De International Association of Jurists for the Western Sahara stelde de volgende analyse op van de recente incidenten in de Westelijke Sahara.

Het plan van regeling voor de Westelijke Sahara werd in 1990 aanzien als een samenhangend geheel van onderling afhankelijke maatregelen. Het doel was het volk van de Westelijke Sahara via een referendum de keuze te geven tussen onafhankelijkheid en integratie in Marokko.

Het staak-het-vuren van 6 september 1991 was weliswaar een fundamenteel onderdeel van dit plan, maar was geen doelstelling op zich. Het was enkel een voorafgaande voorwaarde om andere fundamentele maatregelen te kunnen uitvoeren:

• opzetten van een VN-missie in het gebied (Mission de Nations Unies pour l’Organisation d’un Référendum au Sahara Occidental  – MINURSO);
• geleidelijke en stapsgewijze terugtrekking van de Marokkaanse troepen in de Westelijke Sahara;
• en vooral, het referendum organiseren en laten controleren door de VN samen met de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid (OAE);
• deelname van alle geregistreerde eind januari 1882 geregistreerde Sahrawi.

Het staakt-het-vuren is ingetreden op de afgesproken datum, maar de overgangsperiode die er onmiddellijk op moest volgen en moest dienen voor de voorbereiding van het referendum, is nooit begonnen. Dat heeft in de hele Maghreb¹ een gespannen en broze toestand geschapen van ‘noch oorlog, noch vrede’.

Een MINURSO-patrouille (links) bij een wachtpost van het Polisario in het zuiden van de Westelijke Sahara in 2017. Foto: Gregor Rom/CC BY-SA 4:0

De VN blijven de uiteindelijke verantwoordelijke van de uitvoering van het plan, evenals van de eigen VN-resoluties om via een referendum de dekolonisatie van de Westelijke Sahara te voltooien. Bijna dertig jaar na het staakt-het-vuren zijn de VN er echter niet in geslaagd de uitvoering van dit plan te deblokkeren.

Sinds het ontslag van de vorige persoonlijke gezant van de VN-secretaris-generaal in mei 2019 zonder dat een opvolger werd aangesteld, is een grote lacune ontstaan op de weg naar de vrede.

Bron: Støttekomiteen for Vest-Sahara, Noorwegen

Sinds de inval en bezetting door Marokko zijn 45 jaar verstreken, waarvan 16 jaar oorlog gevolgd door 29 jaar sinds de ontplooiing van de VN-missie MINURSO die voor het referendum moest instaan.

Vijf VN-secretarissen-generaal² hebben dit proces begeleid, zagen zich verplicht vijf persoonlijke gezanten en vijftien speciale vertegenwoordigers uit te zenden, die een honderdtal rapporten voor de VN-Veiligheidsraad opstelden en evenveel rapporten van de VN-secretarissen-generaal hebben voortgebracht. Intussen is de toestand van het Sahrawi-volk dezelfde gebleven als in 1975. Ze is zelfs nog erger geworden door de gecumuleerde tragedie van deze decennia.

Militair Akkoord nr. 1 tussen de MINURSO en het Polisario-front in december 1997 enerzijds en het akkoord tussen MINURSO en Marokko in januari 1998 anderzijds heeft een bufferzone vastgelegd van vijf kilometer, ten oosten en ten zuiden van de ‘Marokkaanse muur’ (de ‘zandmuur’). Elke betreding van troepen of groepen over land als in de lucht en elk vuurgeschut vanuit of van boven deze zone betekenen een schending van deze overeenkomst.

In 2001 probeerde het Marokkaanse leger reeds een asfaltweg aan te leggen door de bufferzone van Guerguarat naar de grens tussen de Westelijke Sahara en Mauritanië (zie map). De VN waarschuwden Marokko toen dat “deze voorgenomen aanleg delicate problemen stelde en dat bepaalde ondernomen activiteiten tegen het staakt-het-vuren-akkoord zouden kunnen ingaan”.

Mohamed Abdelaziz, secretaris-generaal van het Polisario. Foto: Alberto DV/CC BY -SA 3:0

De VN stelden toen echter geen enkele vraag over “commercieel en burgerlijk verkeer” in het gebied. Dat aspect kwam pas in april 2017 ter sprake in de rapporten van de VN-secretaris-generaal.

De vonk die nu werd aangestoken als gevolg van de incidenten in Guerguarat, mag ons niet laten vergeten dat de diepe oorzaak van dit conflict ligt in de dertigjarige verlamming van het referendum over het recht op zelfbeschikking van het volk van de Westelijke Sahara.

Daarvoor moeten we ons nu juridisch inzetten

Daarom doen we een oproep om onmiddellijk de organisatie van een referendum te hervatten met alle nodige democratische waarborgen. We richten die oproep tot de internationale gemeenschap, tot de verschillende staten en in het bijzonder tot Spanje wegens zijn VN-status van administratieve (oud-koloniale) macht in het niet-autonome gebied van de Westelijke Sahara.

Om intussen de fysieke integriteit en de waardigheid van de burgerbevolking te verzekeren, moet ook het Internationaal Comité van het Rode Kruis³ tussenkomen in overeenstemming met de Vierde Conventie van Genève over de bescherming van burgers in oorlogstijd en met Protocol I van 1977 (over de bescherming van burgers in conflictgebieden, nvdr.). We benadrukken tevens dat de twee partijen in het conflict, Marokko en het Polisario Front de Conventie van Genève en zijn bijkomende Protocols moeten ondertekenen.

De juridische analyse van International Association of Jurists for the Western Sahara werd gepubliceerd door Entre Les Lignes. Entre les Lignes (‘tussen de lijnen’) biedt een forum voor opinie en analyse aan “burgers en burgerbewegingen die strijden voor een opstand van het geweten voor de verwezenlijking van een meer rechtvaardige en egalitaire maatschappij”.

Notes: