Ik ben nu dertig jaar – en om en bij de veertienhonderd dossiers van seksueel en ander machtsmisbruik door priesters van diezelfde kerk – verder. Er kwam een Parlementaire Onderzoekscommissie rond sekten in 1997 en een Parlementaire Commissie rond seksueel misbruik in de kerk in 2010-2011. Weer tien jaar later, in oktober 2021 zette het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg de kroon op het werk met de uitspraak dat de Heilige Stoel van Rome immuniteit geniet. De aanleiding was een klacht uit Vlaanderen, wegens schuldig verzuim van paus en bisschoppen, ingeleid door het advocatenkantoor Van Steenbrugge. Het betrof een groepsvordering van vijfendertig slachtoffers van seksueel kindermisbruik in de Katholieke Kerk in België.
Met zes stemmen tegen één werd door de Europese rechters geconcludeerd dat de Heilige Stoel – op basis van zijn immuniteit als Staat – niet kan worden vervolgd en bijgevolg niet aansprakelijk gesteld kan worden voor misdaden van katholieke clerici of omwille van hun gebrek aan bijstand aan de slachtoffers van die clerici. Het Hof ontnam de slachtoffers met andere woorden het recht op toegang tot een rechter bij hun klacht tegen het hoofd van de kerk waarbinnen zij als kind seksueel werden misbruikt. Enkele maanden later kwam de Grote Kamer van het Europees Hof tot dezelfde conclusie. Op die manier is de burgerlijke procedure beëindigd zonder positief resultaat. De ontmoediging bij de aangesloten slachtoffers en hun begeleiders blijft bijzonder groot.
Het Europees Hof ontnam de slachtoffers het recht op toegang tot een rechter bij hun klacht tegen het hoofd van de kerk
Maar er is meer aan de hand. Uit tal van individuele dossiers was echter gebleken dat er een structureel probleem moet zijn geweest, waardoor enkele honderden slachtoffers door de Belgische bisschoppen en andere kerkelijke verantwoordelijken zich hadden bezondigd aan schuldig verzuim. Van dat delict is sprake wanneer men nalaat hulp te verlenen aan een persoon in gevaar of onvoldoende informatie verstrekt aan betrokkenen voor de verder te volgen procedure. Ook werd in diverse dossiers vastgesteld dat de katholieke bisschoppen en andere kerkelijke verantwoordelijken reeds decennialang kennis hadden van seksueel misbruik gepleegd door een geestelijke op minderjarigen en toch verzuimden hulp te bieden. In plaats daarvan werden meestal de daders beschermd, overeenkomstig toenmalige instructies uit het Vaticaan. Zo konden de dossiers geheim worden gehouden en de smet op de Kerk beperkt.
Pas in mei 2010 kwam daarin een lichte kentering doordat de Belgische bisschoppen in een pastorale brief schreven:
“We moeten bekennen dat kerkelijke verantwoordelijken de ernst van het misbruik van kinderen en de omvang van de gevolgen ervan onvoldoende hebben onderkend. Door te zwijgen werd voorrang gegeven aan de goede naam van het kerkelijk instituut of een kerkelijke persoon boven de waardigheid van het kind als slachtoffer. Daders kregen een nieuwe kans, terwijl slachtoffers door het leven gingen met kwetsuren die niet of nauwelijks konden genezen.’ De bisschoppen vragen de slachtoffers om vergeving, ‘zowel voor het misbruik zelf als voor de onzorgvuldige behandeling ervan”
Tot tweemaal toe verdwijnen dossiers uit het Gerechtsgebouw
Maar in de rechtszalen kon ik in die dagen vaststellen dat de bisschoppen advocaten hadden ingezet om het tegendeel te bewijzen: “Wij konden niets doen. Wij zijn niet verantwoordelijk.” Zij voelden zich dus enkel moreel verantwoordelijk maar namen de juridische consequenties er niet bij. Ook al ging het telkens om strafbare feiten.
Daarenboven werd in de strafrechtelijke procedure Operatie Kelk tot tweemaal toe een zitting gehouden voor de Kamer van Inbeschuldigingstelling, waarbij de slachtoffers en hun advocaten niet werden opgeroepen, wat onwettig is. Telkens werd beslist dat de documenten, in beslag genomen tijdens de huiszoeking in het aartsbisdom Mechelen (24 juni 2010), opnieuw aan de Kerk konden worden teruggegeven. Eerder was immers vastgesteld dat de huiszoeking zelf ongeldig was verlopen, doch dat alle documenten op de rechtbank aanwezig moesten blijven. Toen in november 2020 meester Van Steenbrugge naar de griffie ging in het kader van de regeling van de rechtspleging, ontdekte hij tot zijn grote verbazing dat alle documenten verdwenen waren. Een gerechtsdeurwaarder stelde de verdwijning vast en vernam dat ‘Iemand namens het bisdom de dozen was komen ophalen’.
Mag ik uit beide gegevens concluderen dat er iets schort aan de veel geroemde ‘scheiding tussen Kerk en Staat’? Voor het Europees Hof te Straatsburg lijkt de immuniteit van het Vaticaan immers de voorkeur te genieten boven het leed van slachtoffers in de Kerk. In Operatie Kelk werden door de overheid documenten aan het aartsbisdom teruggegeven, die het gerechtsgebouw nooit hadden mogen verlaten.
Er schort iets aan de veel geroemde ‘scheiding tussen Kerk en Staat’
Is er dan niemand meer in dit land, – en bij nader inzicht in Europa – die recht kan doen geschieden aan de tienduizenden slachtoffers van kerkelijk seksueel geweld op kinderen? Wie wil of kan de slachtoffers hun waardigheid terug schenken en de gesneuvelden eren? Zou een smeekbede tot de koning helpen? Moeten slachtoffers de parlementairen opnieuw vragen hierop een reactie te formuleren en hen laten weten welke actie zij in dat verband overwegen? Misschien is een parlementaire vraag over de laatst genoemde zaak zinvol? Welke politicus neemt het voor hen op?
Pausen weigeren iets te ondernemen
Intussen hadden, ver van hier, in Rome en bij nader inzien de opeenvolgende pausen, Johannes Paulus II, Benedictus XVI en Franciscus I niet stil gezeten.
Vanuit hun Goddelijk Recht verklaarden zij in de loop van die laatste dertig jaar, achtereenvolgens dat vrouwen definitief uitgesloten werden van kerkelijke ambten (Johannes Paulus II); dat dossiers van kindermisbruik in het geheim moesten behandeld worden (Benedictus XVII) en dat wie daar later anders over zou denken, – zelfs al waren dat pausen, sommige regels enkel ad experimentum zouden moeten geïnterpreteerd worden (Franciscus I). Samengevat: mag ik constateren dat pauselijke geschriften vaak mooi en lief zijn, maar in de praktijk weinigen iets ondernemen?
Alhoewel Vos estis lux mundi (1 juni 2019), op het eerste zicht toch, een nieuw geluid probeert te laten horen in de kerk sinds Sacramentorum sanctitatis tutelae, een Motu Proprio van paus Johannes-Paulus II van april 2001, toch laat het kindermisbruik de paus ijskoud. Hoe mooi de verklaringen en geschriften ter zake ook mogen zijn.
Al wat vóór 2019 aan misdaden werd gepleegd kon niet meer meegerekend worden
Zo geldt bijvoorbeeld Vos estis lux mundi alleen voor nieuwe feiten. Al wat vóór 2019 aan misdaden werd gepleegd kon niet meer meegerekend worden. De verscherpte meldingsplicht in het kerkelijk (net als het wereldlijk) strafrecht geldt nochtans als beginsel. Bovendien is het statuut van Vos estis lux mundi wat onduidelijk; dit document werd afgekondigd ad experimentum voor een proefperiode van drie jaar, waarna een evaluatie zou volgen. Die periode is dus afgelopen op 1 juni 2022. Verliest sindsdien dit document dan weer zijn daadkracht? Maar ook mijn ingediende dossiers in Rome uit deze periode bleven onbeantwoord.
Hoe je het ook draait of keert, blijft het beginsel van kracht dat de paus de hoogste uitvoerende, rechterlijke en wetgevende macht binnen de Kerk heeft en door niemand anders dan door hemzelf kan beoordeeld worden. Canon 331 van het Wetboek van Canoniek Recht beveelt het zo: ‘De Bisschop van de Kerk van Rome, in wie het door de Heer alleen aan Petrus, de eerste der Apostelen, verleende en aan diens opvolgers over te dragen ambt voort bestaat, is het hoofd van het Bisschoppencollege, Plaatsbekleder van Christus de Herder van de gehele Kerk hier op aarde; daarom bezit hij krachtens zijn ambt de hoogste, volledige, onmiddellijke en universele gewone macht in de Kerk, die hij altijd vrij kan uitoefenen.’
Een proces voeren tegen de paus is onmogelijk
Hieruit blijkt dat een proces voeren tegen de paus onmogelijk is. Mocht er zelfs een oecumenisch concilie bijeen geroepen worden of al zou het ondenkbare toch gebeuren dat alle bisschoppen van de gehele wereld en omstreken het anders zouden willen: er kan geen enkele actie ondernemen worden zonder de paus. Canon 336 van datzelfde Wetboek van Canoniek Recht zegt, om alle twijfel uit te sluiten: ‘Het Bisschoppencollege, waarvan het hoofd de Paus is en waarvan de leden de Bisschoppen zijn krachtens hun sacramentele wijding en de de hiërarchische gemeenschap met het hoofd en de leden van het College, en waarin het apostolisch corps bestendig voortduurt, is, samen met zijn hoofd en nooit zonder dit hoofd, ook subject van de hoogste en volledig macht over de gehele Kerk.’
Enkel een paus, en enkel hij alleen, kan in volledige vrijheid beslissen om een stap terug te zetten of om dat niet te doen. Net zoals de opperste Ayatollah Khamenei in Irak niet kan worden aangeklaagd voor de aanslag op vrouwen die een hoofddoek niet netjes in de plooi hebben gelegd, zo kan een paus van Rome nooit aangeklaagd worden, in onze Westerse Wereld, voor misdaden tegen de mensheid. Ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bevestigt dat in 2021. Want een paus handelt, net als een opperste Ayatollah, op basis van het Goddelijke Recht… en niet op basis van wetten door mensenhanden gemaakt. En hiervoor gaan Europese Rechters door de knieën of buigen zij nederig het hoofd. Tot vandaag trekt geen enkel Europees land dit in twijfel. En voor alle politieke partijen is dat evident goed zo. Want iedere partij liet deze Europese uitspraak stilzwijgend passeren.
Zal het probleem niet vanzelf oplossen nu massaal kerken gesloten worden in het Westen? Een organisatie hoeft niet groot te zijn om met haar machtsconcentratie een voet tussen de deur van de samenleving te houden. Kijk naar de invloed van de Amerikaanse conservatieve kerken op Trump of de match die er is tussen patriarch Kirill van Moskou en Poetin. Nog niet zo lang geleden kon dat ook gezegd worden van het Belgische Koningshuis. Een maffia wordt meestal vervolgd terwijl een kerk met eerbiedwaardige onderdanigheid wordt benaderd. Of nog anders bekeken: is je organisatie extreem rechts of extreem links dan wordt die buiten de wet gezet; moet een kerk beoordeeld worden op haar misdaden, dan wordt die boven de wet geplaatst.
Een maffia wordt meestal vervolgd terwijl een kerk met eerbiedwaardige onderdanigheid wordt benaderd
Samengevat: de paus van Rome heeft nog steeds de hoogste rechterlijke macht op aarde; hij kan door geen menselijk wezen of instelling op deze wereld worden berecht. Behalve door God. Maar die heeft enkel een buitenaards domicilie.
Met deze manipulatieve wijsheid hebben de slachtoffers van die kerk het de voorbije eeuwen moeten doen. En veranderen zal dat niet. Of onze priesters kinderen misbruiken of andere misdagen plegen… wat kan ons dat schelen. De kinderen van het mensdom hadden maar niet zo naïef moeten zijn contacten te onderhouden met onze priesters, religieuzen en bisschoppen.
Rik Devillé is oprichter en voorzitter van de Werkgroep Mensenrechten in de Kerk. Hij volgt al dertig jaar slachtoffers op van seksueel misbruik in de Kerk.
