Analyse, Economie, Samenleving, Politiek, België - CADTM

Serie ‘Illegitieme schulden in België’: Het nut van de burgeraudit (4/5)

In een reeks van vijf artikelen toont het CADTM (Comité pour l'Annulation de la Dette du Tiers Monde) hoe de Belgische overheid sinds 2008 de schuldenberg van de banken op de bevolking afwimpelt. CADTM analyseert sinds de economische crisis van 2008 de schuldenlast van de EU-lidstaten, waaronder België. Deze week: over het verschil tussen legaliteit en legitimiteit voor de democratie, en vele redenen om het anders te doen.

donderdag 11 juni 2015 11:19
Spread the love

45 miljard euro per jaar of 4.000 euro per inwoner (inclusief kleuters), 10 procent van het BBP, tweemaal de onderwijsbegroting: dat is wat we ieder jaar gemiddeld besteden aan de afbetaling van de staatsschuld [1].

Durven
we ons voor te stellen wat we kunnen doen met dat geld? Hoeveel
projecten worden geweigerd, afgewezen, wegens “gebrek aan
middelen”? Toch wordt er weinig over deze kost ten gunste van de
schuldendienst gesproken… behalve dat ze moet betaald worden, en dat
het zal pijn doen. De staat en de kapitaalbezitters hebben er geen
baat bij dat de bevolking de betaling en de legitimiteit van de
staatsschuld in vraag stelt. Net als elders draagt het beleid, dat
tot deze schuld heeft geleid, het stempel van onwettigheid: het werd
niet in het belang van de meerderheid van de bevolking ontwikkeld. De
burgeraudit stelt voor om zich de kwestie toe te eigenen en een
collectieve controle over de staatskas in te voeren.



Staatsuitgaven 2012
* Afbetaling van de schuld
* Gezondheidszorg
* Werkloosheidsuitkeringen
* Openbare ontwikkelingshulp

Schuld en Democratie

Als
democratie één betekenis heeft, dan is het wel dat ze de
mogelijkheid moet bieden om onze verplichtingen vrij te kunnen
heronderhandelen [2]. Maar zoals de Indignado-beweging met haar
slogans goed heeft aangetoond: we leven niet in een democratie,
maar in een maatschappij waar “99 procent” van de bevolking wordt
uitgebuit door de “1 procent” rijksten [3], met actieve hulp van de
overheid “die ons niet vertegenwoordigt.”

Het
internationaal recht garandeert de soevereiniteit van het volk, de
prioriteit van de mensenrechten ten opzichte van de rechten van de
schuldeisers, de mogelijkheden voor een staat om een schuld eenzijdig
te annuleren of op te schorten [4], althans in theorie. Van
Argentinië tot Griekenland hebben we immers, in het verleden en tot
vandaag, gezien dat de wet gelijk is aan politiek en dat die wet het
product is van machtsverhoudingen.

Hoewel
iedereen het erover eens is dat de legitimiteit van de schuldenlast
van de derdewereldlanden niet langer in vraag dient gesteld te
worden, gaat het er in het Noorden heel anders aan toe. Waarom? Omdat
hun staatsschulden het resultaat zijn van de ‘geavanceerde’
westerse democratieën, die deze schulden hebben opgebouwd onder de
opeenvolgende verkozen regeringen.

Als we deze redenering volgen, kan
het dan nog gerechtvaardigd worden dat het asiel- en
immigratiebeleid, ontwikkelingshulp, onderwijs, milieu, gezondheid,
pensioenen, huisvesting, bancaire regelgeving, bezuinigingsbeleid…
of welke andere zaak ook door onze zogenaamde democratische overheden
in vraag zou worden, wordt of zal worden gesteld? Weigeren om de
vraag over de onwettigheid van de staatsschuld te stellen, betekent
dat men weigert om een
fundamenteel onderscheid tussen legaliteit en legitimiteit te maken.

De
zogenaamde vertegenwoordigers verkrijgen bij hun aanstelling niet het
mandaat om naar willekeur te handelen; maar ze kunnen dat wel doen
indien zij daar de mogelijkheid toe hebben. Er is geen enkele reden
waarom de kwestie van de staatsschuld, die zoveel aspecten van ons
leven bepaalt, niet op een andere manier zou moeten behandeld worden
als de rest van de openbare politiek [5]. Nee, democratie betekent
niet dat we blindelings moeten betalen, zonder vragen te stellen.

Waar komt deze schuld vandaan? Is het wel degelijk onze schuld?
Heeft ze bijgedragen tot de meerderheid van de bevolking of eerder
tot een kleine groep geprivilegieerden? Was er een ander
schuldenbeleid mogelijk? Hoe financiert een staat zichzelf? Wie
beheert de
aktes van de staatsschuld?
Zijn er alternatieven voor het soberheidsbeleid van de staat? Kunnen
we overwegen om de schuld niet terug te betalen? Democratie
is een proces, een beweging,
en geen vaste stand van zaken, noch een voldongen feit. De
burgeraudit stelt voor om deze zaak op zich te nemen en om de
legitimiteit van de schuld en de schuldendienst te bespreken.

Illegitieme schulden in België

Zoals
we uitvoerig hebben besproken in andere artikelen, vindt ‘onze’
staatsschuld – die als excuus geldt om de structurele, neoliberale
bezuinigingen en hervormingen te rechtvaardigen – haar oorsprong in
drie belangrijke oorzaken:

1)
De
fiscale geschenken aan de (zeer) rijken en de (zeer) grote bedrijven.
Alleen al voor het jaar 2011, schat FOD-Financiën dat de staat meer dan
60 miljard aan belastingvrijstellingen en andere kortingen (hetzij een derde van het budget) heeft verloren [6]. Het betreft hier louter
belastingvoordelen die wettelijk door de overheid werden verleend;
deze cijfers zijn exclusief belastingontduiking.

2)
De
rente betaald aan de particuliere markt.
Als de staat tussen 1992 en vandaag aan 1 procent van, bijvoorbeeld, de
Europese Centrale Bank had geleend, eerder dan aan de woekerrentes op
de ‘markt’, dan zou het meer dan 250 miljard euro hebben
bespaard.

3)
De
financiële crisis en de socialisering van de schulden van de
privébanken.
De steun aan de banken hebben tot nu toe meer dan 33 miljard euro aan
de gemeenschap gekost, waarbij men de gevolgen van de crisis zelf niet
mag vergeten (de schuld is sinds 2007 tot meer dan 100 miljard euro
gestegen).

Dit
schuldbeleid houdt voor de meerderheid van de bevolking geen voordeel
in,
noch voor de Belgische economie in het algemeen. Enkel de
kapitaalbezitters (zowel in als buiten ons land) halen er voordeel uit. Intussen laat de
staat ons, jaar na jaar, de schuld afbetalen. Intussen legt men – op de tv, binnen de parlementen en de kantoren
van de zogenaamde experts, in de krant, via de radio – uit dat de staat boven haar stand heeft geleefd [7]. Dat
haar levensstijl economisch niet langer houdbaar is. Dat haar sociale
zekerheidsinstellingen [8] uit een andere tijd stammen. Met andere
woorden: dat men zich zal moeten aanpassen…

De burgeraudit en de annulering van de illegitieme schuld

Als het zo duidelijk is dat de schuld in het nadeel van de meerderheid uitvalt, wat baat deze analyse dan nog? Sommigen zullen zich ook allicht afvragen wat het nut is
van een burgeraudit.

De
burgeraudit is geen technische methode, die tot doel heeft
om het deel van de schuld, die in vraag moet worden gesteld, te
definiëren op basis van zogeheten objectieve criteria. Ze moet veeleer beschouwd worden als een bewustmakingscampagne en een burgerlijk
controlemechanisme. De staatsschuld is geen
technische kwestie. Ze is eerst en vooral een politieke zaak [9].
Wanneer haar legitimiteit eindelijk in twijfel wordt getrokken, dan wordt
de vraag over het algemeen belang gesteld. Zoals de Franse Raad van
State in 1999 benadrukte: “Het
algemeen belang is, van nature, zelden consensueel. Haar omschrijving
vloeit voort uit de onvermijdelijke belangenconflicten waartussen men
uiteindelijk een keuze moet maken.”
[10].

De
burgeraudit heeft tot doel mensen ertoe aan te zetten om zich te
bevragen over de rekeningen die zij betalen. Zoals we hoger
aantoonden, is er geen enkele reden waarom dit probleem niet op
dezelfde manier als de rest van openbare politiek zou worden
besproken. Toch blijkt dat een aanzienlijk deel van de bevolking
blijft geloven dat “een schuld dient te worden betaald”, althans
als “er geen alternatief is”. Het is onze rol om feiten
en cijfers aan het licht te brengen, die de onwettigheid(soms
illegaliteit) van deze schuld aantonen
(zowel op nationaal als op lokaal niveau); om een maximaal aantal
argumenten te verschaffen, waardoor de terugbetaling in vraag kan
worden gesteld; en om concrete
alternatieven voor te stellen
om een steeds groter deel van de bevolking te helpen om de
kwestie ter harte te nemen.

De
burgeraudit probeert een
debat af te dwingen over
het taboe rond de schulden. Er wordt immers voornamelijk over de
betalingsvoorwaarden gesproken, maar de grond van de zaak wordt nooit
in vraag gesteld. Het debat geeft aanleiding tot verschillende
standpunten en voorstellen (herschikking, vereenvoudiging, belasting
op vermogens, financiering door de Europese Centrale Bank,
annulering, herstructurering, moratorium verbonden met de economische
gezondheid…) [11]. Het belangrijkste is
dat sommige feiten aan het licht worden gebracht en dat men dit
probleem niet langer ontkent, zowel op het niveau van de
beleidsvoerders als op het niveau van de sociale bewegingen.

De burgeraudit is ten slotte een oefening die toelaat een
annulering beter voor te bereiden,
om de gevolgen te kunnen voorzien en om het uitgangspunt van concrete
voorstellen te kunnen zijn. De burgeraudit zal helpen om de
annulering van illegitieme en illegale schulden te onderbouwen, terwijl de kleine aandeelhouders en de gepensioneerden,
die indirect door een annulering zouden kunnen worden getroffen,
worden beschermd.

De
burgeraudit en de annulering van illegitieme schulden maken trouwens
ook deel uit van een breder programma om uit de crisis en uit het
kapitalisme te stappen. Deze annuleringsmaatregel komt natuurlijk
niet vanzelf tot stand, niet zonder een brede sociale beweging die
haar ondersteunt, en niet zonder andere vorderingen die gericht zijn
op een meer gemeenschappelijke controle over de collectief geproduceerde
rijkdom en de machtsstructuren.

De
oorspronkelijke, Franse versie van deze tekst vind je
op CADTM. Vertaald door Nadia Cornelis.

Noten

[1] Bron: Nationale Bank van België

[2] Dit is het besluit van antropoloog en activist David Graeber in
zijn boek Dette:
5000 ans d’histoire.

[3] Het gebruik van dit cijfer is verre van symbolisch aangezien,
zoals Thomas Piketty in zijn recente boek (Kapitaal
in de 21ste eeuw

– De Bezige Bij, 2014) aantoont, die 1% de helft van het mondiaal
erfgoed concentreert. Indien we deze kaste tot de 10% rijksten
uitbreiden, bezitten ze 80 tot 90% van het mondiaal erfgoed… Meer
over dit onderwerp in:
Que
faire de ce que nous apprend Thomas Piketty sur le capital au XXI
e
siècle ?
,
Éric Toussaint, januari 2014.

[4] Bekijk de brochure:
Droits
devant ! Plaidoyer contre toutes les dettes illégitimes
,
van
CADTM februari 2013.

[5] Trouwens, waar sommigen denken dat men de schuldafbetaling in
onze streken niet in vraag kan stellen, doen anderen het wel. Zoals
een tiental Spaanse gemeenten die een deel van hun schulden
illegitiem hebben verklaard; IJsland dat door middel van referenda
weigerde om de schulden van een private bank (Icesave) te betalen;
zoals de vele burgeraudits die in Europa worden opgericht, enz.

[6] Zie: ‘Les
recettes fiscales rabotées de… 61 milliards d’euros’,
L’Echo
van 13 februari 2013.

[7] Ter herinnering: de uitgaven in vergelijking met het BBP bleven
in België al meer dan dertig jaar stabiel (tussen de 45% en 50%).

[8] Lees over dit onderwerp: Pensions
et dette publique en Belgique

en Les
chômeurs saignent l’État ou l’État saigne les chômeurs…?),
Jérémie
Cravatte, oktober 2013.

[9] Het is natuurlijk zeer handig om op boekhoudkundige competenties
te kunnen rekenen om de openbare rekeningen, op de verschillende
niveaus van de overheid, te analyseren, maar de betrokkenheid van een
burgeraudit kan op vele manieren aangewend worden, zoals enkele
voorbeelden in andere landen ons aantonen. De prioriteit blijft
evenwel bij de sensibilisering en de mobilisatie van de bevolking.
Het baat immers niet om alle concrete voorbeelden en feiten ter
wereld te kunnen aantonen, als men ze niet kan aanwenden. Een eenzame
strijd voeren, heeft evenmin veel zin. Niemand is incompetent wanneer
het een collectieve kwestie als deze betreft.

[10] Bijvoorbeeld, waarom zou de heer Reynders geen argumenten kunnen
aanvoeren om zijn belastinghervormingen te rechtvaardigen en beweren
dat ze de belangen van de meerderheid van de Belgische bevolking
hebben gediend? De campagnes voor de burgeraudit van de staatsschuld
beweren niet dat zij de bevolking vertegenwoordigen (wij zullen
onszelf en onze organisaties vertegenwoordigen). Wij stellen feiten
vast en maken voorstellen. Sommige lagen van de samenleving vertellen
ons dat de oorzaken van deze schuld legitiem en nuttig voor de
gemeenschap zijn, of dat er geen alternatief is. Laat hen deze
beweringen staven, bewijzen en ons overtuigen. We willen niet van het
principe uitgaan dat een schuld altijd moet afbetaald worden, maar
van het principe dat we niet betalen zo lang niet bewezen is dat de
schuld in onze naam en in ons belang werd aangegaan.

[11] Voor een overzicht van het standpunt van CADTM betreffende de
staatsschuld, zie het kader in het artikel van Éric Toussaint, op.
cit.

Wist
je dat…?

  • De schuldenlast 20 procent van het jaarbudget opslokt
    (terwijl het aandeel van de werkloosheidsuitkeringen slechts 3 procent vertegenwoordigt)?
  • Dat 90 procent van de Belgische schuld ten laste
    valt van de financiële instellingen?
  • Dat de Staat zeventien
    particuliere banken (waaronder vijftien buitenlandse) opdraagt om
    haar obligaties op de primaire markt verkopen?
  • Dat de schulden van
    het Zuiden aan België slechts 0,5 procent van haar jaarlijkse BBP
    vertegenwoordigen en dat de Senaat zich heeft voorgenomen om de
    torenhoge schuldenlasten te annuleren (maar nog niets heeft gedaan)?
  • Dat Noorwegen dat voor vijf van haar debiteuren wel deels heeft
    gedaan?
  • Dat de uitgaven van het BBP reeds meer dan dertig jaar
    stabiel zijn?
  • Dat 1/5de van de rijkste bevolking 60 procent van de nationale
    rijkdom onder elkaar verdeelt?
  • Dat de duizend grootste bedrijven in
    2010 een gemiddelde belasting van 6 procent betaalden, terwijl het officiële
    tarief 33,99 procent is?
  • Dat de Staat voor 100 procent aandeelhouder van de bank
    Belfius is geworden, maar dat haar kapitalistische manier van
    functioneren niet is veranderd?
  • Dat landen als Ecuador sommige delen
    van hun staatsschuld hebben geannuleerd en dat het een verbod op de
    socialisatie van privéschulden in de Grondwet heeft opgenomen, net
    als de sociale uitgaven voorrang op de schuldendienst dienen te
    krijgen?
  • Dat het naoorlogse Duitsland erin geslaagd is om zijn
    schuldendienst tot 5 procent van de jaarlijkse begroting te beperken?
  • Dat
    77 procent van de hulpfondsen die aan Griekenland werden overgemaakt
    rechtstreeks op de rekeningen van de particuliere banken is
    terechtgekomen?


Burgerplatform


Het
platform Burgeraudit van de staatsschuld (BAS) werd in februari 2013
opgericht – naar aanleiding van de gezamenlijke campagne A
qui profite la dette?
van
CADTM,
CEPAG, FGTB Bruxelles en FGTB Wallonie. Ze heeft de volgende
doelstellingen:

  • het
    voeren van sensibilisatiewerk en acties over de staatsschuld;
  • de
    schulden identificeren die wij weigeren te betalen, de middelen
    ontwikkelen om deze weigering toe te passen;
  • eisen
    dat de regering afziet van het bezuinigingsbeleid en van de
    Verdragen of de Ontwerpverdragen die de crisis uitdiepen en de
    schulden verergeren;
  • op
    lokaal niveau alle organisaties en individuen die bereid zijn samen
    te werken, te verenigen en op een participatieve manier in
    collectieven voor een burgeraudit te laten samenwerken.


Sindsdien
zijn zo’n dertig organisaties bij het platform aangesloten en werden
een tiental autonome lokale groepen opgericht, die elk een eigen
invalshoek en een eigen dynamiek ontwikkelden. Sommigen bestuderen de
schuld van hun gemeente, anderen de schuld van hun regio of
provincie. Nog anderen bestuderen de schuld van de Federale Staat of
de sociale zekerheid (of ook de openbare ziekenhuizen en, waarom
niet, de NMBS en de administraties voor sociale huisvesting, lokale
overheden, enz.). Sommigen richten zich op het creëren van
sensibilisatiemechanismen en mobilisatie. Er werden reeds twee
nationale bijeenkomsten gehouden en er werd een website gelanceerd:
www.auditcitoyen.be


Op
de site vindt men het eerste memorandum van het platform met de
eerste bevindingen en voorstellen betreffende de Belgische
staatsschuld, evenals een handleiding voor de burgeraudit die aanwijzingen geeft om de bovengenoemde doelstellingen te bereiken.


  • Wilt
    u zich bij het platform aansluiten?

  • Wilt
    u zich bij een lokale groep aansluiten of er een opstarten?

  • Heeft
    u interessante informatie of heeft u gewoon vragen?

  • Wilt
    op de hoogte blijven van de activiteiten van BAS?

  • Aarzel
    niet! Stuur dan een e-mail naar acide-at-auditcitoyen.be (-at- = @)

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!