Vooraleer we terugblikken op de maand september, geven we eerst enkele algemene inzichten mee. Op die manier kan je de huidige strijd tegen sociale onrechtvaardigheden in Afrika ten zuiden van de Sahara in een juiste context plaatsen.

30 jaar neoliberalisme

De Egyptische econoom Samir Amin stelt dat de Afrikaanse economieën  zich in de periferie van het wereldkapitalisme bevinden. Hoewel deze vaststelling negatief overkomt, is het een juiste vaststelling. (1) Maar dat neemt niet weg dat – zoals Amin het ook ziet – het Afrikaanse continent wel degelijk onderdeel uitmaakt van het wereldgebeuren, van de wereldgeschiedenis tout court. De economische gang van zaken heeft er enkel voor gezorgd dat Afrika in de periferie van het economische wereldgebeuren wordt vastgehouden.

Vele Afrikaanse landen lijden dus ook onder de crisis van het kapitalisme. Meer zelfs: volgens de Engelse politicoloog Graham Harrison heeft 30 jaar neoliberalistisch beleid onder leiding van het IMF en de Wereldbank de ontwikkeling in Afrika geremd. Het werd een lange lijdensweg van allerhande structurele aanpassingsprogramma’s, die vaak leidden tot economisch verval of stagnatie. Slechts de laatste tien jaar is was er hier en daar inderdaad sprake van economische groei – soms op fenomenale wijze. Maar die groei gaat amper gepaard met sociale vooruitgang.

De Koreaanse econoom Ha-Joon Chang stelt dat de Afrikaanse landen beter af waren tijdens de jaren ’70 en ’80. De landen die in die tijd een politieke koers volgden geïnspireerd door het socialisme, deden het volgens hem nog niet zo slecht. (2) Harrison vraagt zich dan ook af: “Als neoliberalisme zo schadelijk is, waarom wordt er dan niet opgehouden met het te praktiseren?” (3)

Het probleem is dat Afrikaanse regeringen vastzitten in wat veel weg heeft van ‘double bind’ situaties. Ze moeten enerzijds de dictaten van het IMF/Wereldbank opvolgen. Als die niet worden opgevolgd, krijgen ze sancties opgelegd. Ze moeten tevens naar de grieven van het volk luisteren. Als ze dat niet doen omdat bijvoorbeeld IMF/Wereldbank het niet toestaan, krijgen ze te maken met betogingen en stakingen. 

De opmars van de middenklasse en rijkdom

Volgens de Afrikaanse ontwikkelingsbank (AfDB) gaat het nochtans heel goed in Afrika. De middenklasse is in opmars. Naar schatting 300 tot 500 miljoen Afrikanen behoren volgens de Afrikaanse ontwikkelingsbank tot de middenklasse en hebben de neoliberale levensfilosofie omarmd.

Er zit evenwel een addertje onder het gras: om de statistieken rooskleurig te doen uitkomen werd een nieuwe klasse geïntroduceerd: de Afrikaanse ontwikkelingsbank heeft het namelijk over de ‘drijvende klasse’ (floating class) als een subklasse van de middenklasse. Dat zijn mensen die een inkomen hebben van gemiddeld 2 tot 4 dollar per dag, waardoor ze theoretisch niet meer tot de armsten behoren die gemiddeld slechts 1 dollar per dag hebben. Het leven in Afrika is nochtans duurder dan men zou denken. Wie tot de ‘drijvende klasse’ behoort, staat dus met één been in de middenklasse en met het andere been in wat Karl Marx omschreef als het moeras van het pauperisme.

De Afrikaanse ontwikkelingsbank stelt ook dat de rijken nog rijker zijn geworden: de 100.000 rijkste Afrikanen hebben samen 800 miljard dollar, wat goed is voor 60 procent van het Afrikaanse bruto nationaal product (BNP). In Sub-Sahara Afrika ligt dat aandeel zelfs op 80 procent van het BNP.(4)

Staken voor hoger minimumloon in Nigeria

Nigeria telt tegenwoordig 162 miljoen inwoners. Volgens oud-minister Nasir Ahmad El Rufai beschikt de West-Afrikaanse kolos over 90 miljoen arbeidskrachten. Maar zo’n 70 miljoen beschikt echter niet over een verdienstelijke tewerkstelling of is werkloos. Volgend jaar komen er nog tenminste 3 miljoen werklozen bij.(5) Eén van de verkiezingsbeloften van Goodluck Jonathan was het minimumloon per maand te verhogen van 7.500 naira tot 18.000 naira (85 euro). Bij het niet uitvoeren van die beloften, zou het Nigeriaans arbeidscongres massale stakingen organiseren. (6) Maar de loonsverhoging laat nog op zich wachten. In verschillende regio’s begonnen dokters, verplegend personeel en oliewerkers in september dan ook te staken.

Sinds kort gaat er in Nigeria ook een petitie rond die de slavenarbeid aanklaagt in een suikerfabriek van Aliko Dangote. Dangote is de rijkste man van Afrika en volgens Forbes zelfs nog rijker dan multimiljonair Mark Zuckerberg van Facebook. De Europese investeringsbank (EIB) investeerde in 2005 nog 150 miljoen Euro in een nieuwe cementfabriek in eigendom van de Dangote Group. (7)

Wie het aandurft om een kritisch boek te schrijven over Dangote tekent zijn doodvonnis – zo luidt het wel eens in Nigeria. De petitie zou normaal komen op de website van Sahara reporters. Maar deze Nigeriaanse kritische nieuwssite blijkt de laatste dagen gebukt te gaan onder cyberaanvallen. Het is dus nog even wachten vooraleer de petitie kan ondertekend worden.

Nieuwe wet op stakingsrecht in Benin

In Benin werd eind september voor een nieuwe wet op het stakingsrecht gestemd. Voortaan mogen het leger, politie, douaniers en boswachters niet meer staken. ‘Onprofessionele’ stakingen en ‘politieke’ stakingen zijn ook verboden. De nieuwe wet kwam er omdat het land de laatste jaren regelmatig wordt lamgelegd door stakingen voor betere werkomstandigheden, betere lonen of erger nog – voor de uitbetaling van lonen. Maar de schatkist is zo goed als leeg en er werd teveel geld uitgegeven tijdens de laatste verkiezingen. De nieuwe wet op het stakingsrecht heeft een golf van syndicaal protest en stakingen ontlokt.(8)

Griekse toestanden in Swaziland

Het Swaziland van absolute monarch koning King Mswati III gaat door toedoen van een recessie in Zuid-Afrika al sinds 2009 gebukt onder Griekse toestanden. Sinds april 2011 wordt het ingesloten land in Zuid-Afrika overspoeld door een golf van  protesten. Het land heeft dringend nood aan sociale hervormingen en democratie. Maar Koning Mswati weigert een duit in het zakje te doen. Begin september trokken opnieuw duizenden mensen op straat in hoofdstad Mbabane en andere steden zoals ondermeer Siteki en Manzini. Op verschillende plaatsen werden de protesten hardhandig onderdrukt. (9)

Anti-imperialistisch protest in Ghana

Eind september werd er in de Ghanese hoofdstad Accra voor de Amerikaanse ambassade geprotesteerd tegen de NAVO-agressie in Libië. De betogers zongen “US, NATO hands off Libya! Hands off Africa”. De betoging werd onderdrukt en leidde tot 24 arrestaties. De protestbeweging wil in december opnieuw gaan betogen. (10)

Protest tegen Bollore in Sierra Leone

Tijdens de tweede week van september hebben handelaars een protestactie gehouden in de haven van Freetown. Ze protesteerden tegen de verhoogde tarieven om containers te lossen. Die verhoogde lostarieven leidden ook tot een verhoging van de prijzen van basisproducten. De betogers duiden de Franse groep Bollore Africa Logistics aan als de hoofdverantwoordelijke.

Met het oog op de privatisering van de haven kreeg Bollore in maart 2011 de containerterminal Queen Elizabeth II Quay in handen. De tarieven om een container te lossen werden onmiddellijk verhoogd. Het lossen van een container van twintig voet kostte normaal 68 dollar. Bollore trok de prijs op tot 90 dollar. Bovendien verwijten ze Bollore niet te willen investeren in technologische innovaties om het dokwerk beter en handiger te doen laten verlopen.(11) De aanwezigheid van de Franse groep Bollore is geen nieuws onder de zon: de groep is zowat in alle West-Afrikaanse havens aanwezig.

Leerkrachtenstaking in Kenia

Tijdens de eerste week van september staakten 20.000 leerkrachten in Kenia. Ze willen dat de regering op de juiste manier het geld besteedt. Het Keniaans onderwijs zit namelijk met een nijpend tekort aan leerkrachten. Er zijn tienduizenden bijkomende leerkrachten nodig om aan de norm van 1 leerkracht voor 35 leerlingen te voldoen. De Leerkrachtenvakbond (Kenian National Union of Teachers (KNUT)), ging aan het staken om al op zijn minst een paar duizend nieuwe leerkrachten aan te stellen. Een leerkracht in Kenya verdient 90 dollar per maand. De prijs voor een krot in de Kibera sloppenwijk van de hoofdstad Nairobi kost maandelijks alleen al 30 dollar.

Bronnen

(1) Samir Amin, Africa: Living on the Fringe, Monthly Review, March 2002

(2) Graham Harrison, Neoliberal Africa, zed Books, 2010

(3) Ha-Joon Chang, 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme, Nieuw Amsterdam, 2010

(4) African Development Bank, The Middle of the Pyramid: Dynamics of the Middle Class in Africa, http://www.afdb.org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/Publications/The%20Middle%20of%20the%20Pyramid_The%20Middle%20of%20the%20Pyramid.pdf

(5) Sahara Reporters, where are jobs, http://saharareporters.com/article/where-are-jobs-nasir-ahmad-el-rufai

(6) ScoopAfrica, Nigerian unions threaten strike over minimum wage, http://www.scoopafrica.com/newsitem/nigerian-unions-threaten-strike-over-minimum-wage 

(7) Daily independent, European Investment Bank Seeks Stake in Three Local Banks, http://allafrica.com/stories/201002090234.html

(8) La Nouvelle Tribune, Loi sur le droit de grève au Bénin: l’intégralité de la loi qui suscite le tollé des syndicalistes, http://www.lanouvelletribune.info/index.php?option=com_content&view=article&id=9146:loi-sur-le-droit-de-greve-au-benin–lintegralite-de-la-loi-qui-suscite-le-tolle-des-syndicalistes&catid=27&Itemid=43

(9) Swazi Media Commentary, Thousands march against King, http://allafrica.com/stories/201109071311.html

(10) Infowars, Anti-US protests in Ghana as Africans reject NATO, http://www.infowars.com/anti-us-protests-in-ghana-as-africans-reject-nato/

(11) Africa review, Sierra Leone traders protest port delays, http://www.africareview.com/Business+++Finance/Sierra+Leone+traders+protest+port+delays/-/979184/1236034/-/view/printVersion/-/103f556z/-/index.html

(12) Voice of America, Kenya’s Teachters Protest in Nationwide strike, http://www.voanews.com/english/news/africa/Kenyas-Teachers-Protest-in-Nationwide-Strike–129379063.html