‘Een terugval kost wat kost vermijden’, dat was misschien wel de wijdst verspreide boodschap van de veertiende Regionale Conferentie voor de Vrouw in Latijns-Amerika. Eind januari bliezen honderden feministen en politici verzamelen om een stand van zaken te krijgen over vrouwen-, en seksuele rechten.

Dat deden ze in de Chileense hoodstad Santiago. Symbolisch genoeg ook de hoofdstad van het massale volksprotest tegen de gevestigde politieke orde en het sociaal-economische systeem. Decor van de intussen honderden keren opgevoerde Chileense choreografie Un violador en tu camino. Hét strijdlied van 2019 dat het seksueel geweld aanklaagt en met de vinger wijst naar al diegenen die wegkijken, in de eerste plaats de afwezige, neoliberale staat. Waarom ging de centrale boodschap van de conferentie dan over een terugval?

We zien alvast twee internationale tendensen die een risico vormen voor seksuele rechten.

… de markt?

‘El poder es femenino’, kopte zakenblad FORBES na de Boliviaanse staatsgreep van november 2019. ‘De macht is aan de vrouw’, vrij vertaald. Nadat Jeanine Áñez zichzelf had uitgeroepen tot interim president van Bolivia werd haar illegale troonsbestijging geframed als een feministisch succes. De tweede vrouwelijke president sinds de onafhankelijkheid van het land in 1825! De vrouw die openlijk afstand nam van de inheemse tradities van het land en zich op Twitter jarenlang negatief uitliet over de “heidense rituelen” van de regering Morales, werd plots een feminist genoemd. Vooral omdat ze het glazen plafond doorbrak, zij het met de hulp van de aloude, witte Boliviaanse aristocratie die tijdens een geheime vergadering in de Katholieke Universiteit in La Paz de staatsgreep in zijn laatste plooi legde door Áñez aan te duiden. Aan die vergadering namen alleen mannen deel, dat spreekt voor zich.

‘s Lands bekendste feminist María Galindo was niet mals voor Áñez in haar laatste columns. “Ze is niet meer dan een pokerfiche in een machtsspel dat het hare niet is. Jeanine is de ondergeschikte, ze maakt deel uit van die enorme groep vrouwen die, als ze slachtoffer worden van een verkrachting, besluiten te onderhandelen over die verkrachting. (…) Ze dient als een tv-scherm, om de misdaad te verdoezelen, en om te overleven gaat ze aan de kant staan van de sterkste.” Ondertussen, na 10 jaar lang columns te schrijven voor de grote krant Página Siete, werd Galindos column geweigerd door de redactie van de krant. Niet toevallig nu.

Die feministische framing werd het gangbare discours in de mainstream media. Net zoals de rechts-conservatieve partij N-VA homorechten gebruikt om haar anti-moslimverhaal te verkopen, omarmde Áñez haar nieuwe feministische label om de staatsgreep te verdoezelen. Áñez wil helemaal niets weten van seksuele rechten en heeft overduidelijk andere prioriteiten. Haar entourage heeft nauwe banden met het Boliviaanse grootkapitaal en dus wil ze inzetten op privatisering en loonmatiging. Daarnaast wil ze de Bijbel terug op het Boliviaanse nachtkastje. “We brengen de Bijbel terug in het presidentieel paleis”, zei ze tijdens haar inauguratie.

© Bob Reijnders

In Santiago hekelde men het valse feminisme. “We moeten ons politiek en sociaal-economisch systeem grondig aanpakken want met dit systeem zullen we nooit gelijkheid krijgen. Economische ongelijkheid treft vrouwen het hardst, racisme treft vrouwen het hardst, het gebrek aan politieke participatie treft vrouwen het hardst, seksueel geweld treft vrouwen het hardst”, klonk het. En dat geldt niet alleen in Chili, Peru, Bolivia, maar ook in België, de Verenigde Staten, als de hele westerse wereld. Als Boliviaans interim-president Áñez wil snoeien in sociale programma’s, als ze het gezondheidssysteem verder wil privatiseren, als ze de inheemse tradities wegwuift als heidens, als ze alle diversiteit wil platwalsen met haar Bijbel, als ze seksuele opvoeding verbant van de schoolbanken, dan is het eerste slachtoffer de Boliviaanse vrouw.

Het neoliberale en conservatieve kapen van het feminisme is systeembestendigend. “Als de gezondheidszorg niet investeert in zijn gezondheidsposten en wijkgezondheidscentra, als ze blijven weigeren om in die eerste lijn, waar jongeren langsgaan met een vraag, te investeren in gratis en toegankelijke seksuele voorlichting, dan zal het aantal tienerzwangerschappen niet dalen”, verduidelijke Guadelupe Perez van de Boliviaanse feministische gezondheidsorganisatie Colectivo Rebeldía. “Als de minister van Onderwijs verklaart dat integrale seksuele opvoeding niet thuishoort op school maar achter de gesloten deuren van het thuisfront, dan zal het aantal tienerzwangerschappen toenemen.”

De systeemfouten zijn talrijk en verdiepen de genderongelijkheid. Vrouwen hebben de slechtste banen waarvoor ze minder betaald worden. Schooluitval bij meisjes ligt beduidend hoger. Aan de bedrijfstop en in de politiek zijn vrouwen nog steeds de minderheid. Dus zolang neoliberale en conservatieve politici de plak zwaaien is feministische actie per definitie tegen het systeem, zo niet, is het een lelijke, blonde façade voor een in elkaar stortend huis.

… de kerk?

Het aantal evangelische kerken schiet in Latijns-Amerika als paddenstoelen uit de grond en zorgt ook voor politieke ravage. Braziliaans fascist Bolsonaro kwam aan de macht dankzij de evangelische stem, maar hij was niet de enige. Ook Duque in Colombia, Moreno in Ecuador, Piñera in Chili en tot voor kort Macri in Argentinië genieten heel wat evangelische steun voor hun neoliberale beleid dat genderrechten ondermijnt. De documentaire Gender under attack brengt dit goed in beeld.

In El Salvador bestormde president Bukele begin februari het parlement met leger en politie, plantte zich neer op de zetel van de parlementsvoorzitter “gesteund door het goddelijke recht”, en besloot toen – met alle camera’s op hem gericht – tot God te bidden om wijze raad te vragen. “Rustig aan manneke, nog even geduld”, antwoordde God, waarop Bukele het parlement ontruimde en nog een week tijd gaf om op zijn eisen in te gaan.

Dankzij de massale financiële steun vanuit de Verenigde Staten pompen verkiezingskandidaten in heel het continent miljoenen in hun campagnes. Sinds de jaren zeventig verkondigen vooral de neopentecostale kerken de blijde boodschap dat iedereen rijk kan worden, als hij maar ondernemend en godsvruchtig genoeg is. Dit als reactie tegen de (katholieke) bevrijdingstheologie, die het voor de armen opnam, ook als die voor de gewapende strijd kozen.

De evangelische lobby’s wegen sterk door in de politieke debatten in alle parlementen, vooral wanneer het over seksuele rechten en gezondheid gaat. In Peru voerden ze hun heilige oorlog tegen de seksuele opvoeding op school, met de steun van de conservatieve meerderheid van Fuerza Popular, de partij van ex-dictator Fujimori. “Op school leren ze seksuele speeltjes aan met schroeven en scheermessen”, liet parlementslid Rosa Bartra haar seksuele fantasieën de vrije loop.

Gendergelijkheid is het nieuwe taboe voor deze conservatieve krachten. Elke wet of regeringsbesluit die het woordje “gender” bevatte, werd door het parlement systematisch afgeschoten. Op een mooie morgen hingen aan de bruggen van de snelweg die de Peruaanse hoofdstad Lima doorkruist spandoeken met opschrift “genderfocus = anale seks”. De zoektocht naar die seksuele praktijk op Google explodeerde de daaropvolgende dagen, een ongewenst gevolg van de obsessie voor dit thema in religieuze kringen.

Colectivo Rebeldia

“Con mis hijos no te metas“, noemt de beweging die ze in Peru uit de grond stampten en die duizenden betogers op de been krijgt. “Bemoei je niet met mijn kinderen.” Enkel binnen het gezin mag er over seks gepraat worden, overheid en onderwijs mogen zich daar niet mee bemoeien. Waardoor tieners verstoken blijven van broodnodige seksuele voorlichting en voorbehoedsmiddelen. Alle onderzoeken wijzen bovendien uit dat tienerzwangerschappen vooral het gevolg zijn van seksueel geweld en incest in familiale kring. Peru heeft net meer overheidsingrijpen nodig om deze plaag af te remmen.

Waar veel geld circuleert, is er ook veel corruptie en misbruik. Gelovigen moeten 10% van hun mager loon aan de kerk afstaan, waardoor de religieuze leiders in kastelen van huizen wonen en in limousines rondrijden. Alberto Santana, hoofd van de evangelische kerk Aposento Alto, vertelde zijn aanhangers dat ze met een steun van 1.000 dollar “een reus doden”. Hij wou met die centen eigenlijk het voetbalstadion van de topploeg Alianza Lima opkopen. Dezelfde Santana onderhield seksuele relaties met minderjarigen “omdat God mij dit voorrecht verleent”.

Agua Viva, een andere evangelische kerk, slaagde er wel in om het grootste sportpaleis in Lima op te kopen. Allerlei duistere investeringen in vastgoed en media hebben echter de aandacht van het gerecht opgewekt, die diverse onderzoeken startte wegens witwasserij. De corruptieschandalen in de media bezorgden de traditionele evangelische kandidaten en kopstukken van “Con mis hijos no te metas” een verpletterende nederlaag bij de Peruaanse parlementsverkiezingen eind januari 2020.

Maar uit het niets werd FREPAP de tweede partij in het parlement. Die partij behoort toe aan de evangelische beweging van de profeet Ezequiel Ataucasi, die stellig beweerde dat hij drie dagen na zijn overlijden (in 2000) zou verrijzen. Dat blijkt echter nu pas het geval, maar dan in politieke zin. De mannen van de beweging lopen rond in lange gewaden met baard, de vrouwen dragen een hoofddoek. Ze stralen een imago van werklust en devote armoede uit, geen blingbling zoals de andere kerken. Hun programma is inheems, ecologisch, zelfs deels progressief. Maar hun leider verklaarde wel dat homo’s “het kwaad in hun bloed dragen”.

De vijand verandert, de strijd is nog niet gestreden. Maar Promsex, een gezondheidsorganisatie waarmee FOS in Peru samenwerkt, kan wel degelijk een aantal overwinningen voorleggen in de voorbije jaren. Dankzij hun strijd in de rechtbank, in het parlement en op straat maken ze het verschil. De seksuele opvoeding op school werd gered, de noodpil wordt opnieuw gratis uitgedeeld in openbare ziekenhuizen, vrouwen hebben recht op abortus wanneer hun leven in gevaar is. Maar abortus blijft verboden na verkrachting, het aantal tienerzwangerschappen neemt niet af, fysiek en seksueel geweld tegen vrouwen blijft een plaag.

De feminicides zijn de jongste maanden in Peru en vele andere landen het belangrijkste strijdpunt van de feministische beweging. In politieke en mediakringen tonen ze aan dat die moorden op (ex-)partners het gevolg zijn van een machistische en gewelddadige mentaliteit bij de mannen, waartoe de conservatieve kerken sterk bijdragen. Mannen geloven dat ze nog altijd baas mogen spelen en dat vrouwen hun persoonlijk bezit zijn. Maar vrouwen pikken dit niet langer. De oorlog is verklaard.

Claim.

Claim ook

Klik hieronder en volg de voetsporen van de creatieve Latijns-Amerikaanse activisten: ontdek hoe jij de straat, de school en het parlement kan claimen!

Auteurs: David Verstockt & Felix De Witte