Volgens een rapport dat de VN begin mei bekend maakte, hebben momenteel 2,4 miljoen Somaliërs humanitaire hulp nodig om te overleven. Een stijging met ruim 20 procent over de laatste zes maanden.

De droogte die grote delen van het zuiden treft, heeft 55.000 mensen sinds december 2010 op de vlucht gedreven. De veestapel van de grotendeels nomadische bevolking is gedecimeerd en opeenvolgende oogsten zijn zo goed als mislukt.

Op de vlucht voor droogte en geweld

Daarbovenop komt het niet aflatende geweld, vooral in en rond de hoofdstad Mogadishu, waar de strijd nog altijd woedt tussen de machteloze federale overgangsregering (TFG) – die gesteund wordt door de blauwhelmen van de Afrikaanse Unie (African Union Mission in Somalia – AMISOM – momenteel Burundese en Oegandese soldaten) – en de radicaal-islamitische Al Shabaab-milities.

Alleen al de eerste twee maanden van 2011 hebben 16.000 inwoners de hoofdstad verlaten op de vlucht voor het aanhoudende geweld.

Zaterdag nog maakte Abdulahi Hassan Barise, een woordvoerder van de Somalische politie, bekend dat zijn diensten ernstig rekening houden met zelfmoordaanslagen in Mogadishu en het zuiden van Somalië door milities die met Al-Qaida zouden verbonden zijn om de dood van Osama Bin Laden te wreken. Sinds president Barack Obama begin mei de moord op Osama bekend maakte, zijn er al talrijke sympathiebetogingen geweest in diverse Somalische steden.

Met mensensmokkelaars over de grens naar Kenia

In het enorme vluchtelingenkamp van Dadaab in het noorden van Kenia, een van de grootste kampen ter wereld, stromen alle dagen Somalische vluchtelingen toe. In januari kwamen ook de drie broers Khalif er aan. Zij hadden na lang aarzelen hun geboorteland en hun vee in Bakool verlaten om na een eindeloos lange wandeling en een rit waarin ze als sardines opeengepakt in een overvolle vrachtwagen zaten, tegen betaling over de grens te worden gebracht door mensensmokkelaars.

Hun familie heeft de terreur van diverse gewapende milities, armoede, droogte, en de chaos van een samenleving zonder wettelijk staatsgezag gedurende 20 jaar overleefd. Maar toen die dag in januari, zei vader tegen zijn zonen: “We moeten ook gaan”. Bijna het hele dorp was al leeg. “Er was gewoon geen eten meer in huis en de oogsten in de hele regio waren mislukt.”

In het megavluchtelingenkamp verwelkomt de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR ongeveer elke maand 10.000 nieuwkomers uit Somalië.

Via Jemen op weg naar Europa?

De meesten hopen hier maar korte tijd te verblijven. Ze zouden graag naar Jemen oversteken, om van daaruit de weg naar Europa voort te zetten. Maar de sociale en politieke onrust die Jemen al maanden in de greep houdt, maakt het ook voor Somalische vluchtelingen extra moeilijk. Bovendien is de oversteek in de Golf van Aden erg gevaarlijk en duur en worden bootjes met vluchtelingen gemakkelijk voor piraten gehouden door de aldaar patrouillerende schepen van de EU, de NAVO, India en China.

Een anonieme hulpverlener in het kamp zegt dat het er eigenlijk overvol is. “De levensomstandigheden zijn ronduit catastrofaal. Alleen omdat de mensen zo wanhopig zijn over de uitzichtloze situatie in het zuiden van Somalië dat ze hierheen vluchten. Iedereen wil eigenlijk meteen weer weg, maar weet niet waar naartoe. Nu drijft ook de honger de laatste landbouwers weg uit het kurkdroge binnenland.”

Naast intensivering van de gevechten in de afgelopen weken, is het vooral het gebrek aan voedsel en water dat mensen op de vlucht drijft. “We weten dat dit de ergste droogte is in drie decennia”, zegt een medewerker van UNHCR.

“Nog nooit zo droog”

10 procent van de koeien, en 5 procent van de schapen en geiten zijn al overleden. En dit is nog maar een begin. Eind april sloeg het Internationaal Comité van het Rode Kruis alarm. Als er niet dringend extra hulp komt, dreigen de grensregio’s met Kenia: Bay, Bakool en het Midden- en Neder-Shabelle-gebied volledig te ontvolken.

“We hebben Somalië nog nooit zo droog gezien”, aldus Mike Sutherland, een medewerker van de NGO Save the Children, met een lange staat van dienst in de regio.

Naar Mogadishu, gevaarlijkste plek ter wereld

Een nieuw fenomeen dat door diverse bronnen wordt gesignaleerd, is de vluchtelingenstroom van nomadische veehouders naar Mogadishu, het epicentrum van de oorlog en misschien wel de gevaarlijkste plek ter wereld.

In 2010 waren er 7.600 gevallen bekend van mensen die met schotwonden werden opgenomen in de ziekenhuizen van de hoofdstad. Het hoogste cijfer in tien jaar. Voor de eerste maanden van dit jaar staat de teller al op meer dan duizend.

“Dit is waarschijnlijk de eerste keer dat boeren met hun vee migreren naar de hoofdstad. Het illustreert de ernst van de droogte van het binnenland en de hopeloosheid van de boeren”, aldus een UNHCR-medewerker.

“Mogadishu is een gebied in oorlog. Islamitische milities vechten er dagelijks met de troepen van de overgangsregering en de Afrikaanse blauwhelmen om de controle te behouden of te verwerven over bepaalde wijken. Hoe kan een dergelijke zone een toevluchtsoord worden voor hongerige boeren?”

In Jemen gezien als huurlingen

Somalische vluchtelingen die er toch in slagen om Jemen te bereiken, worden er vaak aangezien voor ‘huurlingen’ die aan de kant van president Ali Abdullah Saleh staan om het volksprotest de kop in te drukken.

Niets weerhoudt de vluchtelingen echter van de vlucht. 5.000 Somaliërs zijn al in Jemen aangekomen tussen januari en maart van dit jaar. “Ja, overal in het buitenland is als een paradijs, overal is het beter dan thuis”, verklaarde een Somaliër aan een lokale NGO-medewerker.

Strijd tegen piraterij krijgt veel meer aandacht dan drama in binnenland

“Wij helpen de oorlog te stoppen”, zegt een hooggeplaatste officier van de Afrikaanse ‘vredesmacht’ AMISOM. Voor hem is de toestand eenvoudig: “menselijke veiligheid is onmogelijk in Somalië als er eerst geen vrede komt en die kunnen we maar bereiken als de Al-Shabaab van het toneel verdwenen zullen zijn.”

“De strijd tegen piraterij voor de Somalische kust kost de westerse mogendheden heel veel geld, maar er staan dan ook grote economische belangen op het spel. Om de veiligheid te herstellen in het binnenland, zouden veel minder middelen nodig zijn. De Afrikaanse troepenmacht in Somalië kampt echter met een acuut gebrek aan middelen”, aldus de AMISOM-officier die alleen anoniem wilde getuigen.

Bijna 1,4 miljoen Somaliërs zijn ontheemd in eigen land, 680.000 zijn vluchtelingen in de buurlanden. De droogte van de voorbije maanden komt dit fenomeen alleen maar versterken.

Somalië: niet de favoriete bestemming van donoren

“Maar de middelen zijn zeer ontoereikend om deze ramp bij een ramp op te vangen”, aldus een Oegandese journalist die Somalië al jaren volgt vanuit Addis Abeba, het hoofdkwartier van de Afrikaanse Unie. “We zijn in Somalië, dit is niet bepaald de favoriete bestemming van de internationale donoren. Die kijken liever de andere kant op. Voor hen is Somalië toch een hopeloze zaak.”

Al sinds februari 1991 heeft Somalië geen centrale regering meer. Het zal veel moeite kosten om donoren te overtuigen van de ernst van de situatie. Helaas is er weinig tijd en blijkt uit een Canadese studie dat een groot deel van de hulpgoederen voor Somalië in ‘verkeerde’ handen vallen, verspild worden of alleszins niet effectief worden gebruikt voor degenen die er het meest nood aan hebben.

Begin 2011 lanceerde de VN een oproep voor 529 miljoen dollar hulp voor Somalië, eind april was nauwelijks een kwart daarvan toegezegd door de donoren.

‘Vervuiling’ van de hulp door militairen

Een groot probleem is ook de ‘vervuiling’ van de humanitaire hulp. Meer en meer worden militairen ingeschakeld in het winnen van de harten en geesten van de Somaliërs via humanitaire programma’s, een concept dat ook in Afghanistan wordt toegepast. Meer en meer hulporganisaties stellen zich hier vragen bij en weigeren daarom nog langer mee te werken aan VN-programma’s.

In het laatste Somalië-rapport dat VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon begin mei aan de VN-Veiligheidsraad voorstelde, brak hij een lans voor een nauwe verstrengeling tussen alle actoren – humanitair en militair – die in Somalië actief zijn: “We moeten op drie pijlers steunen: afschrikking van de rebellen door gerichte militaire actie, opbouw van het land door ontwikkeling en ondersteuning van de overgangsregering door haar structuren te versterken”.

In februari besliste de overgangsregering om haar mandaat, dat normaal in augustus 2011 zou aflopen, eenzijdig met drie jaar te verlengen.