Snowpiercer Onderdrukking en opstand
Nieuws, Cultuur, Recensie, Klassenstrijd, Sciencefiction, Actiefilm, Bong Joon-ho, Apocalyps, Politieke cinema -

‘Snowpiercer’: Actie en klassenstrijd in een ijzige sneltrein

Met 'Snowpiercer' sluit de Zuid-Koreaanse cineast Bong Joon-ho aan bij een trend waarin films politieke boodschappen bevatten. Hij zet ons met deze sciencefictionfilm op onderhoudende wijze aan het denken. De klassenstrijd blijkt de ecologische apocalyps te hebben overleefd en leidt tot een explosief conflict in een trein die rond een onleefbaar geworden aarde cirkelt. De rijdende gesloten wereld is het toneel van verzet en onderdrukking.

woensdag 19 maart 2014 10:03
Spread the love

De Zuid-Koreaan Bong Joon-ho – regisseur van de thriller Memories of Murder (2003), de monsterfilm The Host (2006) en het misdaaddrama Mother (2009) – levert met zijn eerste ‘Amerikaanse’ productie een blockbuster af die spectaculair, sfeervol, opwindend én politiek geladen is. Het verhaal van Snowpiercer is losjes gebaseerd op de Franse strip ‘Le Transperceneige’ van Jean-Marc Rochette & Jacques Lob. Het speelt zich af in een dystopische toekomst waar na een klimaatramp de overgebleven aardbewoners opgesloten zitten in een constant rond de aarde sporende trein.

In dit allegorisch sciencefictionverhaal wordt de rijdende gevangenis, die al meer dan 17 jaar in beweging blijft en nergens heengaat, bevolkt met passagiers verwikkeld in een permanente overlevingsstrijd. Terwijl buiten een nieuw ijstijdperk is ingetreden, verloopt binnen het leven sterk hiërarchisch. De armen wonen in de achterste wagon in erbarmelijke omstandigheden. “Visueel wou ik de staart van de trein doen ogen als een concentratiekamp”, zei Bong Joon-ho. Vooraan baden de rijken, en de enigmatische heerser Wilford (rol van Ed Harris), in grote luxe.

Geregeld zakken gewapende wachters, geleid door een groteske en genadeloze “Know your place! Keep your place!” roepende lerares (gespeeld door Tilda Swinton), naar de staart van de trein af om kinderen met geweld te scheiden van hun ouders. Ze worden afgevoerd naar een mysterieuze bestemming vooraan in de trein, waar ze een nieuwe invulling geven aan het begrip ‘kinderarbeid’.

Omdat de ongelijkheid zo groot is, blijft de met repressie bewaakte sociale vrede fragiel. Tot de mysterieuze, vastbesloten man Curtis (rol van Chris Evans) op aansporing van een oude wijze man (John Hurt) en met de hulp van een ex-veiligheidsagent (Song Kang-ho) een revolutie ontketent. Samen met zijn medestanders rukt hij op door de trein. Zijn opmars leidt tot geweld en verrassingen.

Geen superhelden aan boord

Bij regisseur Bong Joon-ho zijn er geen superhelden te bekennen. Na de onbekwame agent (Memories of Murder), de machteloze vader (The Host) en de wanhopige moeder (Mother) is Curtis opnieuw geen klassieke held maar een getraumatiseerd man, gedreven door schuld- en schaamtegevoelens. De gevoerde strijd is evenmin zo rechtlijnig als de horizontale vooruitgang door de trein doet vermoeden. De protagonisten blijken egoïstische motieven te hebben en cynische manipulaties zorgen ervoor dat een rechtvaardig streven gerecupereerd wordt om het systeem in leven te houden.

De les blijkt dat echte bevrijding pas mogelijk is wanneer men autonoom durft denken en investeert in een radicale uitbraak. Kortom, wanneer hoop in de plaats komt van haat en wanneer bekentenissen leiden tot inzichten. Een en ander gaat gepaard met gevechten en geweld, maar hoe verder de held vordert in de trein, hoe meer ideeën gaan primeren op actie. De uiteindelijke confrontatie in de machinekamer wordt daardoor een mentaal duel tussen Curtis en Wilford.

Dystopie op wielen

Snowpiercer is een fraaie en complexe metafoor over de werking van een totalitaire staat (en de mechanismen van uitbuiting en vervreemding) en bovendien een visuele triomf. Perfect benut Bong Joon-ho de ruimte van de treincompartimenten en de beweging van de trein die zich door een sneeuwlandschap boort. Hij choreografeert op sublieme wijze de gevechten, met als hoogtepunt een ballet in het duister. Bovendien injecteert hij de nodige humor en serveert de gruwel ijskoud.

De trein is een heus personage. Het is een sneltrein naar de ondergang van de beschaving die passeert via de stationnetjes Miserie, Repressie en Revolte. Maar het is ook een levend wezen, een moederfiguur (zoals het monster van The Host en de oermoeder van Mother) die kinderen tot leven brengt om ze daarna te verscheuren.

Via de trein wordt de samenleving een wreed controle-organisme dat individuën uitbuit en manipuleert. De microkosmos (de trein) weerspiegelt de macrokosmos (de beschaving). Het lot van de grote groep (de achteraan gehouden 99%) kan enkel veranderen wanneer de status quo doorbroken wordt waardoor de machthebbers (de 1%) aan het wankelen gaan.

Occupy-gehalte

Het is opmerkelijk dat de politiek-geladen film niet langer het exclusieve terrein van de arthousecinema is. Voor elke 12 Years a Slave zijn er meerdere commerciële mainstreamfilms met een – vaak onderliggende – politieke boodschap. Hits in het commerciële circuit spelen via een met de popcultuur verbonden verhaal in op de heersende malaise en de diepgewortelde angsten verbonden met de crisis. Dat zie je in Elysium en The Purge, maar ook in The Lego Movie.

In deze satirische animatiefilm van Phil Lord en Christopher Miller wordt een revolutie ontketend in een totalitaire samenleving. Daar kan de repressie van politie en overheid niet beletten dat de als poppen behandelde mensen een kritisch bewustzijn bereiken. Het verzet krijgt daarbij een hoog Occupy-gehalte en het smiley-gezicht van protagonist Emmet is een variant van het iconische Guy Fawkes-masker. Toegegeven, het gebeurt ongewild, maar deze buitengewone ‘doorsneemens’ wordt een subversieve held.

De eeuwig lachende bouwvakker Emmet en zijn collega’s worden zodanig gehersenspoeld dat ze het oorwurmliedje “alles is fantastisch, alles is cool!” meebrullen. Conformisme is de regel in een fascistisch rijk gerund door een Lord Business. Hij heeft meesterbouwers uitgeschakeld en smeedt plannen om de status quo te ‘verlijmen’. De dictator is als de dood voor chaos en omdat hij inertie prefereert wil Lord Business de lego-mensen ook hun illusie van bewegingsvrijheid afnemen.

Dat de malaise zo groot is dat opstandigheid de enige optie is, blijkt uit de even donkere als hilarische beginscène. In een mix van Brazil en Groundhog Day (onderdrukking gebouwd op herhaling) blijkt de normale dag van een doorsnee Lego-mens een nooit eindigende nachtmerrie. De revolutie komt niet helemaal uit de verf in The Lego Movie – een finale twist maakt er een ouder-kind-overleveringsverhaal van – maar zelden werden in een multiplexbioscoop vervreemding en uitbuiting zo treffend geïllustreerd.

Out of the box

Bij Bong Joon-ho hebben de onderdrukten hun eigen ambivalentie. Enerzijds willen ze het systeem vernietigen, anderzijds willen ze profiteren van de weelde waarin hun hedonistische onderdrukkers baden. Die omslag gebeurt pas wanneer die ambivalentie overwonnen wordt en zowel walging als woede gaan overheersen.

Maar verzet en rebellie blijken niet makkelijk. De revolutionaire held dreigt door het systeem herleid te worden tot een nuttige idioot die het systeem dat hij wil omverwerpen juist verstevigt. Een veel kritischer bewustzijn blijkt nodig om tot een fundamentele omwenteling te komen. Daarvoor moeten de revolutionairen aan de logica van de trein ontsnappen door letterlijk out of the box te denken. En dient beweging te stoppen, de angst te verdwijnen.

De leugen als systeem

Snowpiercer draait rond het idee van de politieke leugen,” stelt Bong Joon-ho, “wanneer een systeem ten einde loopt, wanneer het voorbijgestreefd is en mensen onderdrukt, worden er allerlei sprookjes en fabels verzonnen om de machthebbers kunstmatig op hun plaats te houden”. De symboliek is duidelijk: “Hier wordt de eeuwig bewegende motor een religie maar omdat de onderdelen verslijten en niet vervangen kunnen worden, moeten zowel die tekortkomingen als de gruwelijke oplossingen gecamoufleerd worden”.

Snowpiercer is kauwgom voor de ogen – entertainend spektakel met absurde humor en gewelddadige balletten – maar ook brechtiaanse sciencefiction. Bong Jong-ho vertelt een verhaal waarin blijkt dat de klassenstrijd de apocalyps overleeft. De tegenstelling rijk-arm is bovendien onlosmakelijk verbonden met de malaise. Met het onrecht, de crisis en het conflict.

De Amerikaanse verdeler, The Weinstein Company, vond Snowpiercer te pessimistisch en radicaal en liet zo’n 20 minuten verwijderen om er een meer traditionele actiefilm van te maken. Gelukkig krijgt de rest van de wereld wèl de director’s cut van deze poëtische politieke film te zien.

take down
the paywall
steun ons nu!