Onder het voorzitterschap van Democraat Phil Angelides heeft een Amerikaanse onderzoekscommissie gedurende 18 maanden meer dan één miljoen documenten uitgepluisd en ongeveer 700 getuigen ondervraagd. Opdracht van de Financial Crisis Inquiry Commission: de oorzaken aan het licht brengen van wat men als ‘de ergste crisis sinds 1929’ bestempelde.

Vermijdbare crisis

Alan Greenspan en Ben Bernanke van de Federal Reserve, de Amerikaanse Centrale Bank, en de CEO’s van onder meer Goldman Sachs, Lehman Brothers, AIG en Citigroep werden op de rooster gelegd.

De conclusie: “een falende regulering en falend toezicht erop, dramatisch risicomanagement en slecht bedrijfsbeheer, het gewetenloos gedrag van banken die ongehoorde risico’s namen, een gebrek aan transparantie, falende ratingbureaus, en het systematische verlies van elke elementaire zin voor verantwoordelijkheid en ethiek.”

Minstens even belangrijk is de conclusie dat de crisis vermijdbaar was. Het meest tragische zou volgens Angelides zijn het refrein te aanvaarden dat niemand dit zag aankomen en dat er dus niets aan te doen was. “Als we dat aanvaarden, zal het opnieuw gebeuren”, zegt hij.

Too big to fail

Angelides stelde op 12 april zijn conclusies voor in het Europees Parlement. Hij beklemtoonde steeds weer de sleutelvraag: hoe was het in godsnaam mogelijk dat overheden niet anders konden dan de verschillende grootbanken – die door hun riskante, speculatieve investeringen in effecten, swaps in financiële derivaten zo goed als failliet waren – te redden.

Het antwoord is even simpel als het onrustwekkend is. Hun faillissement bedreigde niet alleen het spaargeld van miljoenen depositohouders, maar de hele wereldeconomie.

Ze waren ‘too big to fail’. Met dat pistool op het slaapbeen werden in de VS miljarden dollars uitgeschreven (en gedrukt) om massale kapitaalinjecties mogelijk te maken. De totale som betaald in 2008 door de Amerikaanse belastingbetaler om de banken te redden, is volgens Bloomberg 7.700 miljard dollar, ongeveer de helft van het Amerikaanse BBP, of 24.000 dollar per Amerikaan.

Dit bedrag is hoger dan de som van wat de VS spendeerde voor de aankoop van Lousiana, de ‘New Deal’, het Marshall Plan, de oorlogen tegen Korea, Vietnam en Irak, en de NASA, maanlanding inbegrepen.

Aan de burgers werd beloofd dat “zo snel het ergste voorbij was”, er werk zou worden gemaakt van verregaande bankhervorming. Dezelfde belofte kregen we ook in Europa te horen. Die verregaande hervorming is er niet gekomen.

Business as usual

Het stof is gaan liggen en voor de banken is het opnieuw business as usual. Volgens Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz heeft het uitblijven van fundamentele hervormingen de kans op een nieuwe financiële crisis nog vergroot omdat de too-big-to-fail-banken nu zeker weten dat ze gered worden als ze zichzelf in de problemen brengen.

De overheidshulp is dan ook nog gebruikt voor grootschalige speculatieve operaties vooral in de energie-, grondstoffen- en (nog erger) voedselsector. En voor de bonussen natuurlijk.

In Nederland luiden vier hoogleraren onafhankelijk van elkaar de noodklok. De banken nemen opnieuw te veel risico’s en de kans op een nieuwe crisis is volgens hen levensgroot. En net zoals de vorige keer nemen ze die risico’s met het spaargeld van de mensen.

Arnoud Boot, hoogleraar financiële markten en adviseur van de Nederlandsche Bank: “de omvang en snelheid waarmee banken risico’s nemen is letterlijk een tijdbom onder de economie.” Volgens de hoogleraren ziet de politiek de urgentie niet om in te grijpen, terwijl het volgens hun morgen opnieuw fout kan gaan.

Splits de banken

Wie gokt in een casino heeft geen recht op overheidshulp. Wie gokt en verliest, moet failliet kunnen gaan zonder dat duizenden spaarders hun spaargeld verliezen en zonder dat de wereldeconomie de dieperik wordt ingesleurd.

Too-big-to-fail is een eigenschap die geen enkele bank mag bezitten. Het is hoog tijd dat banken worden opgesplitst in aan de ene kant depositobanken voor gewone burgers en krediet voor de echte economie, en aan de andere kant zakenbanken die voor zichzelf of hun klanten riskante speculatieve operaties uitvoeren.

Die tweede groep kunnen we dan met een gerust gemoed naar het casino laten stappen, als ze er hun geld verbrassen hoeven de spaarders er niet voor op te draaien. Het casino waar bankiers het spaargeld van de mensen kunnen vergokken, dat moet onherroepelijk dicht.

De vier eerder vermeldde Nederlandse hoogleraren, maar ook andere economen zoals Lyndon LaRouche (LPAC), Jacques Cheminade (Solidarité & Progrès), Pierre-Henri Leroy (Proxinvest), Eric Verhaeghe (ex-Medef), Mervyn King (Bank of England), Paul de Grauwe (KU Leuven), Eric de Keuleneer (Solvay Business School) en Joseph Stiglitz pleiten allen voor het scheiden van zakelijke en particuliere afdelingen van de banken.

En in het heetst van de financiële crisis was dit ook een breed gedragen politieke eis. Zo beval in ons land de bijzondere commissie belast met het onderzoek naar de financiële en bankencrisis in haar rapport van 27 april 2009 aan “een duidelijk onderscheid te maken tussen de depositobank en de handelsbank”.

Die eis is verdwenen van de politieke agenda. Hoog tijd dus om ze vanonder het stof te halen. De banken zijn weer aan het gokken met het spaargeld van de mensen. Splits de banken voor het te laat is! En zeg niet dat u niet gewaarschuwd was.

Dirk Van der Maelen en Karel Vereycken

Dirk Van der Maelen is parlementslid voor de SP.A. Karel Vereycken is lid van Agora Erasmus.