In Zuid-Afrika ligt een nieuwe arbeidswetgeving op tafel. De parlementsleden moeten zich nog buigen over het voorstel van de Minister van Arbeid, maar met een stevige meerderheid in het parlement lijkt dit een formaliteit te worden. Bovendien is de nieuwe wetgeving het resultaat van een akkoord tussen werkgevers, werknemers en overheid in de NEDLAC, zeg maar de Zuid-Afrikaanse tegenhanger van de ‘Groep van 10’. Voor het eerst krijgt Zuid-Afrika ook een wettelijk minimumloon. Een nieuwe arbeidswet gebaseerd op een sociaal akkoord en met wettelijke minimumlonen, goed nieuws toch?

Protest

Toch is niet iedereen enthousiast. De tweede grootste vakbond van het land – SAFTU, waar ook FOS-partner CSAAWU deel van uitmaakt – is radicaal gekant tegen de nieuwe wetgeving en noemt het een “aanval op werknemersrechten”. SAFTU werd pas opgericht in 2017 en maakt (nog) geen deel uit van NEDLAC. Zij konden dus niet meebeslissen over de nieuwe wetgeving.

Ook FOS-partner Casual Workers Advice Office is bijzonder scherp: “als deze wetswijzigingen er door komen, betekent dit een nederlaag voor elke werknemer in Zuid-Afrika en voor de arbeidersklasse in het algemeen”. Que?

Stakingsrecht

De grootste doorn in het oog van de tegenstanders van de wet, is de aanpassing van de wetgeving die stakingen reglementeert. In de huidige arbeidswet zitten al heel wat bepalingen om te kunnen overgaan tot een ‘erkende staking’. Maar met de wetswijzigingen die nu voorliggen, worden er extra drempels ingebouwd.

Ten eerste worden vakbonden verplicht om een geheime stemming te organiseren onder de werknemers vooraleer ze tot staking kunnen overgaan. Op die manier wordt een collectief actiemiddel geïndividualiseerd en komt de wetgever rechtstreeks tussen in het beslissingsproces van vakbonden. Ten tweede kan de werkgever na een stakingsaanzegging een verzoeningsprocedure aanvragen bij de CCMA, de bemiddelings- en verzoeningscommissie, waarbij het recht op staken opgeschort wordt tot maximum 35 dagen. Tijd zat voor de werkgever om ondertussen de rekken aan te vullen, werknemers te intimideren en interimarbeiders te zoeken om de stakers te vervangen. Ten derde kan elke betrokken partij – dus ook de werkgever – op eender welk moment een ‘bemiddelingsadvies’ inroepen van de CCMA. Het advies van de CCMA is echter niet zo vrijblijvend. Indien de CCMA een advies geeft in het voordeel van de werkgever, en de stakende arbeiders of hun vakbond kunnen geen ‘gegrond antwoord’ geven, dan wordt het advies bindend. Als klap op de vuurpijl zal de werkgever de vakbond voor de arbeidsrechtbank kunnen brengen indien deze vindt dat de vakbond niet de juiste stappen volgt in de stakingsprocedure.

Wettelijk Minimumloon

De vraag is waarom de drie vakbondsfederaties die in de NEDLAC vertegenwoordigd zijn een akkoord sluiten dat het stakingsrecht – een mensenrecht dat ook in de Zuid-Afrikaanse grondwet verankerd zit – aan banden legt. Zij wijzen erop dat ook de werkgevers zware toegevingen hebben moeten doen.

Zo krijgt Zuid-Afrika vanaf 1 mei dit jaar een wettelijk minimumloon, van 20 Rand per uur of 3500 Rand per maand. Omgerekend net geen anderhalve euro per uur of zo’n 235 euro per maand. Ondanks dat dit wettelijk minimumloon nog veraf ligt van een ‘leefbaar loon’, is dit ontegensprekelijk een grote stap vooruit. Werkgevers hebben zich jarenlang tegen een wettelijk minimumloon verzet.

Men heeft ons nooit gevraagd of wij hier akkoord mee gaan of niet”

Maar ook hier worden bedenkingen gemaakt. Zo worden landarbeiders en huishoudarbeiders in 2018 en 2019 uitgesloten, miljoenen werknemers zullen dus pas in 2020 het wettelijk minimumloon krijgen. Myrtle Witbooi, algemeen secretaris van huishoudvakbond en FOS-partner SADSAWU: “men heeft ons nooit gevraagd of wij hier akkoord mee gaan of niet. Natuurlijk zeggen wij neen, zijn wij minderwaardig aan andere werknemers misschien? En er is nu een akkoord om ons in 2020 ook het wettelijk minimumloon van 20 Rand per uur te geven, in plaats van het huidige 15 Rand per uur. Maar ik houd mijn hart vast. Tegen 2020 zal men opnieuw onderhandelen over het bedrag. Zal men ons vastpinnen op de 20 Rand per uur, of zullen huishoudwerkers effectief het nationaal minimumloon krijgen, welk bedrag dat dan ook is?”. Ook bij FOS-partner CSAAWU is kritiek te horen: “het feit dat landarbeiders uitgesloten worden van het minimumloon is niet enkel een slag in het gezicht van de werknemers in de sector, maar toont ook aan dat de overheid geen flauw benul heeft van de ernst van de armoedecrisis op het platteland”.

Daarnaast worden er ook vraagtekens geplaatst bij het naleven van de wetgeving. Nu al krijgen de helft van de landarbeiders in de landbouwsector niet het sectorale minimumloon waar ze recht op hebben. En de nieuwe wetgeving lijkt het nog moeilijker te maken voor werknemers om hun rechten af te dwingen. In plaats van zich rechtstreeks tot de arbeidsinspectie te kunnen wenden, zullen ze nu ook naar de CCMA moeten gaan, wat opnieuw het proces vertraagt.

Ten slotte zal de wet op het wettelijk minimumloon gefaseerd, de sectorale akkoorden vervangen. Maar in die akkoorden zat veel meer vervat dan loonafspraken, die gaan onder andere ook over extralegale voordelen zoals bijvoorbeeld het recht op huisvesting voor landarbeiders. Het risico bestaat dat werkgevers nu de kans zien om komaf mee te maken met deze eerder onderhandelde verworvenheden.

Paritaire comités

De echte reden waarom de vakbonden de wetswijzing slikken, ligt volgens de critici bij de voorgestelde wijzigingen om als ‘representatieve vakbond’ te kunnen worden erkend. Om een paritair comité op te richten, moeten de werkgeversfederaties aan tafel minstens de helft van de arbeiders in de sector tewerkstellen en moeten de vakbonden meer dan de helft van de arbeiders vertegenwoordigen. En precies bij dat laatste knelt het schoentje. De Zuid-Afrikaanse arbeidsmarkt wordt gekenmerkt door een sterke toename van interimarbeiders, arbeiders in onderaanneming, tijdelijke werknemers,… die meestal niet aangesloten zijn bij een vakbond. In een aantal sectoren maken deze groep werknemers al de meerderheid van de arbeidskrachten uit. Dit is een groot gevaar voor vakbonden in die sectoren, die niet meer ‘representatief’ zouden zijn. En waardoor het paritair comité op zich onder druk komt te staan.

Met de wetswijziging die nu voorligt, moeten vakbonden enkel rekening houden met de vaste werknemers, waar ze meestal wel nog sterk staan. Hiermee valt een grote last van de schouders van de vakbonden. Maar één van de kritieken van SAFTU en CWAO is dat de traditionele vakbonden onvoldoende gedaan hebben voor de doelgroep van arbeiders met precaire contracten, stilaan de belangrijkste groep van werknemers. Met de wetswijziging redden de vakbonden wel hun eigen vel, maar CWAO vreest dat dit geen goed nieuws is voor de precaire arbeiders, die verder aan hun lot zullen worden overgelaten.

Parlementaire commissie

CWAO heeft een verzoek ingediend om gehoord te worden in de parlementaire commissie die zich over het wetsvoorstel moet buigen. Zij willen de strijd aangaan tegen deze aanpassingen aan de arbeidswetgeving en willen elke kans grijpen om de wet tegen te houden. Vakbondsfederatie SAFTU veroordeelt de wetsvoorstellen in woorden en verklaringen, het is echter nog niet duidelijk of zij zullen overgaan tot een actieve mobilisatie. De praktijk zal moeten uitwijzen wat de nieuwe wetgeving zal betekenen voor werknemers in Zuid-Afrika.

Auteur: Jasper Rommel