseur Rian Johnson (° 1973) maakte immers indruk met de avonturenfilm The Brothers Bloom (2008) en de sciencefiction misdaadprent Looper (2012) maar vooral met zijn debuut, het neo-noir adolescenten misdaaddrama Brick (2005).



Star Wars VIII: The Last Jedi: Poe Dameron

Het verhaal van Brick draait rond de hoogbegaafde eenzaat Brendan die een onderzoek start naar de verdwijning van zijn exvriendin Emily en stuit op de verontrustende geheimen van zijn medestudenten. “Het gaat niet om hoe high school was maar om hoe het voelde” zegt Johnson die de angsten van teenagers uitvergroot en hen laat leven in een harde realiteit van drugs en dood terwijl volwassenen in een droomwereld vertoeven. Een slimme omkering van de klassieke coming-of-age film.

Samen met de complexe plot, ambigue personages, messcherpe dialogen, talrijke filmverwijzingen en ironische humor geeft die tegendraadse aanpak aan dat dit postmoderne cinema uit het Quentin Tarantino tijdperk is. Maar Johnson onderscheidt zich door zijn personages ook authentieke emoties te geven en hen te plaatsen in een emotioneel lege wereld. Waardoor de botsing tussen schijn en werkelijkheid geen spel wordt maar een morele confrontatie. Dat kwam van pas om van Star Wars VIII: The Last Jedi karaktergedreven en emotionele fantasy te maken.

Een kinetische emotionele trip

Daar waar Rogue One een zogenaamde ‘stand aloneStar Wars film was die absoluut niet op eigen benen kon staan en vooral luidruchtig betekenisloos was, is Star Wars: The Last Jedi dankzij Rian Johnson wel episode VIII van de oneindige saga “in a galaxy far, far away” maar tegelijk een verhaal met een heel eigen emotionele drive dat netjes het evenwicht bewaart tussen herhaling en vernieuwing, voorspelbaarheid en verrassing.

De kracht van Johnson is dat voorspelbaarheid bij hem onafwendbaarheid wordt en dat verrassing geen narratieve pirouette is maar een dramatische ontwikkeling. Een gevolg van het feit dat de regisseur-scenarist tragiek, emoties en menselijkheid verbindt met de personages en hun queeste. Ondanks enkele flauwe grappen (meestal verbonden met nieuwe creaturen zoals de Porgs die louter product – lees: merchandising – placement lijken) is het een ernstige film over getormenteerde en getraumatiseerde individuen die worstelen met gevoelens van falen, verlies en rouw. Helden die zich geen helden voelen, idolen die mijmeren over overlevering en mensen die vrezen hoop te moeten inruilen voor cynisme en altruïstisch groepsgevoel voor egoïstisch narcisme.



Star Wars VIII: The Last Jedi: Captain Plasma en Stormtroopers

De tocht van Luke, Leia, Finn, Rey, Rose, Poe en Kylo Renn is net als de film gedrenkt in melancholie (en niét nostalgie), in de verscheurdheid tussen traditie en vernieuwing, tussen erfenis en opvolging, tussen verderzetting en verandering. Star Wars: The Last Jedi stelt de vraag of we ‘oude’ verhalen, symbolen of iconen moeten kopiëren, vernietigen of transformeren en kiest voor recyclage als pad naar de toekomst. Meester Yoda verschijnt als een soort avatar om Luke (die dat trucje zal gebruiken in een reddende deus ex machina exit) duidelijk te maken dat vasthouden aan objecten uit het verleden fout is omdat het emotionele belang van dingen telt en niet hun materialiteit.

De impact van oorlog

Star Wars: The Last Jedi begint met een spectaculair ruimtegevecht waarbij het rebellenleger het moet opnemen tegen een oppermachtige (in aantal en vuurkracht) New Order vloot. De eigenzinnige, ongehoorzame en onorthodoxe piloot redt in extremis (voorlopig) de meubelen maar alhoewel hij zich ontpopt tot een typische Amerikaanse filmheld (een Dirty Harry variant) en het gevecht best opwindend is, volgt meteen de ontnuchtering. Voor hem en voor de kijker. Want generaal Leia drukt hem met de neus op de prijs die de rebellen betalen (de vele doden) en de kijker wordt er op gewezen dat filmgeweld net als oorlog fatale gevolgen heeft.



Star Wars VIII: The Last Jedi: The Millennium Falcon

De tristesse staat in de ogen van Leia, we zien de pijn die ze voelt bij de prijs die betaald wordt voor de oorlog en het verzet. “Zo veel doden” zucht ze terwijl Poe blindweg hunkert naar succes en overwinningen. Opnieuw, erg Amerikaans. Heel on-Amerikaans zijn de rebellen enkel bezig met een terugtocht, zoeken ze vooral bescherming en een veilig onderkomen. De drie jonge helden Poe, Finn en Rey worden gedreven door adrenaline, woede en agressie en willen vooral actie, aanvallen, terugslaan. De onopgemerkte vlucht bedacht door vice-admiraal Amilyn Holdo ontgaat hen dan ook. Logisch want hun ‘heroïsme’ is gelinkt aan individualisme (zoals traditioneel in de Amerikaanse actiecinema) terwijl de in hun ogen ‘laffe’ Holdo uiteindelijk het moedigste offer brengt vanuit het besef dat geen individu belangrijker is dan een nobel idee. Waarbij de groep, en ‘samen (over)leven’, primeert op individualistisch heldendom.

Twijfel en complexiteit

De lotgevallen van het rebellenleger en hun aftocht is maar één verhaallijn van Star Wars: The Last Jedi. In een andere verhaallijn tracht Rey om Luke Skywalker te overtuigen terug te keren om de rebellen te helpen terwijl we parallel ook volgen hoe Kylo Renn worstelt met Snoke, met zijn ambigue impulsen en met zijn Jedi-tegenhanger Rey. Conflicten, spanningen, manipulaties, bedrog en frustraties leiden tot een reeks explosieve confrontaties.



Star Wars VIII: The Last Jedi: General Hux

Spanning ontstaat daarbij niet zozeer door de actie, al loopt de film aan een sneltreinvaart, maar door zowel de complexiteit van de personages en hun onderlinge relaties als de emoties die oplaaien bij de dramatische botsingen en de gevoelens die de mensen in hun greep houden. Want dat zijn het hier ook: mensen en geen helden of slechteriken. Luke is een gebroken man die worstelt met schuld- en spijtgevoelens omdat hij van oordeel is dat hij als mens en leermeester tekort is geschoten. Kylo Renn walgt van Snoke maar kan zich toch niet losrukken van zijn drang om een nieuwe Darth Vader te worden. Ook al slaat hij aanvankelijk dat bespottelijk masker stuk. Een symbolische daad die icoon en mens scheidt maar ook toelaat om de wisselende emoties van zijn gelaat af te lezen: twijfel, haat, woede, empathie,…

Anti-oorlogsfilm

Daar waar J.J. Abrams met zijn game-achtige actie propaganda maakt voor oorlog en destructie, verbindt Rian Johnson absoluut geen plezier met dood en vernieling zaaien. We zien doden vallen, geliefden verdwijnen en Leia tussen dood en leven zweven. Dit is pijnlijk vanwege zijn impact en tragisch omwille van de fataliteit. Johnson haalt uit naar oorlog maar geeft ook aan dat berusten in onafwendbaarheid fout is. Wanneer de steevast met een vluchtreflex worstelende Finn zichzelf uiteindelijk in een suïcidale heroïsche modus worstelt kegelt Rose hem er uit. Met het doordenkertje dat wat telt niet is iets te vernietigen maar wel iemand te redden.



Star Wars VIII: The Last Jedi: Kylo Renn

Johnson maakt geen grondige analyse van (de mechanismen achter) oorlog maar onderstreept wel dat er heel wat (financiële) belangen mee verbonden zijn. Dat zet codebreker DJ aan om als cynisch opportunist enkel aan eigenbelang te denken maar de nieuwe, menselijke, helden Rey, Finn en Poe opteren voor het groepsbelang. De rebellen mogen dan wel geen revolutionairen zijn die de orde van het universum omver willen werpen, ze zijn wel ‘drop outs‘ die een nieuwe samenleving willen vormen zonder de repressie, onderdrukking en vervreemding waar het totalitaire intergalactische regime voor staat. Ook al vinden ze niet meteen bondgenoten in de uithoeken van het sterrenstelsel. De nieuwe hoop lijkt zo wat op een oude (hippie)droom: make love not war.

Star Wars: The Last Jedi is utopische fantasy en roeit tegen de stroom van dystopische blockbusters op door de onvermijdelijkheid, vrijblijvendheid en aantrekkelijkheid van apocalyptische geweld in vraag te stellen. Samen met heroïsme en iconische filmhelden. Maar het is vooral ook heel humane, emotionele cinema die de vluchtigheid van tijd en het menselijk bestaan onderstreept. In een wondermooi moment wisselen Luke en Leia, eigenlijk een avatar en de na de opnamen gestorven actrice Carrie Fischer, emoties en herinneringen uit. Een mens is nooit helemaal weg. Dat hopen we samen met Star Wars: The Last Jedi. Opgedragen aan “our princess Carrie Fischer.”

STAR WARS VIII: THE LAST JEDI: Rian Johnson, USA 2017, 152′; met Daisy Ridley, John Boyega, Mark Hamill, Adam Driver, Carrie Fischer, Laura Dern, Dohnall Gleeson, Oscar Isaac, Andy Serkis, Benicio Del Toro, Kelly Marie Tran, Gwendoline Christie; sce. Ryan Johnson & George Lucas; muz. John Williams; fot Steve Yedlin, mon. Bob Ducsay; dis. Disney, release 13 december 2017

take down
the paywall
steun ons nu!